Đây là một trong những nhận định của Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng khi trả lời chất vấn của các Đại biểu tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn của Quốc hội (6/11) dưới sự điều hành của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân.

Trước đó, tại phần chất vấn, đã có nhiều đại biểu Quốc hội đặt câu hỏi với Thủ tướng Chính phủ về nguyên nhân, giải pháp ứng phó với thiên tai, tìm kiếm cứu nạn, những vấn đề liên quan để giảm thiểu thiệt hại về tính mạng, tài sản của người dân.

Hàng loạt nguyên nhân dẫn đến sạt lở đất

Theo Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng, nói về rừng, trong năm vừa qua thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, rừng Việt Nam đã được phục hồi nhanh chóng. Đến nay, độ che phủ rừng đã trên 41%, đứng thứ 50/193 quốc gia và vùng lãnh thổ, tuy nhiên chất lượng rừng còn thấp như nhiều vị đại biểu phát biểu là rất đúng.

Liên quan đến câu hỏi của các Đại biểu, Phó Thủ tướng đã chỉ rõ những nguyên nhân chính của sạt lở đất trong đợt mưa lũ ở miền Trung vừa qua: Thứ nhất, do diện tích giảm đến khoảng 15% so với năm 1945 về rừng và đến năm 2019 vừa qua đã tăng khoảng 13% cho nên chất lượng rừng này là rừng mới.

Bên cạnh đó, tình trạng phá rừng để trồng cây công nghiệp, để làm nương, làm rẫy, phát triển sản xuất vẫn chưa được ngăn chặn triệt để và có hiệu quả.

Thứ hai, do việc đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội tại các khu vực miền núi, những công trình giao thông, công trình điện, công trình đường ống, v.v. đã làm thay đổi địa hình, tác động đến độ ổn định kết cấu địa chất và dễ gây sạt lở đất.

Mặt khác, việc xây dựng các công trình giao thông, công trình xây dựng khác đã gây cản trở lũ và làm cho lũ dâng cao.

Thứ ba, quá trình xây dựng các công trình nhà ở, các khu dân cư, các bệnh viện, trường học, các cơ sở tại các khu vực miền núi không được nghiên cứu một cách kỹ lưỡng, đặc biệt là về yếu tố địa chất. Đây cũng là nhân tố tác động làm sạt lở đất, đá khi có mưa lũ xảy ra.

Thứ tư, khi xây dựng các công trình hồ, đập thủy lợi, thủy điện nếu không được kiểm soát chặt chẽ, từ khâu quy hoạch, lập dự án, đánh giá tác động môi trường, quản lý quá trình đầu tư xây dựng và khai thác, vận hành sẽ có tác động rất lớn đến mưa lũ, sạt lở đất và đe dọa đến an toàn của hạ du. 

"Hiện nay xây dựng các công trình hồ, đập thủy điện, thủy lợi có tác động tiêu cực đến môi trường. Vì các công trình hồ, đập thủy lợi, thủy điện đa số đều xây dựng ở khu vực miền núi, trung du, đồng thời, việc xây dựng các công trình còn tác động đến sự ổn định của kết cấu đất đá nên cũng có thể tác động đến sạt lở đất", Phó Thủ tướng cho biết.

Nguyên nhân thứ năm được Phó Thủ tướng đưa ra là về lực lượng tìm kiếm cứu nạn. Theo đó, ngành chức năng đã huy động được lực lượng Trung ương, địa phương, đặc biệt là lực lượng của quân đội, công an với phương châm 4 tại chỗ, nhưng chưa có lực lượng ứng phó với thiên tai, ứng phó tìm kiếm cứu nạn chuyên nghiệp, nhất là ở cơ sở. Lực lượng chủ yếu là kiêm nhiệm và thiếu các phương tiện chuyên nghiệp hiện đại.

Phó Thủ tướng cho rằng, việc này đã khiến tiếp cận với những điểm sạt lở rất chậm, những điểm nguy hiểm rất cần phải nhanh, từ đó đã ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả công tác tìm kiếm cứu nạn.

Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm về sạt lở đất

Đề cập đến nhiệm vụ và giải pháp trong thời gian tới, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng nêu rõ: Về nhiệm vụ trước mắt, Chính phủ đã có báo cáo gửi Quốc hội. Về các nhiệm vụ dài hạn phải tiếp tục hoàn thiện thể chế liên quan đến phòng, chống thiên tai trong đó tập trung xây dựng Nghị định hướng dẫn Luật Phòng, chống thiên tai.

Thứ hai, cần phải rà soát lại kịch bản biến đổi khí hậu làm cơ sở để xây dựng các phương án ứng phó với thiên tai, bão lũ gây sạt lở đất, sạt lở bờ sông, bờ biển, hạn mặn; tập trung xây dựng chiến lược phòng, chống thiên tai giai đoạn 2021-2030; xây dựng các quy hoạch quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch chuyên ngành, quy hoạch lĩnh vực và các quy hoạch tỉnh gắn với việc ứng phó biến đổi khí hậu, nước biển dâng và ứng phó với phòng, chống thiên tai. Trên cơ sở đó, xây dựng các kế hoạch thực hiện quy hoạch, lựa chọn các dự án trọng điểm, dự án ưu tiên để đầu tư trước trong điều kiện kinh phí còn khó khăn.

Thứ ba, xây dựng các bản đồ cảnh báo khu vực có nguy cơ lũ ống, lũ quét, sạt lở đất nguy hiểm với tỷ lệ thích hợp. Cùng với đó, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, kịp thời để sơ tán khẩn cấp người dân trước khi có sạt lở đất, lũ quét như kinh nghiệm của Nhật Bản và Hoa Kỳ.

Vấn đề thứ tư là, kiểm soát chặt chẽ quá trình đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội gắn với ứng phó biến đổi khí hậu, từ khâu quy hoạch, kế hoạch, lập dự án, quản lý quá trình đầu tư xây dựng đến khâu vận hành, khai thác, sử dụng, v.v. như các công trình giao thông miền núi, các công trình hồ, đập thủy lợi, thủy điện, đặc biệt là công trình thủy điện nhỏ như các vị đại biểu quan tâm. Phó Thủ tướng cho biết, việc này phải đảm bảo đa mục tiêu, hạn chế tối đa việc sử dụng đất rừng tự nhiên, rừng phòng hộ và thực hiện nghiêm việc trồng rừng thay thế.

“Chúng ta phải đánh giá được cái lợi, cái hại. Nếu lợi nhiều, hại ít chúng ta thì làm, lợi ích ít, hại nhiều thì kiên quyết không làm”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Vấn đề thứ năm, tiến hành sửa chữa, nâng cấp, đảm bảo an toàn các công trình hồ, đập, đê điều; đầu tư chống sạt lở bờ sông, bờ biển; rà soát, sửa chữa, cải tạo các công trình giao thông gây cản trở thoát lũ; đầu tư xây dựng, nâng cấp các khu neo đậu tàu thuyền tránh trú bão để đảm bảo an toàn cho tàu thuyền khi có bão.

Vấn đề thứ sáu, tiếp tục đầu tư chương trình nhà ở vùng lũ của 14 tỉnh miền Trung duyên hải từ Thanh Hóa cho đến Bình Thuận. Chương trình này đã thực hiện và đạt được nhiều kết quả nhưng hiện nay hỗ trợ còn rất ít. Phó Thủ tướng mong muốn Quốc hội cần bố trí vốn đầu tư công trung hạn để hỗ trợ cao hơn cho khu vực này.

Vấn đề thứ bảy, nâng cao năng lực của các lực lượng tham gia phòng, chống thiên tai, tìm kiếm, cứu nạn, trong đó tăng cường tính chuyên nghiệp từ trung ương đến cơ sở, đặc biệt là cơ sở, vì nơi này có thể thực hiện nhanh 4 tại chỗ.

Đầu tư các phương tiện, thiết bị chuyên dùng phục vụ cho phòng, chống thiên tai, tìm kiếm, cứu nạn, đặc biệt như máy bay trực thăng, các tàu lớn nhưng phải được thường xuyên diễn tập, phải giao cho một cơ quan tìm kiếm cứu nạn quản lý, không làm nhiệm vụ kiêm nhiệm như hiện nay.

Quán triệt nghiêm túc phương châm 4 tại chỗ trong phòng, chống thiên tai, tìm kiếm, cứu nạn.

Vấn đề thứ tám, cần lồng ghép đầu tư trong công tác phòng, chống thiên tai trong các chương trình, dự án đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội của từng ngành, từng lĩnh vực, từng địa phương.

Vấn đề thứ chín, Phó Thủ tướng cho biết, về kinh phí cho công tác phòng, chống thiên tai rất lớn. Với tiềm lực kinh tế của nước ta phải mất rất nhiều thời gian, nhiều năm để có thể hoàn thành được cái nhiệm vụ này. “Đây là nhiệm vụ rất khó khăn, cho nên Chính phủ sẽ từng bước trình Quốc hội về nhu cầu chi cho công tác phòng, chống thiên tai, tìm kiếm, cứu nạn để chúng ta bảo vệ người dân”, Phó Thủ tướng nói.

Quốc Trần