Phường Cửa Nam - nơi lưu giữ ký ức của Thủ đô qua từng lớp di sản

Chiều 2/8, tại Trường THCS Trưng Vương (phố Hàng Bài, phường Cửa Nam, Hà Nội), UBND phường Cửa Nam tổ chức tọa đàm “Phát huy di sản nghệ thuật thị giác ở phường Cửa Nam”. Chương trình có sự tham gia của họa sĩ, nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế; họa sĩ, giám tuyển Nguyễn Thế Sơn; Thạc sĩ Phạm Minh Quân (là các giảng viên của Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội) cùng các lãnh đạo phường Cửa Nam.

Phát biểu khai mạc toạ đàm, bà Phạm Ngọc Thúy, Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội phường Cửa Nam cho biết, toạ đàm diễn ra nhằm cụ thể hóa các nội dung thuộc Chương trình 06-CTr/TU ngày 17/3/2021 của Thành ủy Hà Nội về “Phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021-2025”; Nghị quyết số 09-NQ/TU, ngày 22/2/2022 của Thành ủy Hà Nội về phát triển công nghiệp văn hoá trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Tọa đàm cũng là hoạt động chào mừng thành công Đại hội Đại biểu Đảng bộ phường lần thứ nhất, nhiệm kỳ 2025-2030, hướng tới kỷ niệm kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, qua đó góp phần lan tỏa nhận thức cộng đồng về gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa địa phương.

Di sản nghệ thuật thị giác là những giá trị lịch sử, văn hóa, thẩm mỹ được thể hiện qua các hình thức có thể cảm nhận bằng thị giác như hội họa, kiến trúc, điêu khắc, nhiếp ảnh, sắp đặt… Họa sĩ, nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế cho biết: “Một bức tranh không chỉ là tác phẩm nghệ thuật, mà còn là hiện vật văn hóa, phản ánh kỹ thuật, thẩm mỹ và câu chuyện lịch sử”. Di sản nghệ thuật thị giác vì thế không tồn tại đơn lẻ, mà gắn bó mật thiết với di sản vật thể, phi vật thể và tư liệu, phản ánh tư duy sáng tạo và đời sống con người qua nhiều thời kỳ.

Theo họa sĩ, nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế, tại phường Cửa Nam, những lớp di sản ấy được thể hiện đậm nét. Từ các bảo tàng như: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Bảo tàng Phụ nữ, Bảo tàng Công an Nhân dân… đến những công trình kiến trúc thời Pháp thuộc như: Khu Đấu Xảo, nhà ga Hàng Cỏ, Trường Mỹ thuật Đông Dương (nay là Đại học Mỹ thuật Việt Nam) hay Trường Trung học cơ sở Trưng Vương, mỗi địa điểm đều góp phần tạo nên một hệ sinh thái thị giác đa tầng giữa lòng Hà Nội.

Các chi tiết kiến trúc hiện diện rõ nét như: Mặt tiền mang phong cách Đông Dương của các công trình giáo dục, hành chính lâu đời; ga Hàng Cỏ - một trong những điểm tiếp xúc thị giác đầu tiên của Hà Nội với hình ảnh phương Tây; hay Bảo tàng Lịch sử Quốc gia - nơi kết tinh của tư duy kiến trúc giao thoa Á - Âu. Mỗi hình ảnh đều mang dấu ấn riêng, tạo nên bản sắc thị giác đặc trưng cho không gian đô thị Cửa Nam.

Họa sĩ Trần Hậu Yên Thế cho biết thêm: “Phường Cửa Nam là nơi có hiện tượng các tổ làng nghề đồng thời là các nhà khoa bảng (những người đỗ đạt trong các kỳ thi khoa cử), đây là điều hiếm có trong lịch sử Nho học thế giới”. Trong đó tinh thần “Nên thơ, nên thầy nhờ có học. No ăn, no mặc bởi hay làm” đã thấm sâu vào đời sống thị dân. Nhiều nghệ thuật thị giác như: Thêu tay, khắc gỗ, in tranh thủ công… được hình thành và truyền nối từ chính không gian sống này. Những giá trị đó từng hiện diện trong chương trình đào tạo của Trường Mỹ thuật Đông Dương (nay là Đại học Mỹ thuật Việt Nam) và được hồi sinh qua các triển lãm nghệ thuật đương đại như: “Qua phố nhớ gì” (năm 2010) của họa sĩ Trần Hậu Yến Thế.

Cũng tại toạ đàm, hoạ sĩ, giám tuyển Nguyễn Thế Sơn (giảng viên của Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, các yếu tố nghệ thuật thị giác hiện hữu trong không gian phường Cửa Nam đang bị lãng quên hoặc chưa được khai thác đúng mức. Việc sưu tầm, nghiên cứu và kể lại các câu chuyện thị giác không chỉ là công việc của giới chuyên môn mà còn là cơ sở để cộng đồng thấu hiểu và gắn bó với nơi mình sinh sống. Từ đó hình thành ý thức bảo tồn và định hình bản sắc đô thị một cách tự nhiên.

Thạc sĩ Phạm Minh Quân (Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội) nhấn mạnh: “Di sản không chỉ là ký ức cần lưu giữ mà còn là chất liệu sáng tạo trong công nghiệp văn hóa, tạo cảm hứng cho sản phẩm du lịch, thiết kế và nghệ thuật ứng dụng”.

Từ đó, một số gợi ý thực tiễn đã được các nhà nghiên cứu đưa ra trong buổi tọa đàm như: Ứng dụng công nghệ trình chiếu, đồ họa tương tác, kể chuyện bằng hình ảnh thông qua không gian triển lãm và trải nghiệm trực tiếp. Hình ảnh biểu tượng Rồng vàng trên mái Trường Trung học cơ sở Trưng Vương hay hoạt động thêu truyền thống ngay tại sự kiện là những ví dụ cho việc đưa nghệ thuật thị giác trở lại đời sống cộng đồng theo cách gần gũi, sinh động...

Về phía chính quyền, bà Phạm Ngọc Thúy - Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội phường Cửa Nam cho rằng, bảo tồn và phát huy di sản nghệ thuật thị giác cần gắn với giáo dục cộng đồng, xây dựng thương hiệu địa phương và phát triển các sản phẩm văn hóa có giá trị ứng dụng cao. “Với tiềm năng di sản sẵn có, phường Cửa Nam hoàn toàn có thể phát triển các tuyến du lịch di sản, thúc đẩy sản xuất thủ công mỹ nghệ, hoặc tổ chức các sự kiện nghệ thuật quy mô nhỏ nhằm gắn kết người dân với di sản”, bà Phạm Ngọc Thúy nhấn mạnh.

Trong bối cảnh Hà Nội thúc đẩy phát triển văn hóa theo hướng công nghiệp sáng tạo, phường Cửa Nam với chiều sâu lịch sử và vị trí trung tâm có thể trở thành mô hình mẫu trong bảo tồn và phát huy di sản nghệ thuật thị giác. Nơi đây vừa lưu giữ vẻ đẹp Hà Nội xưa, vừa thổi sức sống mới vào các giá trị văn hóa trong đô thị hiện đại.