Khảo sát AI tạo sinh trong báo chí: Công chúng hoài nghi, nhưng Gen Z lại cởi mở
(CLO) Ngành báo chí đang lao vào kỷ nguyên AI với tốc độ chóng mặt, nhưng một khảo sát đa quốc gia mới đây cho thấy công chúng vẫn còn rất nhiều e dè, đặc biệt khi AI được ứng dụng trong tin tức. PGS, TS. Lê Văn Hiến, Viện trưởng viện lãnh đạo học và hành chính công nhận định: Dù AI dần trở nên quen thuộc, nhưng lòng tin vào việc AI sẽ cải thiện chất lượng tin tức vẫn còn là một thách thức lớn.
Cuộc khảo sát tại 6 quốc gia (Argentina, Đan Mạch, Pháp, Nhật Bản, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ) mới đây của Giáo sư Rasmus Kleis Nielsen và Tiến sĩ Richard Fletcher chỉ ra rằng, phần lớn mọi người biết đến các sản phẩm AI tạo sinh như ChatGPT, và nhiều người đã thử sử dụng.
Tuy nhiên, vẫn có gần 1/3 dân số trực tuyến chưa từng nghe đến các công cụ này, và chỉ một số ít là người dùng thường xuyên. Trong tương lai, AI nói chung được dự đoán sẽ phổ biến hơn thông qua việc tích hợp vào các nền tảng quen thuộc như công cụ tìm kiếm và mạng xã hội, chứ không chỉ qua các ứng dụng độc lập.
Niềm tin đối lập: Y tế lạc quan, báo chí thận trọng
Khi nói về tác động của AI, công chúng có những kỳ vọng rất khác nhau tùy theo lĩnh vực. Họ lạc quan về AI trong y tế và khoa học, nhưng lại đặc biệt lo ngại khi AI được sử dụng bởi chính phủ, các đảng phái chính trị, và đáng chú ý nhất là truyền thông xã hội và tin tức.
Đối với báo chí, bức tranh càng trở nên rõ nét. Công chúng tin rằng AI sẽ được dùng rộng rãi để sản xuất tin tức, nhưng họ chủ yếu mong đợi AI giúp giảm chi phí sản xuất, chứ không phải cải thiện chất lượng tin tức. Thậm chí, nhiều người lo ngại tin tức do AI tạo ra sẽ kém hơn. Điều này cho thấy một sự đối lập gay gắt: các tòa soạn đầu tư mạnh vào AI để tối ưu hóa, trong khi độc giả lại không thấy được lợi ích về mặt chất lượng.
Hoài nghi về tính xác thực và tiềm năng "ảo hóa"
Một điểm gây lo lắng nữa là nhận thức của công chúng về cách AI đang được sử dụng. Nhiều người tin rằng các nhà báo đã dùng AI để kiểm tra lỗi chính tả, nhưng đáng báo động hơn, hơn một nửa số người được hỏi tin rằng AI ít nhất đôi khi được dùng để tạo hình ảnh giả hoặc thậm chí là tạo ra người dẫn chương trình/tác giả nhân tạo. Đây là những hình thức sử dụng mà phần lớn công chúng cảm thấy không thoải mái và hoài nghi.
Giáo sư Nielsen và Tiến sĩ Fletcher kết luận rằng, dù dư luận không nên quyết định trực tiếp việc sử dụng AI của các tổ chức tin tức, nhưng nó lại cung cấp một hướng dẫn quan trọng. Các nhà báo cần minh bạch và giải thích rõ ràng cách họ sử dụng AI để duy trì lòng tin.
Tia sáng từ Gen Z và tầm nhìn dài hạn
Tuy nhiên, vẫn có tia sáng le lói. Những người trẻ tuổi thường cởi mở và lạc quan hơn đáng kể về AI tạo sinh so với công chúng nói chung. Hơn nữa, những người đã có kinh nghiệm sử dụng các công cụ AI tiên tiến thường đánh giá chúng khá tích cực. Điều này cho thấy nếu việc sử dụng AI trở nên phổ biến và thường xuyên hơn, nhận thức của công chúng có thể thay đổi theo hướng lạc quan thận trọng.
Nói về những lợi thế của AI tạo sinh (Gen AI) PGS, TS. Lê Văn Hiến, Viện trưởng viện lãnh đạo học và hành chính công cho biết, GenAI mở rộng khả năng sáng tạo và đổi mới nội dung, đặc biệt là cá nhân hóa thông tin. GenAI có thể tạo ra các định dạng nội dung mới như hình ảnh và video tổng hợp, podcast với giọng nói nhân tạo tự nhiên, hay trực quan hóa dữ liệu phức tạp thành các biểu đồ dễ hiểu.
“Khác với mô hình báo chí truyền thống định hướng nội dung cho đại chúng, GenAI cho phép triển khai các chiến lược truyền thông cá nhân hóa với độ chính xác cao”, PGS, TS. Lê Văn Hiến cho biết.
GenAI có thể theo dõi và phân tích sở thích và thói quen đọc của người dùng trong một thời gian dài... sử dụng khả năng xử lý dữ liệu mạnh mẽ của mình để phân tích văn bản tin tức nhanh chóng và tự động phân phối đến đối tượng quan tâm giúp các nền tảng tin tức cung cấp nội dung theo sở thích, hành vi và lịch sử đọc của từng người dùng. Điều này mở ra khả năng tạo ra các phiên bản khác nhau của cùng một bài viết phù hợp với từng nhóm độc giả.
Nâng cao khả năng tiếp cận thông tin toàn cầu
GenAI còn mang lại những cơ hội đáng kể trong việc mở rộng phạm vi tiếp cận thông tin. PGS, TS. Lê Văn Hiến cho biết, với khả năng dịch thuật đa ngôn ngữ nhanh chóng và hiệu quả, GenAI có thể giúp các tổ chức báo chí dịch tin tức và nội dung sang nhiều ngôn ngữ khác nhau một cách nhanh chóng và với độ chính xác ngày càng cao, tiếp cận được lượng khán giả toàn cầu.
Đồng thời, công nghệ chuyển văn bản thành giọng nói (Text-to-Speech) và tạo phụ đề tự động (Automatic Subtitling) giúp cải thiện khả năng tiếp cận đối với nhiều nhóm người quan tâm đến tin tức, bao gồm cả những người khuyết tật, người cao tuổi hoặc người gặp khó khăn trong việc đọc, hiểu văn bản.
“GenAI cũng có thể giúp điều chỉnh định dạng, độ dài và phong cách của nội dung để phù hợp với các nền tảng truyền thông khác nhau như mạng xã hội, ứng dụng di động, trang web và các thiết bị thông minh”, ông Hiến nói thêm.
Thách thức đe dọa lòng tin, đạo đức và lực lượng lao động
“Độ chính xác và tin cậy thông tin là mối lo hàng đầu”, PGS, TS. Lê Văn Hiến nhấn mạnh. GenAI có thể tạo ra Deepfake (văn bản, hình ảnh, âm thanh giả mạo) rất chân thực, dễ bị kẻ xấu lợi dụng cho mục đích thông tin sai lệch hoặc gian lận.
Tiếp theo là các vấn đề đạo đức và pháp lý. GenAI tạo nội dung mới dựa trên dữ liệu có bản quyền, gây ra tranh cãi về quyền sở hữu trí tuệ (ai là chủ bản quyền?). “Công nghệ này thậm chí có thể phục dựng video có hình ảnh và giọng nói của người mất, làm dấy lên các câu hỏi về quyền riêng tư và đạo đức”, ông Hiến đặc biệt cảnh báo. Nếu dữ liệu huấn luyện AI chứa định kiến, sản phẩm của nó có thể tái tạo thông tin phân biệt đối xử.
Ông Hiến nhắc đến thách thức về thị trường lao động và kỹ năng nhà báo. GenAI có thể tự động hóa nhiều công việc lặp lại, tiềm ẩn nguy cơ mất việc làm ở một số vị trí truyền thống. “Điều này đòi hỏi nhà báo phải nhanh chóng phát triển các kỹ năng mới như sử dụng GenAI, kiểm chứng thông tin AI tạo ra, và quản lý nội dung do AI sản xuất, để tránh khoảng cách năng lực ngày càng lớn trong ngành”, ông nhấn mạnh.