Cuộc “sắp xếp lại giang sơn” và vận hành chính quyền địa phương 2 cấp: Hướng đến nền hành chính phục vụ, kiến tạo, gần dân và vì dân

Thế nước và vận hội vươn mình

Từ ngày 1/7/2025, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp chính thức được triển khai tại 34 tỉnh, thành phố trong cả nước. Trong đó, 23 tỉnh, thành đã thực hiện sắp xếp lại đơn vị hành chính và bộ máy tổ chức. Đây là bước cải cách lớn, một cuộc cách mạng trong tư duy tổ chức chính quyền địa phương, lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam tổ chức lại theo hướng 2 cấp: cấp tỉnh và cấp xã, bỏ cấp trung gian - cấp huyện.

Ngay sau khi vận hành, bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp đã nhanh chóng được kiện toàn, tổ chức lại, không để xảy ra đứt gãy về tiếp nhận và xử lý thủ tục hành chính, bảo đảm quyền lợi và nhu cầu giao dịch của người dân, doanh nghiệp.

Bức tranh toàn cảnh sau một thời gian vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp cho thấy những chuyển biến rõ rệt, tích cực, khẳng định chủ trương đúng đắn của Đảng, Nhà nước trong việc sắp xếp lại mô hình chính quyền địa phương phù hợp yêu cầu phát triển đất nước giai đoạn mới.

Từ chủ trương lớn đến thực tiễn sống động

Sắp xếp đơn vị hành chính, vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, với việc bỏ cấp huyện trung gian, là một quyết sách mang tính chiến lược, nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, và đặc biệt là đưa chính quyền đến gần dân hơn, phục vụ dân tốt hơn. Ông Phan Trung Tuấn, Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương - Bộ Nội vụ, cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo của Chính phủ, nhận định: Mô hình chính quyền địa phương mới đi vào vận hành bước đầu đã có những kết quả rất tích cực. Điều này cho thấy sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bài bản từ Trung ương đến địa phương, đảm bảo quá trình chuyển tiếp diễn ra liên tục, thông suốt, không làm gián đoạn các hoạt động quản lý và cung ứng dịch vụ công.

Sự trơn tru ban đầu của bộ máy vận hành là kết quả của sự chỉ đạo sát sao từ các cấp ủy, chính quyền địa phương. Đáng chú ý, UBND của 3.321 đơn vị cấp xã trên cả nước đã hoàn thiện tổ chức bộ máy, thành lập các cơ quan chuyên môn, trong đó đặc biệt là Trung tâm Phục vụ hành chính công. Đây là nơi trực tiếp tiếp nhận và giải quyết thủ tục hành chính (TTHC) cho người dân và doanh nghiệp. Qua nắm bắt tình hình của Bộ Nội vụ, công tác giải quyết TTHC trên cả nước đã diễn ra đồng bộ, hiệu quả, không bị gián đoạn.

Một điểm sáng đặc biệt là việc hầu hết các địa phương đã đưa vào vận hành hệ thống giải quyết dịch vụ công có kết nối với Cổng Dịch vụ công Quốc gia. Theo thông tin từ Văn phòng Chính phủ, khối lượng hồ sơ TTHC giải quyết trực tuyến tăng dần từng ngày, cho thấy người dân đã nhanh chóng thích nghi và tận dụng lợi ích của nền tảng số. Đây là tiền đề quan trọng để xây dựng một nền hành chính số, một xã hội số toàn diện, như tinh thần của chủ trương lớn.

Khi loại bỏ cấp huyện, thách thức đặt ra là làm thế nào để quy trình giải quyết TTHC không chỉ giữ được sự thông suốt mà còn phải nhanh hơn, minh bạch hơn. Tại Hà Nội, câu trả lời nằm ở tư duy và cách thức tổ chức lại bộ máy. Theo Phó Chủ tịch UBND Thành phố Trương Việt Dũng chia sẻ, Hà Nội xác định rõ: “Chuyển đổi số và cải cách hành chính không chỉ là công cụ kỹ thuật mà là bài toán về tư duy.” Thành phố đã quán triệt sâu sắc chỉ đạo của Tổng Bí thư và Thủ tướng Chính phủ, coi liên thông dữ liệu là “chìa khóa vàng” để hướng tới mục tiêu 100% hồ sơ trực tuyến và trực tuyến toàn trình.

Thủ đô đã đi đầu trong việc thiết lập mô hình Trung tâm Hành chính công một cấp, sau đó mở rộng thêm 126 điểm và 476 ki-ốt hỗ trợ TTHC. Hà Nội cũng đã có một cách làm sáng tạo: huy động sinh viên các trường đại học, đặc biệt là những trường có thế mạnh về công nghệ như Đại học Bách khoa, tham gia hỗ trợ công tác chuyển đổi số tại các địa phương.

Hà Nội cũng đã mạnh dạn thiết kế lại hệ thống, thay vì người dân phải đến chính quyền thì chính quyền sẽ đến với người dân. Thành phố đã tập trung vào khoảng 100 TTHC phát sinh hồ sơ nhiều nhất như lý lịch tư pháp, đăng ký thường trú, bảo hiểm xã hội, để tối ưu hóa quy trình. Chỉ tiêu cụ thể đã được giao: đến 30/7, 126 xã/phường và thành phố phải đảm bảo 80% TTHC trực tuyến và ít nhất 20% toàn trình. Điều này cho thấy sự quyết liệt trong việc gắn trách nhiệm của người đứng đầu vào mục tiêu chung.

Tuy nhiên, ông Dũng cũng thừa nhận những khó khăn ban đầu, đặc biệt là ở cấp cơ sở với biên chế cán bộ còn hạn chế. Để giải quyết vấn đề này, Hà Nội đã chủ động đưa cán bộ từ cấp Thành phố xuống cấp xã, đồng thời mời các luật sư làm việc hàng ngày tại các Trung tâm Hành chính công để hỗ trợ pháp lý cho người dân. Những giải pháp này cho thấy sự linh hoạt, sáng tạo và tinh thần lắng nghe, cầu thị của chính quyền Thủ đô.

Mới đây, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh đã ký ban hành Chỉ thị số 11/CT-UBND về triển khai Chiến dịch “45 ngày đêm ra quân hỗ trợ hoạt động chuyển đổi số tại các xã, phường trong giai đoạn đầu vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp” ở Hà Nội với 9 nhiệm vụ trọng tâm, trong đó nhấn mạnh việc tháo gỡ những khó khăn vướng mắc, với tinh thần “không nói không, không nói khó, không nói có mà không làm” để chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động hiệu quả, gần dân, sát dân và phục vụ nhân dân tốt hơn. Đây như một lời khẳng định mạnh mẽ về quyết tâm thực hiện thành công mô hình mới.

Sự thành công của mô hình chính quyền địa phương mới không chỉ nằm ở những chỉ đạo vĩ mô, mà còn được thể hiện qua những câu chuyện cụ thể, sống động từ cơ sở. Ghi nhận tại xã đảo Minh Châu (Hà Nội), một địa phương với những trở ngại về địa lý và hạ tầng, mô hình mới đã chứng minh hiệu quả bất ngờ. Ông Nguyễn Đức Tiến, Bí thư Đảng ủy xã, cho biết: “Từ 1/7, khi bỏ cấp huyện, các thủ tục hành chính đã chuyển về cấp cơ sở. Người dân không còn phải đi phà hay đường bộ vòng qua địa phương khác để lên huyện làm thủ tục. Xã đã triển khai mô hình “hai phục vụ” với cán bộ đến tận nhà dân để trả kết quả hồ sơ vào buổi tối, một nỗ lực cụ thể hóa tinh thần tận tâm, tận nơi, tận nhà.”

Đặc biệt, Minh Châu còn là xã đầu tiên trên cả nước triển khai khám bệnh, chăm sóc sức khỏe và hồ sơ sức khỏe điện tử cho 100% người dân. Đoàn thanh niên và tổ chuyển đổi số cộng đồng được huy động để hỗ trợ đảng viên lớn tuổi, đồng thời các ủy viên thường vụ đảng ủy phụ trách công tác chuyển đổi số tại từng khu dân cư, cơ quan, đơn vị. Đây là một minh chứng cho sự năng động và sáng tạo ở cấp cơ sở.

Chị Nguyễn Thị Hoa - người dân xã Minh Châu đến làm thủ tục hành chính về đất đai chia sẻ, dù ban đầu còn gặp chút bất tiện về địa điểm chật hẹp, vẫn đánh giá cao thái độ làm việc của cán bộ: “Cán bộ hướng dẫn rất nhiệt tình, tỉ mỉ và giúp người dân hiểu được cần những giấy tờ, hồ sơ gì để thủ tục hành chính được nhanh chóng, thuận lợi”.

Mô hình chính quyền mới với cán bộ hết lòng phục vụ nhân dân cho thấy, bên cạnh việc tinh giản thủ tục, sự tận tụy, thấu hiểu của cán bộ là yếu tố then chốt tạo nên niềm tin trong lòng dân.

Bộ máy tinh gọn – Hành chính phục vụ – Người dân là trung tâm

Tại TP.HCM, sau khi hợp nhất 3 địa phương, bộ máy hành chính được tinh gọn đáng kể: Số cơ quan chuyên môn giảm từ 43 xuống còn 15 (giảm 65,11%). Thành phố hoàn thành việc phân bổ, bố trí cán bộ, công chức và tổ chức vận hành Trung tâm phục vụ Hành chính công cấp xã một cách đồng bộ. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm ngân sách mà còn tăng hiệu quả quản lý, tạo ra một bộ máy gọn nhẹ, hoạt động hiệu quả hơn.

Ông Nguyễn Tấn Phong – Phó Giám đốc Sở Nội vụ TP. HCM cho biết, thành phố đã rà soát, bố trí lại trụ sở làm việc phù hợp, bảo đảm không gián đoạn dịch vụ công. Hệ thống công nghệ thông tin dùng chung, hệ thống phản ánh 1022, các chỉ tiêu thu – chi ngân sách và đầu tư công cũng được điều chỉnh linh hoạt, bám sát tình hình mới.

“Sở Nội vụ cũng đã tham mưu UBND TP trình Bộ Nội vụ, Thủ tướng Chính phủ xem xét hợp nhất 3 Ban quản lý khu chế xuất, khu công nghiệp theo thẩm quyền. Như vậy, sau hợp nhất, UBND TP còn 3 cơ quan hành chính khác, giảm 3/6 cơ quan (tỷ lệ giảm: 50%)”, ông Nguyễn Tấn Phong cho biết.

Về các giải pháp trước mắt và lâu dài, TP.HCM sẽ tiếp tục kiện toàn bộ máy, chuẩn bị nhân sự cho Đại hội Đảng bộ các cấp nhiệm kỳ năm 2025 - 2030.

“TP.HCM tập trung rà soát việc chuyển đổi giấy tờ hành chính cho người dân do thay đổi địa giới mà không thu phí, giải quyết các phát sinh trong quá trình sắp xếp, hoàn thiện hệ thống công nghệ thông tin dùng chung, hệ thống tiếp nhận phản ánh 1022, chuẩn bị cho công tác bầu cử Quốc hội và HĐND nhiệm kỳ mới”, ông Phong nói.

Tại phường Phú Định, ghi nhận cho thấy trung tâm phục vụ hành chính công hoạt động đều đặn, cán bộ hướng dẫn tận tình, thời gian xử lý hồ sơ được rút ngắn đáng kể. Nhiều người dân lần đầu làm thủ tục đã bày tỏ sự hài lòng về sự minh bạch, nhanh gọn của quy trình. Anh Nguyễn Lê Ân chia sẻ: “Tôi chỉ mất hơn 30 phút từ lúc lấy số đến khi nộp đủ hồ sơ. Mọi bước đều được cán bộ hướng dẫn rõ ràng”.

Còn chị Nguyễn Thị Hằng đến giải quyết thủ tục hành chính và đang chờ cán bộ kiểm tra lại giấy, hồ sơ xin việc để chứng thực. “Thủ tục hành chính là điều tôi khiến tôi ngần ngại nhất mỗi khi có công việc cần phải giải quyết. Trước đây phải đi lên cả Quận để xử lý giấy tờ, hồ sơ nhưng nay ở cấp Phường giải quyết mọi TTHC mà tôi cần nên rất thuận lợi. Cán bộ phục vụ còn rất nhiệt tình, hướng dẫn chu đáo nên tôi rất hài lòng”, chị Hằng nói.

Tại Đà Nẵng, từ ngày 1/7/2025 đến nay, các sở, ban, ngành và các xã, phường, đặc khu đã cơ bản kiện toàn tổ chức bộ máy, quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức nhằm đảm bảo hoạt động liên tục, không gián đoạn công tác quản lý nhà nước, cung cấp dịch vụ sự nghiệp.

Đáng chú ý, sau hơn 1 tháng vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, Đà Nẵng đã công bố, công khai các quyết định và thủ tục hành chính với 2.291 thủ tục hành chính (thuộc lĩnh vực quản lý 14 của các sở, ban, ngành), trong đó có 2.114 thủ tục theo quy định của bộ, ngành và 177 thủ tục hành chính đặc thù. Số lượng dịch vụ công trực tuyến được tích hợp trên cổng dịch vụ công quốc gia là 2.056 thủ tục và 228 thủ tục cung cấp thông tin.

Đến nay, Thành phố đã hoàn thành bố trí hạ tầng Trung tâm dữ liệu phục vụ cài đặt, vận hành các hệ thống thông tin phục vụ chỉ đạo, điều hành và phục vụ người dân, doanh nghiệp, triển khai hệ thống hội nghị truyền hình đến 100% cấp xã.

Các xã phường đã cơ bản hoàn thành bố trí trang thiết bị, hạ tầng mạng tại các Trung tâm phục vụ hành chính công; nâng cấp băng thông đường truyền từ Thành phố đến cấp xã. Thiết lập, cấu hình, cung cấp tài khoản sử dụng cho cán bộ, công chức trên các hệ thống dùng chung...

Tại phường Thanh Khê, trao đổi với báo chí, ông Phùng Tình – một Việt kiều Pháp về nước làm thủ tục công chứng giấy tờ nhận xét: “Tôi thấy rất văn minh, bấm số, vào quy trình rõ ràng, không phải đi nhiều chỗ như trước”. Trong khi đó, ông Nguyễn Hữu Sang, Tổ trưởng dân phố 25, bất ngờ với sự trật tự và thống nhất: “Ban đầu tôi không nghĩ mọi việc lại được sắp xếp gọn gàng và khoa học đến vậy. Nguyên một guồng máy lớn như vậy lại có thể đi theo một đường lối, một quy trình dọc thống nhất, có tổ chức được như thế là rất phấn khởi”.

Phó Giám đốc Trung tâm phục vụ hành chính công phường Thanh Khê Trần Viết Trí cho biết: “Chúng tôi đã dự báo trước khối lượng hồ sơ nên chủ động tăng quầy tiếp nhận, nâng cấp máy móc, huấn luyện cán bộ. Đến nay, việc tiếp nhận và xử lý cơ bản thông suốt, đúng tinh thần phục vụ người dân”.

Nhìn lại một tháng vận hành, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà đã đúc kết những bài học kinh nghiệm sâu sắc. Đầu tiên là sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng và hệ thống chính trị, cùng với sự đồng thuận, ủng hộ lớn nhất của nhân dân. Bài học thứ hai là việc quán triệt sâu sắc tinh thần “dân là gốc,” “dân là trung tâm,” đặt lợi ích của nhân dân lên trên hết. Thứ ba là tinh thần chủ động, linh hoạt, sáng tạo, lắng nghe ý kiến đa chiều từ các nhà khoa học và người dân. Cuối cùng, đó là vai trò gương mẫu, nêu gương của người đứng đầu và tinh thần “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung”.

Cuộc cách mạng này, dẫu mới ở những bước đi đầu tiên, đã vẽ nên một bức tranh đầy triển vọng về một nền hành chính hiện đại, dân chủ, chuyên nghiệp, phục vụ nhân dân. Đây sẽ là nền tảng vững chắc để Việt Nam tiến xa hơn trên con đường phát triển phồn vinh, thịnh vượng.

Quốc Trần