Báo chí là cầu nối, phản biện, giám sát và định hướng khoa học, công nghệ
(CLO) Trong bối cảnh khoa học và công nghệ ngày càng trở thành lực đẩy trung tâm cho phát triển kinh tế - xã hội, báo chí không chỉ là phương tiện thông tin, mà còn giữ vai trò chủ động trong việc tập hợp, kết nối và định hướng đội ngũ trí thức.
Ngày 18/9, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) tổ chức Hội thảo “Sự đóng góp của báo chí trong tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức khoa học, công nghệ vững mạnh”.
Tại hội thảo, Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phạm Ngọc Linh nhấn mạnh, trong hệ thống báo chí thuộc Liên hiệp Hội, các tạp chí khoa học không chỉ là nơi công bố kết quả nghiên cứu mà còn là công cụ tuyên truyền, phản ánh và giám sát các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng KH&CN. Báo chí đã và đang góp phần đưa tri thức khoa học vốn khô khan và hàn lâm trở thành thông tin dễ tiếp cận, khơi dậy niềm yêu thích khoa học trong cộng đồng.
Tuy nhiên, dù vai trò là không thể thay thế, báo chí khoa học vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Theo nhà xã hội học Phạm Bích San, không ít tạp chí trong hệ thống Liên hiệp Hội đang rơi vào trạng thái "lặng lẽ tồn tại".
Cơ chế vận hành còn phụ thuộc nhiều vào bao cấp, thiếu nền tảng tài chính ổn định và khó khăn trong thu hút độc giả lẫn nhà khoa học uy tín. Nhiều trí thức vẫn còn tâm lý xem nhẹ các tạp chí trong nước, trong khi thị trường truyền thông khoa học chưa hình thành rõ rệt, đặc biệt là từ phía doanh nghiệp tư nhân.
Ở một góc nhìn khác, ông Lê Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam cho rằng trong kỷ nguyên mà tri thức trở thành tài nguyên chiến lược, báo chí KH&CN cần phát huy mạnh mẽ vai trò phản biện, giám sát và kiến tạo không gian minh bạch cho đổi mới sáng tạo. Ông nhấn mạnh bốn vai trò cốt lõi của báo chí: cầu nối thông tin giữa nhà nước, giới khoa học và xã hội; công cụ phản biện chính sách; kênh giám sát thực thi; và định hướng dư luận.
Để thực hiện được những vai trò đó, báo chí KH&CN phải thay đổi cách làm. Cần đẩy mạnh truyền thông đa phương tiện, phát triển các sản phẩm số như video, podcast, infographic; đồng thời duy trì các bài viết điều tra thực tế, phản biện chính sách và mở rộng diễn đàn trao đổi về các lĩnh vực công nghệ mới như AI, dữ liệu lớn, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo…
Nhiều ý kiến cũng cho rằng cần làm mới cách tiếp cận truyền thông khoa học để phục vụ rộng rãi hơn. Việc mở các chuyên mục về chân dung nhà khoa học, tôn vinh các gương điển hình, hay xây dựng các nền tảng truyền thông số để tiếp cận thế hệ trẻ sẽ là giải pháp hữu hiệu để lan tỏa giá trị tri thức.
Theo ông Đặng Vũ Cảnh Linh (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam), báo chí KH&CN cần chuyên nghiệp hóa quy trình sản xuất nội dung, coi trọng tính chính xác và cập nhật của thông tin, đồng thời gắn kết chặt chẽ hơn với các ưu tiên phát triển quốc gia.