Quan hệ ASEAN - EU: 45 năm những bước tiến vượt bậc

Hợp tác dựa trên giá trị và lợi ích chung, bao trùm nhiều lĩnh vực

Giữa Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Liên minh châu Âu (EU) có thể coi là mối quan hệ lâu năm khi hai bên thiết lập quan hệ đối thoại từ năm 1977. Từ đó đến nay, ASEAN và EU đã luôn duy trì cho đôi bên mối quan hệ hợp tác khá hiệu quả dựa trên giá trị và lợi ích chung. Minh chứng cho sự hiệu quả ấy là việc quan hệ ASEAN và EU không ngừng có những bước phát triển rất nhanh. Chỉ 3 năm sau sau khi thiết lập quan hệ đối thoại, hai bên đã chính thức thể chế hoá với việc ký Hiệp định Hợp tác ASEAN - Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC) vào năm 1980. Hai bên nâng quan hệ lên Đối tác Tăng cường với việc thông qua Tuyên bố Nuremberg về quan hệ Đối tác Tăng cường ASEAN - EU năm 2007.

Đăc biệt, cách đây 2 năm, tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - EU lần thứ 23 (AEMM) (trực tuyến, tháng 12/2020), ASEAN và EU chính thức tuyên bố nâng cấp quan hệ Đối tác đối thoại ASEAN - EU lên Đối tác chiến lược, mối quan hệ lâu năm đã bước sang một trang mới gắn kết và thực chất hơn. Thời điểm đó, ông Gunnar Wiegand - Giám đốc điều hành phụ trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương của Cơ quan Đối ngoại EU (EEAS) đã ca ngợi sự kiện này là “một bước đi lịch sử” khi trong bối cảnh bất ổn địa chính trị ngày càng gia tăng và chủ nghĩa đa phương đối mặt nhiều thách thức, EU và ASEAN sẽ hình thành một liên kết bền chặt hơn.

Việc nâng cấp mối quan hệ cũng cho thấy hai bên đều coi trọng và đánh giá cao vai trò của nhau trên trường quốc tế. EU ghi nhận vai trò cầu nối của ASEAN và nhắc lại cam kết ủng hộ vai trò trung tâm cùng các cơ chế do ASEAN dẫn dắt trong cấu trúc khu vực châu Á - Thái Bình Dương đang phát triển với tinh thần cởi mở, minh bạch, bao trùm và dựa trên luật lệ.

Trong khi đó, ASEAN coi EU là đối tác quan trọng hàng đầu. Các nước thành viên ASEAN khuyến khích EU hợp tác với ASEAN trong việc thúc đẩy chiến lược Triển vọng ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AOIP) và trong các lĩnh vực hợp tác chính được xác định trong chiến lược nhằm tăng cường sự tin tưởng, tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi thông qua các cơ chế do ASEAN dẫn dắt. Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, riêng tại ASEAN, EU đã huy động hơn 800 triệu euro hỗ trợ để ứng phó với tác động kinh tế và sức khỏe do đại dịch gây ra, nhiều hơn bất kỳ đối tác nào khác của ASEAN.

Và trong 2 năm qua, quan hệ Đối tác chiến lược ASEAN - EU đã không ngừng phát triển. Hai bên thỏa thuận hợp tác về nhiều vấn đề, như kinh tế, hội nhập ASEAN, ứng phó với dịch bệnh COVID-19, phát triển bền vững, hợp tác hàng hải và an ninh mạng. Thời gian qua, EU đã cam kết bổ sung 20 triệu euro vào gói hỗ trợ trị giá 800 triệu euro đã viện trợ cho ASEAN trước đây để phòng, chống dịch COVID-19, kết nối toàn diện với các sáng kiến phát triển của ASEAN, như khuôn khổ kết nối phục hồi toàn diện của ASEAN. EU là đối tác thương mại lớn thứ hai của ASEAN và là nhà đầu tư nước ngoài lớn thứ ba của ASEAN. EU cũng là nhà tài trợ lớn nhất của ASEAN trong lĩnh vực giảm nghèo và hội nhập khu vực.

EU khẳng định tiếp tục triển khai kết nối và hợp tác với ASEAN thông qua việc tích cực tham gia các hội nghị cấp cao, Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Đối thoại cấp cao ASEAN - EU về hợp tác an ninh trên biển, Hội nghị Bộ trưởng ASEAN-EU... ASEAN và EU cũng đạt được nhất trí cao về việc bảo đảm một môi trường hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực, chia sẻ tầm nhìn và khẳng định cam kết đề cao luật pháp quốc tế và xu thế đa phương; ủng hộ thúc đẩy đối thoại và xây dựng lòng tin, kiềm chế, không có các hành động làm phức tạp thêm tình hình hay gia tăng tranh chấp, không quân sự hóa, giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS).

45 năm, mối quan hệ ASEAN – EU được xem là điển hình cho sự thành công về hợp tác khu vực. Cả ASEAN và EU đều có nhiều quan điểm tương đồng, hợp tác dựa trên giá trị và lợi ích chung, đặc biệt là sự tôn trọng đối với luật pháp quốc tế và sự ủng hộ đối với hợp tác đa phương.

Tiếp tục tạo ra những bước đột phá mới

Những thành tựu hợp tác giữa ASEAN và EU trong suốt 45 năm qua là nền tảng vô cùng quan trọng để hai bên cùng nhau nắm bắt cơ hội và vượt qua thách thức trong bối cảnh mới. ASEAN và EU vẫn đang là những thị trường đầy tiềm năng của nhau và cần tiếp tục tạo ra những triển vọng hợp tác mạnh mẽ, khai thác tối ưu hơn các tiềm năng, thế mạnh trong thời gian tới, tạo ra những bước đột phá mới.

Cũng chính từ mong muốn ấy mà năm 2022 này - nhân kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ đối thoại ASEAN - EU, ASEAN đã nhất trí với đề xuất của EU tổ chức Hội nghị Cấp cao kỷ niệm 45 năm quan hệ ASEAN - EU vào ngày 14/12 tại Brussels, Bỉ. Đây là lần đầu tiên ASEAN và EU phối hợp tổ chức Hội nghị Cấp cao kỷ niệm quan hệ hai bên tại EU, với sự tham gia của Lãnh đạo Cấp cao các nước thành viên ASEAN và EU (thông thường, các cuộc họp giữa ASEAN và EU, về phía ASEAN chỉ có sự tham dự của quốc gia giữ vai trò Chủ tịch ASEAN trong năm diễn ra hội nghị).

Tại Hội nghị, dự kiến các Lãnh đạo Cấp cao hai bên sẽ cùng nhìn lại, đánh giá tổng thể chặng đường quan hệ đối tác trong 45 năm qua và đề ra những định hướng quan trọng phát triển quan hệ ASEAN - EU trong thời gian tới, đồng thời dành thời gian trao đổi về các vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm.

Kết thúc Hội nghị, các Lãnh đạo Cấp cao hai bên dự kiến sẽ thông qua Tuyên bố chung của Hội nghị Cấp cao kỷ niệm ASEAN - EU, phản ánh các kết quả của Hội nghị, nhấn mạnh các thành quả quan trọng đạt được trong 45 năm quan hệ ASEAN - EU và khẳng định các định hướng thúc đẩy quan hệ hai bên phát triển trong thời gian tới.

Nguyễn Hà