Châu Á đã sẵn sàng cho thỏa thuận thương mại lớn nhất thế giới. Các ông lớn kinh tế như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc được cho là sẽ được hưởng lợi nhiều nhất sau khi RCEP có hiệu lực.

Các rào cản thương mại giữa hầu hết các nước ở Châu Á Thái Bình Dương sẽ được hạ thấp đáng kể từ ngày 1 tháng 1 khi khối thương mại tự do lớn nhất thế giới mở cửa hoạt động.

Trung Quốc là quốc gia hưởng lợi lớn nhất từ RCEP

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) là một thỏa thuận thương mại giữa Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) gồm 10 thành viên với Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand. RCEP sẽ bao phủ khoảng 30% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu, trị giá 26,2 nghìn tỷ đô la (23,17 nghìn tỷ euro) và gần một phần ba dân số thế giới, khoảng 2,2 tỷ người.

RCEP lớn hơn hiệp định thương mại Hoa Kỳ-Mexico-Canada (USMCA) bao gồm 28% thương mại thế giới và cả Thị trường chung của Liên minh châu Âu tương đương với gần 18% thương mại thế giới.

Nhà kinh tế học Rolf Langhammer đánh giá: “RCEP là một thỏa thuận nông, nhưng là một thỏa thuận khá lớn. Nó sẽ mang lại cho châu Á cơ hội bắt kịp với thương mại nội khối khổng lồ mà các nước EU hiện đang được hưởng".

Theo RCEP, khoảng 90% thuế quan thương mại trong khối cuối cùng sẽ được xóa bỏ. Thương mại liên khu vực, vốn đã trị giá 2,3 nghìn tỷ USD vào năm 2019, sẽ nhận được một sự thúc đẩy lớn, khi các quốc gia ở Châu Á Thái Bình Dương cố gắng phục hồi sau đại dịch COVID-19.

RCEP cũng sẽ đặt ra các quy tắc chung về thương mại, sở hữu trí tuệ, thương mại điện tử và cạnh tranh trong một động thái mà Liên Hợp Quốc cho biết sẽ nâng cao vị trí của khu vực châu Á - Thái Bình Dương như một "trung tâm trọng điểm" đối với thương mại toàn cầu.

Trong một phân tích gần đây về thỏa thuận này, bộ phận thương mại của LHQ UNCTAD cho biết, RCEP sẽ thúc đẩy thương mại giữa các khu vực thêm 42 tỷ USD. Trung Quốc được cho là sẽ hưởng lợi nhiều nhất. Langhammer, cựu phó chủ tịch của Viện Kinh tế Thế giới Kiel (ifw-Kiel), cho biết lợi thế của RCEP sẽ không đồng đều giữa 15 thành viên ký kết. Ông cho biết ông dự đoán Trung Quốc - nền kinh tế lớn nhất khu vực - sẽ được hưởng lợi nhiều nhất, cùng với Nhật Bản và Hàn Quốc.

Ông nói: “Thỏa thuận phù hợp với lợi ích của Trung Quốc, cả về mặt xuất khẩu và nhập khẩu. RCEP sẽ cho phép Trung Quốc tiếp cận miễn thuế với các thị trường xuất khẩu quan trọng như Nhật Bản và Hàn Quốc, đồng thời đảm bảo quyền tiếp cận các thị trường tìm nguồn cung ứng nhập khẩu (các nước ASEAN) cho chuỗi cung ứng sản xuất khổng lồ của mình".

Trung Quốc hiện không có thỏa thuận song phương với Nhật Bản và chỉ có một thỏa thuận hạn chế với Hàn Quốc - đối tác thương mại lớn thứ ba và thứ năm của nước này.

Ấn Độ đã quyết định không gia nhập khối thương mại trong các cuộc đàm phán giai đoạn cuối vào năm 2019, vì lo ngại rằng nước này sẽ tràn ngập hàng nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc.

Langhammer cảnh báo trong khi các nền kinh tế lớn ở châu Á sẽ được hưởng phần lớn chiến lợi phẩm, RCEP có thể khiến các nước nhỏ hơn trong ASEAN gặp một số thách thức và bất lợi, vì thỏa thuận thương mại không bao gồm các ngành công nghiệp chính của họ.

“Nhiều nước láng giềng của Trung Quốc dựa vào các chuyến hàng gạo hoặc xuất khẩu lao động giá rẻ, nhưng cả dịch vụ và nông nghiệp đều không được đề cập trong thỏa thuận thương mại này. Các nước kém phát triển nhất ở châu Á - Campuchia, Lào, Myanmar - hiện đang được hưởng lợi từ thương mại giữa các nước ASEAN, có thể bị "xói mòn" bởi thương mại RCEP", Langhammer nói. Chẳng hạn, xuất khẩu của các quốc gia nghèo hơn sang Singapore có thể bị Nhật Bản soán ngôi, hiện có cùng quyền tiếp cận thương mại với tất cả các nước ASEAN.

Các nước ASEAN nhỏ hơn cũng có thể mất một số lợi ích từ các chương trình ưu đãi thương mại cho phép họ xuất khẩu các sản phẩm miễn thuế ra ngoài ASEAN, bao gồm cả Hàn Quốc và Nhật Bản.

Tuy nhiên, các quốc gia có thu nhập thấp hơn sẽ đạt được lợi ích từ cái gọi là chuyển hướng thương mại, nơi thương mại được chuyển hướng từ các thành viên không thuộc RCEP. UNCTAD cho biết sự chuyển hướng thương mại sẽ khuếch đại khi sự hội nhập giữa RCEP tiến xa hơn trong thập kỷ tới. Việc xóa bỏ thuế quan sẽ mất hai thập kỷ.

Lợi thế của Trung Quốc khi thiếu vắng Mỹ

Trong phân tích của mình về RCEP, tổ chức tư vấn của Hội đồng Đại Tây Dương cảnh báo rằng việc Mỹ không tham gia "cho phép Bắc Kinh củng cố vai trò là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong khu vực".

Washington đã lên kế hoạch cố gắng kiềm chế ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc bằng cách tham gia một thỏa thuận thương mại được đề xuất khác được gọi là Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Tuy nhiên, cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã rút khỏi thỏa thuận vào năm 2017.

Các thành viên còn lại của TPP sau đó đã tạo ra một hiệp định thứ ba, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), mà vào tháng 9/2021, Trung Quốc đã nộp đơn xin gia nhập.

Việc Bắc Kinh trở thành thành viên của CPTPP vẫn còn phải mất thời gian và chờ đợi, nhưng cơ hội của họ sẽ tăng lên nếu Trung Quốc có thể tuân thủ các yêu cầu pháp lý của một thỏa thuận thương mại như RCEP.

Hội đồng Đại Tây Dương cho biết nếu RCEP thực sự giúp Bắc Kinh ký kết các thỏa thuận thương mại trong tương lai, thì vị trí của Trung Quốc trong bàn đàm phán khi không có sự góp mặt của Mỹ sẽ mạnh mẽ hơn.