Thị trường lớn của xuất khẩu nông sản

Hiện Trung Quốc là một trong 5 thị trường xuất khẩu nông sản lớn nhất của Việt Nam với tỷ trọng áp đảo lên đến 76%. Số liệu mới nhất từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho thấy, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản trong thời gian qua đạt gần 30 tỷ USD, tăng 9,3% so với cùng kỳ năm 2017. Các thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam tiếp tục tăng trưởng nhanh, riêng thị trường Trung Quốc được coi là lớn nhất với tổng giá trị xuất khẩu đạt 6 tỷ USD, tăng gần 6%. Trung Quốc nhập nhiều mặt hàng của Việt Nam gồm gạo, sắn, rau quả, cao su, gỗ, thủy sản…

Thực tế cho thấy, Trung Quốc có nhu cầu nông sản cao trong khi hai nước Việt Nam - Trung Quốc có chung đường biên giới nên việc vận chuyển hàng hóa thuận lợi, đặc biệt phù hợp với các mặt hàng nông sản có đặc tính thời vụ. Bên cạnh đó, ưu đãi thuế quan của Hiệp định thương mại tự do Trung Quốc – ASEAN (ACFTA) cũng như các cam kết quốc tế khác của Trung Quốc đã và đang tạo thuận lợi cho hàng nông, thủy sản của Việt Nam thâm nhập, mở rộng thị phần tại thị trường này. Đây là những cơ hội rất tốt cho các doanh nghiệp Việt Nam tiếp tục khai thác, mở rộng quy mô xuất khẩu nông sản sang thị trường Trung Quốc.

Bên cạnh đó, với Hiệp định FTA ASEAN - Trung Quốc, thời gian tới trái cây Việt Nam xuất khẩu vào Trung Quốc cơ bản được hưởng thuế suất 0%. Tuy nhiên, để mở cửa thị trường, cơ quan quản lý hai nước phải hoàn tất thủ tục đăng ký và đánh giá rủi ro theo quy định của AQSIQ. Ngoài ra, mặt hàng này còn bị chỉ định cửa khẩu thông quan theo quy định của Trung Quốc, có thể coi là rào cản của họ để bảo hộ sản xuất trong nước. 

Một thực tế hiện nay là, nông sản Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu sang Trung Quốc theo con đường tiểu ngạch (biên mậu) là chính. Ngược lại, xuất khẩu chính ngạch còn rất ít, chỉ có 8 loại quả được xuất chính ngạch là thanh long, dưa hấu, chôm chôm, xoài, nhãn, vải, chuối và mít sang thị trường này. Các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ thường áp dụng con đường tiểu ngạch, do đó các thương lái Trung Quốc khi đi thu mua cũng thường áp dụng hình thức này. Tuy nhiên, hiện Trung Quốc rất quan trọng yếu tố truy xuất nguồn gốc nông sản, vì thế những loại hoa quả không đảm bảo chất lượng, không chứng minh được nguồn gốc xuất xứ thì chưa nói đến con đường chính ngạch mà lối đi tiểu ngạch cũng ngày càng khó khăn.

Từ trước đến nay, xuất khẩu tiểu ngạch giữa Việt Nam và Trung Quốc được coi là quan trọng nhưng lại không bền vững, yếu tố rủi ro rất cao. Tình trạng ùn ứ nông sản tại cửa khẩu hay “được mùa mất giá” thường xuyên xảy ra trong thời gian qua đã chứng minh cho sự rủi ro này. Hạn chế xuất khẩu tiểu ngạch được xem là một giải pháp đối với nông sản Việt trong thời gian tới. Tuy nhiên, để đáp ứng các yêu cầu xuất khẩu qua đường chính ngạch, nông sản Việt phải nhanh chóng đổi mới, hoàn thiện các tiêu chí. Điều này khó nhưng không phải là không làm được.

 Thanh long Việt Nam là 1 trong 8 loại trái cây vào Trung Quốc theo con đường xuất khẩu chính ngạch. (Ảnh TL)

Việt Nam được thiên nhiên ưu đãi có thể trồng nhiều loại hoa quả cho chất lượng cao. Tuy nhiên, chất lượng nông sản không đồng đều khiến sức cạnh tranh không cao. Điều này xuất phát từ việc có quá nhiều doanh nghiệp cùng kinh doanh khiến quy trình trồng trọt, chế biến, bảo quản không đồng bộ. Thêm vào đó, ý thức thương hiệu và quảng bá cho thương hiệu của nông sản vẫn chưa gây được ấn tượng. Tiêu biểu như trường hợp quả thanh long, hiện 99% thanh long tại Trung Quốc đều được nhập khẩu từ Việt Nam. Thế nhưng khâu truyền thông về thế mạnh của thanh long Việt Nam gần như không có. Gần đây, thanh long vào Trung Quốc mới có bao bì bắt mắt, tuy nhiên vẫn còn ít.

Trước những hạn chế, khó khăn của hoa quả Việt trước ngưỡng cửa hội nhập sân chơi lớn, nhiều giải pháp của các chuyên gia kinh tế đã được đưa ra. Có ý kiến cho rằng, thay vì việc sản xuất và thu mua nhỏ lẻ các loại rau quả nên có vài thương nhân lớn đứng ra làm đầu mối để các quy trình này được thống nhất. Đồng thời, nông nghiệp hiện nay phải là nông nghiệp số và công nghệ cao phải cần những doanh nghiệp mạnh có vốn đầu tư lớn để đáp ứng yêu cầu về khả năng truy xuất nguồn nông sản.

Về giải pháp cho hoa quả Việt mở rộng được lối đi vào thị trường Trung Quốc, ông Ưng Thế Lãm - trưởng nhóm liên kết doanh nghiệp xuất khẩu củ quả DAA Việt Nam kiến nghị, cần có chuỗi cung ứng các mô hình sản xuất trong nước. Chuỗi cung ứng này quản lý chặt chẽ quy trình đầu vào sản phẩm, xử lý đóng gói với các đối tượng chính là nông dân, hợp tác xã, công ty và đầu ra ở các cửa hàng, chợ truyền thống hay siêu thị. Trong đó, các khâu phải đồng bộ, phải được nhập số liệu truy nguyên và các chỉ số đánh giá chất lượng. “Doanh nghiệp hoàn toàn có thể làm được nhưng cần phải có chuỗi liên kết này. Muốn làm lớn thì phải liên kết lớn. Mạnh ai nấy làm thì sẽ không thể nào mạnh được. Tuy nhiên, phải có sự phối hợp và hỗ trợ của tất cả cơ quan, ban ngành thì quy trình mới thực hiện được”, ông Lãm nhấn mạnh.

Một điều chắc chắn là, nông nghiệp Việt Nam không thể bỏ qua thị trường lớn mạnh gần kề là Trung Quốc. Đây được xem là cơ hội của hoa quả Việt Nam. Các doanh nghiệp trong nước cần lưu ý các tiêu chuẩn của Trung Quốc về hồ sơ, thông tin nguồn gốc, quy trình sản xuất và sơ chế để không vi phạm. Nông sản vào Trung Quốc theo con đường biên mậu, tiểu ngạch thường bị ép giá, đến khi có sự cố nông sản quay đầu không biết bán cho ai. Vì thế, để phát triển bền vững không có con đường nào khác nông sản Việt cần tập trung vào con đường chính ngạch, chất lượng cao để đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường nước ngoài.

Đức Minh