Sửa đổi Luật Giáo dục nghề nghiệp: Mở lối đi mới, xóa định kiến cũ

Đây không chỉ là động thái nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn kéo dài nhiều năm qua, mà còn mở ra cơ hội để định hình lại hệ thống đào tạo nghề theo hướng hiện đại, linh hoạt, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội.

Gỡ nút thắt phân luồng – khâu đột phá đầu tiên

Một trong những bất cập lớn của hệ thống giáo dục hiện nay nằm ở khâu phân luồng sau trung học cơ sở. Nhiều năm qua, mô hình trung cấp 9+ đã tồn tại với mục tiêu tạo thêm lựa chọn cho học sinh, nhưng thực tế lại bộc lộ nhiều hạn chế.

Người học vừa phải theo chương trình nghề, vừa phải học thêm khối lượng lớn kiến thức văn hóa hoặc tìm đến các lớp bổ túc bên ngoài. Điều này khiến chương trình đào tạo trở nên nặng nề, thiếu tính hấp dẫn, và không ít học sinh bỏ dở giữa chừng.

Dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp mới đã đưa ra giải pháp mang tính căn cơ: thiết kế chương trình tích hợp, bài bản, trong đó các môn văn hóa phổ thông được giảng dạy song song với kỹ năng nghề ngay trong một lộ trình thống nhất. Nhờ đó, học sinh có thể học nghề mà không lo bị “đứt gãy” về văn hóa, đồng thời sớm định hình được con đường sự nghiệp sau này.

Trung học nghề – mô hình hứa hẹn thay đổi cục diện

Nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, tân Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Hoàng Minh Sơn khẳng định: “Một trong những giải pháp quan trọng là đưa vào mô hình trung học nghề.”

Theo thiết kế, trong vòng 3 năm, học sinh vừa được trang bị các kỹ năng nghề cơ bản, vừa học đủ khối lượng kiến thức phổ thông cần thiết. Sau khi tốt nghiệp, các em có nhiều lựa chọn: đi làm ngay, tiếp tục học lên cao đẳng, đại học hoặc tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu hơn.

Đặc biệt, bằng trung học nghề sẽ được công nhận tương đương bằng tốt nghiệp THPT – một bước tiến quan trọng để thu hút đông đảo người học.

Mô hình này không chỉ giải quyết bài toán phân luồng, mà còn mở ra cách tiếp cận mới trong đào tạo nhân lực.

Với các khối ngành nghệ thuật, năng khiếu, trung học nghề có thể trở thành “trường trung học nghệ thuật” hoặc “trung học năng khiếu”, nơi học sinh vừa phát triển sở trường, vừa đảm bảo kiến thức nền tảng. Đây chính là bước đi chiến lược để xây dựng một hệ thống giáo dục nghề nghiệp linh hoạt, phù hợp với nhu cầu đa dạng của người học.

Xóa định kiến xã hội: Học nghề không phải “lựa chọn thứ yếu”

Thực tế nhiều năm qua, khi nhắc đến học nghề, xã hội vẫn còn tâm lý e dè. Không ít phụ huynh và học sinh mặc định rằng chỉ có con đường đại học mới dẫn đến thành công, trong khi giáo dục nghề nghiệp bị xem là “lối rẽ” dành cho những ai học lực kém.

Ông Hoàng Minh Sơn nhấn mạnh: “Cần thay đổi cách nhìn nhận. Học nghề không thấp hơn đại học, cũng như đại học không mặc nhiên cao hơn học nghề. Đó chỉ là hai con đường khác nhau để đi đến thành công".

Nếu được tổ chức bài bản, giáo dục nghề nghiệp cho phép người học sớm rèn luyện kỹ năng, tích lũy kinh nghiệm thực tiễn và bước vào thị trường lao động với sự tự tin. Đây là lợi thế rất lớn trong bối cảnh nền kinh tế đang “khát” nguồn nhân lực có tay nghề, kỹ năng thực hành tốt.

Một điểm mới nổi bật của dự thảo luật là nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp trong đào tạo nghề. Doanh nghiệp không chỉ là nơi tiếp nhận lao động, mà còn trở thành đối tác trực tiếp của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Ông Hoàng Minh Sơn phân tích: “Doanh nghiệp vừa có quyền lợi, vừa có trách nhiệm tham gia vào quá trình đào tạo. Khi học sinh được ‘học qua làm’, học ngay trong môi trường sản xuất, các em sẽ hình thành kỹ năng thực tế. Doanh nghiệp cũng có cơ hội tiếp cận sớm nhân lực, giảm chi phí tuyển dụng và đào tạo lại.”

Mô hình hợp tác này phù hợp với xu hướng quốc tế, nơi mà doanh nghiệp và nhà trường đồng hành trong suốt quá trình đào tạo, bảo đảm đầu ra gắn liền với nhu cầu của thị trường lao động.

Tự chủ và trách nhiệm giải trình – nền tảng phát triển bền vững

Dự thảo Luật lần này cũng chú trọng trao quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, coi đây là công cụ quan trọng để nâng cao chất lượng. Tuy nhiên, tự chủ đi kèm với yêu cầu trách nhiệm giải trình cao hơn.

“Tự chủ không đồng nghĩa với tự do. Đó là sự chủ động trong khuôn khổ pháp luật, gắn liền với công khai, minh bạch và chất lượng,” ông Sơn nhấn mạnh.

Cơ sở nào được trao quyền tự chủ cao thì càng phải đảm bảo năng lực quản trị, công khai kết quả, duy trì hệ thống báo cáo minh bạch. Chỉ có như vậy, thương hiệu và uy tín mới được xây dựng bền vững.

Xuyên suốt dự thảo, nguyên tắc “chất lượng là trung tâm” được khẳng định. Từ việc thiết kế chương trình đào tạo tích hợp, gắn kết với doanh nghiệp, mở rộng cơ hội lựa chọn cho người học, đến việc phát triển đội ngũ giảng viên, đầu tư cơ sở vật chất, ứng dụng công nghệ… tất cả đều hướng tới một mục tiêu: bảo đảm chất lượng đào tạo.

Theo ông Sơn, chỉ khi chất lượng đào tạo gắn liền với cơ hội việc làm, học sinh và phụ huynh mới thực sự tin tưởng lựa chọn con đường giáo dục nghề nghiệp.

Việc sửa đổi Luật Giáo dục nghề nghiệp lần này không chỉ nhằm khắc phục bất cập, mà còn định hình tầm nhìn dài hạn: đưa giáo dục nghề nghiệp trở thành một trụ cột quan trọng của hệ thống giáo dục quốc gia.

Trong giai đoạn 2025 – 2030, khi thị trường lao động Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với khu vực và thế giới, nhu cầu về nguồn nhân lực chất lượng cao, có tay nghề, kỹ năng mềm và khả năng thích ứng nhanh sẽ bùng nổ.

Một hệ thống giáo dục nghề nghiệp hiện đại, minh bạch, gắn với thực tiễn sản xuất và thị trường chính là “chìa khóa vàng” để Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh.

Sửa đổi Luật Giáo dục nghề nghiệp không đơn thuần là điều chỉnh một số quy định, mà là bước đi chiến lược để thay đổi căn bản cách nhìn nhận, tổ chức và vận hành hệ thống đào tạo nghề.

Từ phân luồng hiệu quả, triển khai trung học nghề, xóa bỏ định kiến xã hội, đến gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp, trao quyền tự chủ và đặt chất lượng làm trung tâm – tất cả đều nhằm tạo dựng một nền giáo dục nghề nghiệp linh hoạt, bền vững, thực sự đồng hành cùng sự phát triển của đất nước.