Sửa Pháp lệnh Dân số, mở rộng quyền quyết định sinh con cho các cặp vợ chồng

Theo Tờ trình của Chính phủ do Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan trình bày, công tác dân số Việt Nam thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả quan trọng dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và sự đồng thuận từ nhân dân. Từ năm 2006 đến 2021, Việt Nam đã đạt và duy trì mức sinh thay thế trên toàn quốc, kiểm soát tốc độ gia tăng dân số hợp lý, đưa quy mô dân số năm 2024 lên hơn 100 triệu người.

Việt Nam hiện đang ở giai đoạn dân số vàng – yếu tố thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội. Chất lượng dân số và chỉ số phát triển con người (HDI) không ngừng được cải thiện, tuổi thọ trung bình tăng cao. Những kết quả này là tiền đề quan trọng cho việc chuyển đổi chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển toàn diện.

Pháp lệnh sửa đổi lần này đặt mục tiêu thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng về công tác dân số, với trọng tâm là điều chỉnh mức sinh, bảo đảm quyền con người, bình đẳng giới và quyền cơ bản của công dân trong việc sinh con.

Dự thảo Pháp lệnh sửa đổi khoản 1 Điều 1 của Pháp lệnh Dân số năm 2008 (vốn sửa Điều 10 của Pháp lệnh Dân số 2003) từ nội dung “quyết định thời gian và khoảng cách sinh con” thành “quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân, cặp vợ chồng trên cơ sở bình đẳng”. Đồng thời, bãi bỏ quy định mang tính giới hạn “sinh một hoặc hai con, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định”.

Sửa đổi này được kỳ vọng sẽ khắc phục tình trạng chênh lệch mức sinh giữa các vùng, nhóm dân cư; tránh tình trạng mức sinh giảm quá thấp, ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển bền vững về kinh tế - xã hội, an ninh và quốc phòng trong tương lai.

Chính phủ cho biết, dù mong muốn có hai con vẫn phổ biến trong xã hội hiện nay, nhưng nhiều cặp vợ chồng không thể hiện thực hóa vì các yếu tố như tài chính, việc làm, nhà ở. Việc sửa đổi quy định có thể khiến mức sinh tăng nhẹ trong ngắn hạn, song không đột biến.

Theo báo cáo thẩm tra của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, dự thảo Pháp lệnh phù hợp với đường lối của Đảng, nhất là Nghị quyết số 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới. Mục tiêu xuyên suốt là “duy trì vững chắc mức sinh thay thế” – bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có 2,1 con.

Ủy ban đề nghị Chính phủ xác định rõ vai trò của cơ quan quản lý nhà nước về dân số, đồng thời bảo đảm nguồn lực thực hiện chính sách, đặc biệt trong bối cảnh mức sinh tại nhiều địa phương đã xuống thấp hơn mức thay thế và khó phục hồi. Ngân sách nhà nước được xác định là nguồn kinh phí chủ đạo cho công tác dân số trong giai đoạn tới.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cho biết, Thường trực Ủy ban tán thành phạm vi sửa đổi và đề nghị giữ tên gọi ngắn gọn, rõ ràng là “Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số”.

Việc sửa đổi Điều 10 nhằm thể chế hóa kịp thời chỉ đạo của Bộ Chính trị, đồng thời đáp ứng yêu cầu cấp thiết từ thực tiễn quản lý dân số. Chính phủ đã đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép xây dựng và ban hành theo trình tự rút gọn, để Pháp lệnh có hiệu lực ngay từ thời điểm thông qua.