Tạo cơ chế, chính sách đặc thù để đầu tư hệ thống đường sắt Việt Nam

Thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh đã trình bày Tờ trình (bổ sung) dự án Luật.

Theo Bộ trưởng Trần Hồng Minh, dự thảo Luật đã được chỉnh lý để bổ sung 23 cơ chế, chính sách tại dự thảo Nghị quyết vào Chương quy định về đầu tư xây dựng đường sắt và Điều 5 của dự thảo Luật; trong số đó, 4 chính sách đã có trong dự thảo Luật trình Quốc hội. Dự thảo Luật mới gồm 4 chương và 84 Điều.

Để bảo đảm đáp ứng yêu cầu về tiến độ đầu tư xây dựng các dự án đường sắt, Chính phủ đề nghị các quy định bổ sung mới vào dự thảo Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025, các quy định còn lại của Luật Đường sắt (sửa đổi) có hiệu lực thi hành từ ngày 1/01/2026.

Dự thảo Luật đã được bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt tạo hành lang pháp lý mang tính đột phá cho phát triển đường sắt, cụ thể đã luật hóa nội dung dự thảo Nghị quyết vào 20 Điều của dự thảo Luật, chỉnh lý 33 Điều theo ý kiến của cơ quan chủ trì thẩm tra đối với dự thảo Luật đã trình Quốc hội.

Tiếp thu ý kiến của cơ quan thẩm tra của Quốc hội, Bộ Xây dựng đã bổ sung vào dự thảo Luật quy định về ưu đãi tín dụng cho tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn; doanh nghiệp tham gia đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt được hưởng ưu đãi về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp; thể chế hóa dự thảo Nghị quyết, dự thảo Luật đã bổ sung quy định về miễn thuế nhập khẩu đối với hàng hóa phục vụ dự án mà trong nước chưa sản xuất được hoặc sản xuất được nhưng không đáp ứng yêu cầu về tiêu chuẩn kỹ thuật của dự án. Chính sách này cũng được kế thừa quy định tại Luật Đường sắt 2017.

Chính phủ đề nghị Quốc hội cho phép điều chỉnh Chương trình lập pháp năm 2025 của Quốc hội như báo cáo tại Tờ trình số 489/TTr-CP ngày 9/6/2025. Thống nhất nội dung dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) sau khi đã bổ sung các cơ chế, chính sách để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt theo kết luận của cấp có thẩm quyền và thông qua tại kỳ họp thứ 9. Đồng ý với đề xuất giao Chính phủ chủ trì và phối hợp với Cơ quan chủ trì thẩm tra, các cơ quan liên quan tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật.

Trình bày Báo cáo thẩm tra (bổ sung) dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy cơ bản nhất trí với việc thẩm tra bổ sung dự án Luật và báo cáo Quốc hội xem xét, cho ý kiến; thống nhất đề nghị thông qua dự án Luật tại Kỳ họp thứ 9 của Quốc hội (theo quy trình tại 1 kỳ họp); đồng thời, đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo bổ sung hồ sơ, giải trình, làm rõ ý kiến thẩm tra.

Về cơ bản, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường thống nhất cao với chủ trương cần có cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư hệ thống đường sắt Việt Nam. Tuy nhiên, để thể chế hóa chủ trương của Đảng và luật hóa các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt đã được quy định trong các Nghị quyết của Quốc hội về đầu tư phát triển một số công trình đường sắt cụ thể, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu hoàn thiện các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt này theo hướng: giới hạn phạm vi, đối tượng được áp dụng; bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất, phổ quát, bền vững của hệ thống pháp luật; tăng cường giám sát, công khai, minh bạch thông tin; có chế tài phù hợp; cần bảo đảm yêu cầu khả thi, chặt chẽ và hiệu quả.

Ngoài ra, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo quán triệt sâu sắc các giải pháp đổi mới tư duy xây dựng pháp luật gắn với các quy định cụ thể của dự thảo Luật đúng với chủ trương của Đảng và Nhà nước; tiếp tục rà soát, lược bỏ các nội dung trong dự thảo Luật không thuộc thẩm quyền của Quốc hội.

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cơ bản nhất trí với chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước về phát triển đường sắt và các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt quy định tại Chương II dự thảo Luật trong trường hợp toàn bộ các nội dung cụ thể này đã có đầy đủ cơ sở chính trị; đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, chỉnh lý đầy đủ, giải trình thấu đáo, thuyết phục các ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan thẩm tra và ý kiến của các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan.

Về cơ chế, chính sách huy động nguồn lực và bố trí vốn, một số ý kiến cơ bản nhất trí với quy định trao quyền chủ động về vốn cho các chủ thể quy định trong dự thảo Luật, cho phép phát hành trái phiếu Chính phủ, huy động ODA, dùng nguồn tăng thu và tiết kiệm chi ngân sách để bổ sung vốn nếu ngân sách hằng năm không đáp ứng tiến độ. Tuy nhiên, cần rà soát bổ sung quy định giới hạn cơ chế, chỉ áp dụng khi chứng minh hiệu quả vượt trội; giới hạn mức huy động ở ngưỡng an toàn, có giám sát, bảo đảm an toàn tài chính; trách nhiệm rõ ràng; điều kiện và cơ chế giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa rủi ro.

Nhiều ý kiến cơ bản nhất trí với cơ chế phát triển đô thị lấy hệ thống giao thông công cộng làm trung tâm (TOD) nhằm khai thác quỹ đất quanh nhà ga tạo nguồn lực cho đường sắt, phù hợp định hướng đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị làm rõ và nghiên cứu bổ sung quy định rõ giới hạn thẩm quyền địa phương khi điều chỉnh quy hoạch; quy định cơ chế giám sát độc lập, minh bạch khi điều chỉnh quy hoạch; bổ sung quy định tiêu chí về năng lực hạ tầng và kế hoạch nâng cấp hạ tầng trước khi phê duyệt TOD, quy định điều kiện thực hiện; quy định rõ cơ chế phân chia nguồn thu; quy định trách nhiệm giải trình và chế tài xử lý; rà soát, sửa đổi, bổ sung các luật có liên quan.

Một số ý kiến thống nhất quy định của dự thảo Luật đã đơn giản hóa thủ tục đầu tư xây dựng dự án đường sắt địa phương, cắt giảm đáng kể thời gian chuẩn bị, giúp địa phương chủ động và linh hoạt hơn. Tuy nhiên, các ý kiến đề nghị làm rõ và nghiên cứu sửa đổi các luật liên quan; bổ sung quy định giám sát của cơ quan Trung ương; quy định rõ giới hạn nội dung, thẩm quyền mà địa phương được phép điều chỉnh trong dự án và thủ tục phải tuân thủ khi điều chỉnh, bảo đảm công khai, ngăn ngừa lạm quyền.

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị cân nhắc hiệu lực thi hành, sửa đổi các quy định chuyển tiếp, bảo đảm khả thi và sớm ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành.