Đạo đức xuống cấp là gốc gây ra các thảm án. Người ta không cảm thấy căm phẫn, ghét bỏ trước những cái xấu, cái tiêu cực và cũng không cảm thấy hứng thú, rung động trước những điều tốt đẹp trong xã hội một khi đạo đức xuống cấp.

Những con số ám ảnh

Thời gian gần đây, tại Hà Nội (cũng như ở một số địa phương khác như Thái Nguyên, Bắc Giang...) liên tiếp xảy ra các thảm án (có cả giữa người thân với nhau) làm rúng động dư luận.

Nhiều người bị tước đoạt mạng sống một cách oan uổng, nhiều gia đình rơi vào tột cùng của sự đau thương, người dân bàng hoàng, lo lắng. Nỗi đau không chỉ đối với những người liên quan trực tiếp gánh chịu mà còn là nỗi đau chung của xã hội khi giá trị đạo đức bị xuống cấp nghiêm trọng, ứng xử giữa người với người, ngay cả trong một gia đình, dòng tộc, được tính bằng mạng sống, giá trị vật chất được đặt lên trên tình cảm máu mủ. Vụ thảm sát tại xã Hồng Hà (huyện Đan Phượng, Hà Nội) đã nửa tháng trôi qua vẫn là nỗi ám ảnh đối với người dân trong vùng nói riêng cũng như người dân Hà Nội và cả nước nói chung. Ám ảnh vì sự man rợ của người anh trai truy sát cả gia đình em ruột khiến 4 người tử vong, 1 người bị thương nặng. Ám ảnh khi gây án xong, đối tượng vẫn bình thản ngồi uống nước, bình thản khi bị công an bắt giữ và bình thản khi thuật lại chi tiết của tội ác... Nguyên nhân của thảm án này khiến người ngoài cuộc ngỡ ngàng bởi chỉ liên quan đến 0,5 mét đất giáp ranh giữa hai gia đình.

Mới đây nhất, cách Hà Nội chưa đầy 80 km tại thành phố Thái Nguyên (tỉnh Thái Nguyên) đã xảy ra một vụ thảm sát nữa giữa anh em ruột với nhau: Ngày 14/9, đối tượng Bùi Xuân Hồng đến nhà em gái là bà Bùi Thị Hà (sinh năm 1959, trú tại tổ 14, phường Chùa Hang) để giải quyết việc nợ nần giữa hai bên gia đình. Trong lúc nói chuyện, hai bên xảy ra xô xát, Hồng lấy dao đâm trọng thương 3 người trong gia đình bà Hà gồm: bà Hà, chồng bà Hà là ông Nguyễn Văn Thành (sinh năm 1954) và anh Nguyễn Thành Vương (sinh năm 1981) là con rể bà Hà khiến bà Hà tử vong, còn ông Thành và anh Vương đang được điều trị tại Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên... Ngày 17/9, ông Thành cũng đã tử vong do vết thương quá nặng.

Không chỉ người thân của các nạn nhân trong những vụ án trên đau đớn, nhiều người xót xa vì mâu thuẫn hoàn toàn có thể được giải quyết theo nhiều cách khác nhưng các đối tượng đã lựa chọn bằng cách gây đổ máu. Không giữ được lý trí, sự tỉnh táo, các đối tượng hành động một cách mù quáng. Chưa tính đến căn cơ trực tiếp của các mâu thuẫn nhưng hậu quả mang lại là điều thật đáng tiếc.

Thông tin từ Bộ trưởng Bộ Công an, Đại tướng Tô Lâm tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn đại biểu Quốc hội tháng 6/2019 cho biết tình hình các loại tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm con người diễn biến phức tạp, nhất là tội phạm giết người. Năm 2018, cả nước xảy ra 1.074 vụ giết người. Riêng 5 tháng đầu năm 2019, đã xảy ra 447 vụ giết người. Đáng lưu ý là nhiều vụ giết người có hành vi gây án dã man, tàn bạo.

Theo kết quả phân tích các vụ giết người, có khoảng 15-17% số vụ là người thân trong gia đình giết hại lẫn nhau; 60-70% số vụ do mâu thuẫn bộc phát, nhất thời, đối tượng phạm tội lần đầu. Đáng chú ý, trong rất nhiều nguyên nhân dẫn đến những vụ việc đau lòng này, sự xuống cấp của đạo đức xã hội, đạo nghĩa gia đình, lối sống và văn hóa ứng xử giữa con người với nhau, được chỉ ra là rất đáng báo động.

Nhận định về việc này, Luật sư Nguyễn Minh Tuấn - Công ty Luật Intercode cho biết việc có đến 15-17% số vụ giết người do người thân quen trong gia đình sát hại lẫn nhau là một biểu hiện rất đáng lo ngại. Điều đó cho thấy hiện nay khi xã hội ngày càng phát triển, một bộ phận mất đi tính chuẩn mực về đạo đức xã hội. “Trong bất kể thời kỳ nào, môi trường nào và xã hội nào, nếu như chúng ta có một nền giáo dục tốt, một môi trường gia đình cơ bản và một xã hội lành mạnh, văn minh..., tất yếu sẽ hạn chế được những hành vi vi phạm pháp luật, đặc biệt là những hành vi vi phạm gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng như hiện nay,” Luật sư Nguyễn Minh Tuấn nhìn nhận.

Khi đạo đức xã hội nứt gãy nghiêm trọng

Không khó có thể nhận thấy, đạo đức gia đình, đạo đức xã hội, văn hóa ứng xử - một giá trị truyền thống của dân tộc đáng được coi trọng thì nay đang có nhiều vết rạn nứt, tạo ra những mảnh vỡ đáng báo động. Nề nếp gia phong, lễ nghĩa gia đình, chuẩn mực đạo đức đang bị mờ nhạt bởi sự thay đổi của cuộc sống hiện đại. Lối sống có trước có sau, kính trên nhường dưới, hiếu nghĩa với cha mẹ, hòa thuận với anh chị em, coi trọng bạn bè dường như nhường chỗ cho lối sống thực dụng, coi trọng đồng tiền, ăn thua trong từng lời nói. Một bộ phận của giới trẻ không coi trọng giá trị đạo đức. Có thể chỉ một xô xát nhỏ trên đường cũng dẫn tới đánh nhau, gây thương tích. Một lời nói, một cái nhìn không được người đối diện hài lòng cũng có thể dẫn đến cãi vã, xô xát… Gương tốt không nhiều người học hỏi nhưng hành động phản cảm lại được nhiều người để tâm.

Cuộc sống ngày nay, với sự biến chuyển dữ dội của nền kinh tế thị trường, đã khiến cho thước đo về giá trị thay đổi nhanh chóng. Những hình ảnh bạo lực, phim xã hội đen; lối sống nặng về tranh đoạt vật chất, ăn chơi sa đọa, lười biếng, thích hưởng thụ, chạy theo đồng tiền bằng mọi giá… lan tràn trên sách báo, phim ảnh, Internet, mạng xã hội đang hàng ngày hàng giờ tác động vào nhận thức, lối sống, hành vi của không ít người. Việc truyền thông tạo ra mặt trái khi miêu tả quá chi tiết và rùng rợn các vụ thảm sát chấn động cũng đã tác động xấu tới tâm lý của các đối tượng phạm tội.

Cái ác không hẳn là bản tính, cũng không phải vì thiếu giáo dục mà là do tích tụ từ những suy nghĩ tiêu cực, từ những suy nghĩ về lòng tham và tính ích kỷ.

Theo Luật sư Nguyễn Minh Tuấn, chế tài pháp luật chỉ là một trong những yếu tố có thể tác động đến sự gia tăng hoặc giảm bớt những hành vi vi phạm pháp luật. Điều quan trọng là phải xem xét và nhìn nhận khách quan những yếu tố mang tính quyết định tới sự gia tăng hành vi phạm tội trong những năm gần đây. Những tệ nạn như ma túy, cờ bạc, rượu chè... chính là những tác nhân xấu khiến cho con người mất đi những chuẩn mực đạo đức vốn có.

“Giết người thân là nỗi đau lớn không chỉ với chính gia đình xảy ra vụ việc mà còn ảnh hưởng đến tâm lý của cộng đồng. Do đó, cùng với việc nâng cao công tác giáo dục trong mỗi gia đình, cần sự vào cuộc của các đoàn thể xã hội đối với những gia đình tiềm ẩn mâu thuẫn trong sinh hoạt. Có như vậy mới ngăn chặn được những vụ việc đau lòng xảy ra trong gia đình hiện đại,” Luật sư Nguyễn Minh Tuấn nhấn mạnh.

Hình phạt không phải là biện pháp hữu hiệu để áp dụng đối với những đối tượng “máu lạnh”. Nhiều đối tượng dù am hiểu pháp luật nhưng vẫn hành động giết người man rợ. Vậy nên, chúng ta cần một giải pháp mang tính đột phá, đòi hỏi nỗ lực của các cơ quan chức năng cũng như toàn xã hội, đặc biệt là từ giáo dục. Mỗi gia đình luôn phải là pháo đài để bảo vệ các giá trị cốt lõi. Cần phải giáo dục về sự yêu thương, sự chia sẻ, về các quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm với bản thân, gia đình, cộng đồng. Nếu những người thân trong gia đình yêu thương, nhường nhịn, giúp đỡ, chăm sóc nhau, tôn trọng nhau trên nền tảng của đạo lý và pháp lý sẽ khó xảy ra những tranh đoạt, tị hiềm, xung đột. Nếu được thường xuyên giáo dục đạo đức, văn hóa, các quy tắc ứng xử văn minh và sự hiểu biết pháp luật thì tôi tin sự bình yên sẽ đến với mỗi gia đình.

Bên cạnh đó, đây là hiện tượng xã hội tiêu cực xuất phát từ bạo lực cộng đồng, chính vì vậy cần một hệ thống giải pháp đồng bộ. Trước hết, ngay tại cơ sở, nơi phát sinh những xung đột, mâu thuẫn, các cơ quan đoàn thể, chính quyền địa phương ở đó phải tăng cường trách nhiệm của mình trong việc nắm tình hình nội bộ nhân dân. Khi phát hiện những điểm nóng về xung đột, tranh cãi bất đồng cần phải có những hoạt động dốt dáo, như tiến hành gặp các bên, nắm tình hình, phân giải, tư vấn, khuyên răn trên cơ sở lấy đạo lý của dân tộc, chính sách pháp luật để ngăn chặn. Nếu chính quyền cơ sở sớm nắm bắt được những mâu thuẫn này để hóa giải thấu đáo, có lẽ nhiều cái ác có lẽ đã được ngăn chặn.

Hãy dập lửa từ khi mới bắt đầu le lói trước khi nó bùng phát thành đám cháy đau thương.

Khánh An