Thành phố Móng Cái (Quảng Ninh): Điểm du lịch tâm linh không thể bỏ qua

Nằm cách trung tâm Hà Nội khoảng 350km, cách TP. Hạ Long gần 180km; thành phố Móng Cái là địa phương duy nhất có chung đường biên giới với Trung Quốc cả trên biển và trên bộ; là cửa ngõ giao thương quan trọng với Trung Quốc và các nước trong khối ASEAN.

Móng Cái có địa hình gồm cả miền núi, hải đảo và đồng bằng ven biển với sự phong phú về cảnh vật, cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp cũng như những giá trị lịch sử và văn hoá..., trở thành điểm du lịch nổi tiếng, đặc biệt là du lịch tâm linh, hấp dẫn nhiều du khách trong và ngoài nước.

Hiện nay Móng Cái có 59 di tích lịch sử văn hoá, danh lam thắng cảnh đã được đưa vào danh mục quản lý của tỉnh Quảng Ninh; trong đó, nhiều di tích có giá trị lớn về kiến trúc nghệ thuật văn hoá lịch sử và khảo cổ. Có 5 di tích được xếp hạng cấp quốc gia, 9 di tích xếp hạng cấp tỉnh; cùng nhiều loại hình di sản văn hóa phi vật thể như lễ hội truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian (hát nhà tờ, hát mùa của đình, lễ hội đình Trà Cổ...).

Di tích Đền Xã Tắc

Đền Xã Tắc, còn có tên gọi khác là Đàn miếu Xã Tắc Đại vương hay Đền thờ thần Xã tắc; đền được xây dựng vào cuối thế kỷ XIII đầu thế kỷ XIV, thời nhà Trần. Tương truyền, lúc đầu đền toạ lạc sát bờ tây sông Thác Mang (nay là sông Ka Long); trải qua thời gian, bờ sông bị sạt lở, người dân đã di chuyển đền vào sâu bên trong (nay thuộc phường Ka Long, TP. Móng Cái). Mới đây, đền được trùng tu, tôn tạo lớn với nhiều hạng mục vào giai đoạn 2009 – 2019. Hiện còn lưu giữ hai tấm bia đá cổ ghi lại sự kiện trùng tu đền năm 1879 và bài vị đá ghi danh các vị thần được thờ tại đền.

Thần chủ của đền Xã Tắc là thần Xã (thần Đất) và thần Tắc (thần Ngũ cốc). Xã có nghĩa là “mẹ đất”, vị thần lớn nhất trong năm thổ thần. Tắc là “cốc”, là loài đứng đầu trong “ngũ cốc”. Đất sinh ra muôn loài, ngũ cốc nuôi sống vạn vật nên trong ý thức con người từ nguyên thủy, những vị thần này có quyền lực vô biên và luôn che chở cho đời sống con người.

Với kiến trúc cổ, mang đậm nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của người Việt nơi địa đầu của Tổ quốc; đền Xã Tắc được coi là “cột mốc văn hóa”, khẳng định chủ quyền lãnh thổ quốc gia, ghi dấu ấn lịch sử nơi ông cha ta thời trấn yên bờ cõi.

Ngôi đền không chỉ mang ý nghĩa là một cơ sở thờ tự, nơi thể hiện văn hóa, tín ngưỡng của người Việt mà đã mang một ý nghĩa to lớn hơn, vượt khỏi phạm vi thờ thần của một làng xã, đã trở thành ngôi đền thờ của thần non sông, đất nước thông qua “Lễ tế Xã Tắc”; một nghi lễ đã bị mai một từ khoảng cuối thế kỷ XIII và đã được phục hồi vào năm 2018.

Với những giá trị lớn về lịch sử văn hoá; năm 2020, Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch đã xếp hạng cấp Quốc gia cho đền Xã Tắc. Giờ đây ngôi đền đã trở thành điểm du lịch văn hóa tâm linh không thể thiếu trong hành trình của du khách mỗi lần có dịp đến thăm thành phố Móng Cái.

Đình Trà Cổ

Đình Trà Cổ thuộc TP. Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh; được xây dựng từ thời Hậu Lê (năm 1461), quá trình hình thành và tồn tại của đình gắn liền với lịch sử phát triển của vùng đất Trà Cổ. Trải qua thời gian, ngôi đình đã nhiều lần được trùng tu lớn, gần đây nhất là vào năm 2012.

Đình Trà Cổ mang đậm nét cổ kính với kiến trúc hình chữ đinh, gồm 5 gian (2 chái bái đường và 3 gian hậu cung). Toàn bộ công trình được dựng lên bằng khung gỗ và được liên kết với nhau bởi các chốt mộng. Ngôi đình là một kiến trúc cổ bề thế với mái lợp ngói vẩy, bốn góc đao cong vút như một con thuyền rẽ sóng lướt tới, tạo nên dáng vẻ thanh thoát.

Các bức cốn ở vì kèo có đường nét chạm trổ chắc khỏe, tinh xảo và sống động. Mỗi bức chạm là một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc mang dấu ấn thời Hậu Lê. Đình còn lưu giữ được nhiều hiện vật có giá trị, nổi bật là 3 đỉnh hương đồng, 2 hạc cưỡi đầu rùa bằng gỗ sơn son thiếp vàng, 8 long ngai bằng gỗ của thời Nguyễn, 12 sắc phong chất liệu giấy... Ngôi đình được đánh giá có quy mô đồ sộ và kiến trúc độc đáo của khu vực Đồng bằng Bắc Bộ.

Hằng năm, Lễ hội đình Trà Cổ được người dân tổ chức từ 29/5 đến 3/6 âm lịch, với quy mô lớn và tiêu biểu cho loại hình lễ hội dân gian trên địa bàn Móng Cái và cả nước nói chung; đặc biệt là Lễ rước thần trên biển và Hội thi “Ông voi”.

Năm 1974, đình Trà Cổ đã được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là di tích kiến trúc - nghệ thuật cấp quốc gia. Năm 2019, Lễ hội đình Trà Cổ được xếp hạng văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Hiện nay, đình Trà Cổ cùng nhiều di tích, danh thắng khác tại đây trở thành điểm du lịch thu hút đông đảo du khách tham quan.

Khu Di tích lịch sử Pò Hèn

Khu Di tích lịch sử Pò Hèn được xây dựng tại xã Hải Sơn, Móng Cái; nhằm tôn vinh, tưởng nhớ và tri ân cán bộ, chiến sĩ Đồn 209 Công an nhân dân vũ trang Pò Hèn (nay là Đồn Biên phòng Pò Hèn); nhân viên Thương nghiệp Pò Hèn; những cán bộ, chiến sĩ Trung đội tự vệ Lâm trường Hải Sơn, đã hy sinh anh dũng trong trận chiến đấu chống quân xâm lược ngày 17/2/1979 để bảo vệ biên giới Đông Bắc Tổ quốc và những chiến sĩ Đồn Biên phòng Pò Hèn hy sinh trong khi làm nhiệm vụ từ năm 1980 đến năm 1991.

Khu Di tích lịch sử Pò Hèn gồm 4 điểm: Đài tưởng niệm liệt sĩ Pò Hèn, Chốt đồi Quế, Chốt trạm kiểm soát cửa khẩu Pò Hèn và Đài quan sát đồi Tây; là địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống yêu nước, yêu chuộng hòa bình - hữu nghị nơi biên giới vì sự phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc.

Hằng năm, vào dịp Lễ, Tết, ngày kỷ niệm, ngày truyền thống và nhân dịp tổ chức các sự kiện chính trị của địa phương, các hoạt động “Tri ân các anh hùng liệt sỹ” được tổ chức tại đây. Năm 2022, Bộ Văn hóa, TT&DL đã quyết định xếp hạng di tích quốc gia đối với Khu di tích lịch này.

Chùa Xuân Lan và chùa Nam Thọ

Cùng với 3 di tích đã được xếp hạng ở trên, hai khu di tích: chùa Xuân Lan và chùa Nam Thọ cũng đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là di tích nghệ thuật cấp quốc gia từ năm 1999.

Chùa Xuân Lan được xây dựng từ thế kỷ XVIII tại xã Hải Xuân, Móng Cái; nằm trên trán con rồng và mắt rồng chính là hồ nước phía trước cửa. Chùa được xây dựng chủ yếu bằng đá tự nhiên, nguyên khối lấy từ núi Tổ chim. Bên cạnh nét độc đáo về kiến trúc, chùa Xuân Lan còn lưu giữ được một hệ thống tượng có hàng trăm năm tuổi đậm nét văn hóa thuần Việt.

Chùa Nam Thọ (còn gọi là Linh Khánh Tư), thuộc phường Trà Cổ, TP. Móng Cái. Theo bài minh trên chuông đồng đúc lại, chùa Nam Thọ có từ năm Thiệu Trị thứ 3 (năm 1843), vào năm Cảnh Thịnh thứ 15 triều vua Lê Hiện Tông (năm 1754).

Nguyễn Quân