Thanh tra cần có ‘bằng chứng vi phạm rõ ràng’ để tránh lạm dụng nhằm nhũng nhiễu doanh nghiệp

Chấm dứt tình trạng thanh tra, kiểm tra chồng chéo

Thảo luận tại tổ, góp ý về dự án Luật Thanh tra (sửa đổi), đại biểu Quốc hội Thái Quỳnh Mai Dung – Đoàn Vĩnh Phúc cho biết, Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 về phát triển kinh tế tư nhân (Nghị quyết) là một cột mốc quan trọng, kế thừa những tư tưởng lớn của Đảng trong nhiều năm qua, đồng thời thể hiện bước chuyển về tư duy, với nhiều nội dung đột phá, định hình tầm nhìn phát triển đến năm 2045.

Theo đó, Nghị quyết nhấn mạnh chấm dứt tình trạng thanh tra, kiểm tra chồng chéo, trùng lắp, kéo dài, không cần thiết; bảo đảm nguyên tắc chỉ thực hiện thanh tra, kiểm tra mỗi năm 1 lần đối với doanh nghiệp, trừ trường hợp có bằng chứng rõ ràng về việc doanh nghiệp vi phạm; xử lý nghiêm các hành vi lạm dụng thanh tra, kiểm tra để nhũng nhiễu, gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Tuy nhiên, theo bà Dung, tại điểm h khoản 1 Điều 10; điểm d khoản 1 Điều 11; khoản 2 Điều 14; điểm d khoản 1 Điều 16; khoản 2 Điều 17 và khoản 3 Điều 19 của Dự thảo luật Thanh tra lại quy định tiến hành thanh tra khi có dấu hiệu vi phạm pháp luật là không đúng với Nghị quyết 68.

“Bằng chứng rõ ràng khác với dấu hiệu vi phạm (dấu hiệu thì có thể có hoặc không có vi phạm trên thực tế). Do vậy, đề nghị sửa đổi Dự thảo luật theo Nghị quyết, tiến hành thanh tra khi có bằng chứng rõ ràng về việc vi phạm”, đại biểu đoàn Vĩnh Phúc nói và cho rằng nên quy định: Tiến hành thanh tra khi có bằng chứng rõ ràng về việc vi phạm và người ra quyết định thanh tra chịu trách nhiệm về quyết định của mình. Tránh tình trạng lạm dụng thanh tra, kiểm tra để nhũng nhiễu, gây khó khăn cho doanh nghiệp theo đúng tinh thần của Nghị quyết 68 .

Về phân định nhiệm vụ giữa Thanh tra Chính phủ (TTCP) và Thanh tra tỉnh, đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung cho biết, TTCP có các thanh tra Bộ về (đây là các thanh tra chuyên ngành, lĩnh vực). Thanh tra các tỉnh thì có các thanh tra Sở cũng là thanh tra chuyên ngành, lĩnh vực trên địa bàn tỉnh. Như vậy, cần xác định TTCP làm đối tượng như thế nào? Thanh tra tỉnh làm đối tượng như thế nào để tránh chồng chéo, trùng lặp.

Theo bà Dung, việc xác định này khá là khó để xác định chồng chéo bởi: điểm đ khoản 1 Điều 10 Dự thảo quy định: Thanh tra chấp hành pháp luật trong các lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ không có Thanh tra Bộ.

Điểm c khoản 1 Điều 16 quy định Thanh tra tỉnh thanh tra việc chấp hành quy định pháp luật trong các lĩnh vực quản lý nhà nước của Sở.

“Chồng chéo sẽ xảy ra vì lĩnh vực là như nhau giữa Bộ và Sở. Chỉ khác nhau mỗi là Sở là 1 lĩnh vực trên một địa bàn cụ thể, còn Bộ là cấp Trung ương, không bị giới hạn bởi địa bàn”, đại biểu đoàn Vĩnh Phúc nói.

Có thể phát sinh tình trạng thiếu kết nối thông tin giữa cơ quan thanh tra và bộ quản lý chuyên ngành

Đóng góp ý kiến về dự án Luật Thanh tra (sửa đổi), đại biểu Quốc hội Bùi Hoài Sơn - Đoàn Hà Nội cho biết, một trong những thay đổi đáng chú ý là việc sắp xếp lại tổ chức hệ thống cơ quan thanh tra, trong đó có định hướng chuyển một số chức năng quản lý trực tiếp về hoạt động thanh tra chuyên ngành tại các Bộ về Thanh tra Chính phủ hoặc cơ quan thanh tra cấp cao hơn nhằm thống nhất đầu mối, tránh chồng chéo và tinh giản biên chế. Việc này có những thuận lợi rõ rệt.

Cụ thể: Thứ nhất, nó giúp tăng tính độc lập và khách quan trong hoạt động thanh tra, đặc biệt là trong các vụ việc có dấu hiệu tiêu cực, tham nhũng hoặc vi phạm trong nội bộ ngành. Khi không còn chịu sự chi phối trực tiếp từ bộ chủ quản, thanh tra sẽ có điều kiện hoạt động công minh, minh bạch hơn.

Thứ hai, mô hình này tạo điều kiện để chuẩn hóa về nghiệp vụ, phương pháp, kỹ thuật thanh tra, vì các hoạt động thanh tra đều do Thanh tra Chính phủ thống nhất hướng dẫn, đào tạo và kiểm soát.

Thứ ba, việc thống nhất đầu mối quản lý giúp giảm thiểu sự chồng chéo giữa các đoàn thanh tra khác nhau và kiểm toán, tạo thuận lợi cho đối tượng thanh tra, nhất là doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch – những lĩnh vực vốn đòi hỏi tính sáng tạo, linh hoạt và không gian hoạt động riêng.

Tuy nhiên, theo đại biểu Bùi Hoài Sơn, bên cạnh đó cũng có những bất cập không thể xem nhẹ. “Một trong những lo ngại lớn là việc thiếu sự am hiểu sâu sắc về đặc thù chuyên ngành. Thanh tra Chính phủ có thể gặp khó khăn khi xử lý các vấn đề mang tính chất chuyên sâu như bản quyền văn hóa, di sản, lễ hội truyền thống, hay quản lý nghệ thuật biểu diễn – những lĩnh vực đòi hỏi kiến thức chuyên ngành sâu và kinh nghiệm thực tiễn tại cơ sở”, ông Sơn nêu rõ.

Ngoài ra, theo đại biểu đoàn Hà Nội, khi tách thanh tra ra khỏi các bộ, có thể phát sinh tình trạng thiếu kết nối thông tin giữa cơ quan thanh tra và bộ quản lý chuyên ngành, ảnh hưởng đến tính kịp thời trong xử lý, giám sát, cảnh báo các sai phạm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về văn hóa, thể thao và du lịch. Việc điều chuyển tổ chức, cán bộ, hồ sơ, kinh phí giữa bộ và Thanh tra Chính phủ cũng có thể gây xáo trộn, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác trong giai đoạn đầu chuyển giao.

Đại biểu Quốc hội Bùi Hoài Sơn cho rằng, để thực hiện tốt quy định này, cần có một số giải pháp đồng bộ. Trước hết, cần xác lập cơ chế phối hợp rõ ràng, thường xuyên và chặt chẽ giữa Thanh tra Chính phủ và các bộ chuyên ngành, bảo đảm chia sẻ thông tin, dữ liệu, văn bản hướng dẫn cũng như hỗ trợ nghiệp vụ liên ngành.

Thứ hai, cần xây dựng đội ngũ thanh tra chuyên ngành tại Thanh tra Chính phủ có chuyên môn sâu, thông qua việc biệt phái, luân chuyển cán bộ từ các bộ sang, hoặc bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên ngành định kỳ.

Thứ ba, trong quá trình chuyển giao, cần đảm bảo ổn định về tổ chức, nhân sự, chế độ, chính sách, tránh để xảy ra tình trạng đứt gãy nguồn nhân lực, đặc biệt là những người có kinh nghiệm thực tiễn.

Cuối cùng, cần ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể, chi tiết, dễ triển khai và có cơ chế giám sát quá trình thực hiện tại các bộ, ngành để kịp thời tháo gỡ vướng mắc phát sinh.

Ông Bùi Hoài Sơn tin rằng, việc chuyển thanh tra các bộ về Thanh tra Chính phủ là một chủ trương lớn, góp phần tinh gọn bộ máy và nâng cao tính độc lập của hoạt động thanh tra, nhưng chỉ có thể phát huy hiệu quả nếu được triển khai một cách bài bản, có lộ trình rõ ràng, cơ chế phối hợp hiệu quả và đảm bảo tính chuyên sâu của từng lĩnh vực quản lý nhà nước.