Tháo gỡ 'điểm nghẽn' để 1 bộ SGK thống nhất toàn quốc

Vậy làm thế nào để chủ trương thống nhất một bộ SGK được triển khai hiệu quả, tránh lặp lại những bất cập trước đây?

Báo Nhà báo và Công luận đã có cuộc trao đổi cùng TS Hoàng Ngọc Vinh, Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) nhằm phân tích sâu về phương án biên soạn, cơ chế, chính sách và lộ trình thực hiện.

+Thưa TS, Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị đã đặt ra yêu cầu xây dựng một bộ SGK thống nhất trên phạm vi cả nước. Theo ông, chủ trương này mang lại những lợi ích cốt lõi nào cho giáo dục và xã hội?

-Một bộ SGK thống nhất sẽ mang lại sự chuẩn mực trong kiến thức và kỹ năng, tạo ra cơ sở quản lý thống nhất, dễ dàng đánh giá chất lượng giáo dục toàn quốc. Điều này cũng đảm bảo mọi học sinh, giáo viên bất kể vùng miền hay điều kiện kinh tế, đều được tiếp cận nền giáo dục công bằng và chất lượng. Xã hội hưởng lợi từ việc giảm chi phí do các khâu in ấn, phát hành vốn có nhiều điều bất cập trong thời gian qua.

Thực tế, việc duy trì nhiều bộ SGK như hiện nay sẽ khó kiểm soát chất lượng. Trong khi đó, một bộ SGK thống nhất sẽ đặt ra tiêu chuẩn chung, tránh tình trạng bất cân xứng, tạo nền tảng tri thức công bằng cho mọi học sinh.

+Một trong những lo ngại phổ biến là liệu SGK thống nhất có làm triệt tiêu sự sáng tạo trong dạy và học hay không?

-Tôi khẳng định điều này không đồng nghĩa với việc triệt tiêu sự sáng tạo.

Ngược lại, một bộ SGK thống nhất phải mở ra không gian cho giáo viên và học sinh khai thác, sáng tạo. SGK ngày nay không chỉ là sách giấy mà còn đi kèm học liệu điện tử, video minh họa, ngân hàng câu hỏi, mã QR, giúp giáo viên và học sinh tiếp cận tri thức một cách linh hoạt hơn. Bộ SGK chỉ đảm bảo chuẩn kiến thức cốt lõi, còn cách dạy và học vẫn đa dạng, sáng tạo.

+Về mặt kỹ thuật, theo ông, phương án nào khả thi nhất để triển khai bộ SGK thống nhất?

-Theo tôi, có 3 phương án có thể cân nhắc để triển khai SGK thống nhất. Thứ nhất, biên soạn mới hoàn toàn một bộ SGK từ đầu. Thứ hai, chọn một bộ hiện hành tốt hơn (tôi không nói là tốt nhất vì có dùng một trong 3 bộ SGK vẫn cần cập nhật và chỉnh sửa theo hướng hiện đại), sau đó biên tập, bổ sung và hiện đại hóa. Thứ ba, ghép chọn lọc các bài hay từ nhiều bộ SGK khác nhau. Phương án ba thì có thể lộ cộ, mất đi tính liền mạch của phương pháp dạy học và tiếp cận kiến thức của học sinh ở 3 cấp học.

Phương án hai là khả thi nhất. Phương án một tốn quá nhiều thời gian, công sức và nguồn lực, trong khi phương án 3 dễ dẫn tới tình trạng "vá víu cơ học", thiếu mạch lạc. Do đó, việc chọn một bộ SGK tốt nhất hiện có, biên tập lại và bổ sung một cách chặt chẽ sẽ vừa hiệu quả, vừa đảm bảo tính thống nhất.

+Để quá trình này diễn ra suôn sẻ, chúng ta cần lưu ý những vấn đề gì?

-Quá trình này phải đi kèm với đánh giá khách quan, minh bạch, đồng thời sửa những bất cập về chương trình giáo dục phổ thông 2018. Đặc biệt, tính minh bạch và độc lập trong quá trình lựa chọn và biên tập là rất quan trọng. Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ chịu trách nhiệm ban hành tiêu chí và giám sát, nhưng cần có một Hội đồng quốc gia độc lập gồm các chuyên gia, giáo viên và đại diện xã hội tham gia phản biện, giám sát.

Một vấn đề không kém phần quan trọng là bản quyền và quyền lợi tác giả. Nhà nước nên đứng ra mua lại quyền sử dụng và thiết lập quy định bảo vệ tác giả rõ ràng. Chỉ khi quyền lợi này được đảm bảo, chúng ta mới có thể tạo được đồng thuận và triển khai hiệu quả.

+Theo những phân tích của ông, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần có những giải pháp gì để thực hiện đúng tiến độ mà Chính phủ đặt ra?

-Để triển khai thành công và đúng tiến độ, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Trước tiên, Bộ cần sớm có kết quả đánh giá thực hiện chương trình Giáo dục phổ thông 2018 để xác định những nội dung cần chỉnh sửa, điều chỉnh. Sau đó, Bộ phải nhanh chóng ban hành bộ tiêu chí SGK hiện đại một cách công khai, minh bạch, với các yêu cầu rõ ràng về tính khoa học, dễ tiếp cận, đại chúng và hội nhập quốc tế.

Thứ hai, cần có những quy định cụ thể về tiêu chuẩn mới cho người tham gia biên soạn, hiệu chỉnh và thành viên Hội đồng thẩm định. Điều này nhằm đảm bảo chất lượng đội ngũ, tránh những sai sót đáng tiếc như trước đây.

Thứ ba, cần thành lập một Hội đồng quốc gia độc lập gồm các chuyên gia, giáo viên, nhà khoa học và đại diện xã hội để thực hiện việc phản biện và giám sát chặt chẽ toàn bộ quá trình.

Thứ tư, cần giải quyết thỏa đáng vấn đề bản quyền và quyền lợi tác giả thông qua cơ chế nhuận bút minh bạch. Nhà nước nên có cơ chế rõ ràng để mua lại quyền sử dụng và bảo vệ quyền lợi của các tác giả, từ đó tạo được sự đồng thuận xã hội.

Cuối cùng, Bộ cần xây dựng một lộ trình cụ thể và khoa học, trong đó quy trình biên tập SGK và chỉnh sửa chương trình giáo dục phổ thông được thực hiện một cách gối đầu và liên tục để đảm bảo tính đồng bộ và tiến độ tổng thể.

+Vậy mục tiêu cuối cùng của việc có một bộ SGK thống nhất là gì?

-Mục tiêu chính không chỉ là "cả nước dùng một bộ sách", mà là thiết lập chuẩn mực tri thức quốc gia, đảm bảo công bằng cho học sinh và khơi dậy tư duy sáng tạo, năng lực tự học. Đây là công cụ để nâng cao chất lượng giáo dục, chuẩn bị nền tảng vững chắc cho thế hệ học sinh Việt Nam trong kỷ nguyên số và hội nhập quốc tế. Ở đây nên hiểu SGK thống nhất dùng chung là sự thống nhất trong đa dạng với trục cốt nội dung cốt lõi, những cách tiếp cận tri thức sẽ khác nhau qua đặc trưng từng bài học, cấp lớp học và điều kiện ứng dụng công nghệ trong lớp học sao cho đạt được hiệu quả cao nhất.

Xin cảm ơn những chia sẻ của TS Hoàng Ngọc Vinh!