Thích ứng biến đổi khí hậu hướng tới đô thị phát triển xanh, an toàn

Chủ động thích ứng

Từ đầu năm đến nay, tình trạng ngập úng đô thị đã trở thành vấn đề nhức nhối tại nhiều thành phố tại Việt Nam. Không chỉ ở những đô thị hiện đại như TP.HCM hay Hà Nội, các đô thị di sản có giá trị đặc biệt về văn hoá lịch sử như Hội An và Huế cũng đang chịu áp lực rất lớn về thiên tai.

Thông tin từ ông Antonie Mougenot - Chuyên gia Phát triển đô thị thuộc Cơ quan Phát triển Pháp - AFD cho biết, Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu. Trong 5 năm qua, Việt Nam đã liên tục hứng chịu những đợt thiên tai lớn như các trận bão nối tiếp vào năm 2020, bão trong năm 2022; mưa lớn năm 2023 và đặc biệt là đợt mưa lũ lịch sử tháng 10/2025 tại Huế, Đà Nẵng với lượng mưa vượt 1.000mm trong 24 giờ tại Huế và hơn 65.000 hộ dân bị ảnh hưởng tại Đà Nẵng.

Ở phía Bắc, các tỉnh Tuyên Quang và Thái Nguyên cũng vừa chịu thiệt hại nặng nề do mưa lũ trong tháng 10/2025. Những sự kiện này cho thấy rõ rằng không một vùng đất nào của Việt Nam có thể đứng ngoài tác động của biến đổi khí hậu. Đây không còn là những hiện tượng “bất thường” mà đã trở thành “bình thường mới” đối với các đô thị Việt Nam.

“Phát triển đô thị không thể tách rời khỏi khả năng chống chịu. Mỗi con đường, công trình hay khu dân cư mới nếu được quy hoạch và đầu tư đúng hướng có thể trở thành một lá chắn bảo vệ cộng đồng trước rủi ro khí hậu, thay vì là “điểm yếu” khi thiên tai xảy ra. Đây chính là tinh thần mà AFD mong muốn cùng Việt Nam thúc đẩy. Một mô hình đô thị phát triển xanh, toàn diện và có sức chống chịu cao”, ông Antonie Mougenot nhấn mạnh.

Ngập úng không chỉ gây thiệt hại kinh tế, làm gián đoạn hoạt động thương mại và du lịch mà còn đe dọa cấu trúc của các công trình gỗ, tường cổ, mái ngói những phần tạo nên linh hồn của đô thị di sản.

Nhiều chuyên gia khẳng định, nếu không có chiến lược chống ngập phù hợp thì những giá trị văn hoá đã tồn tại qua hàng trăm năm có thể bị tổn hại không thể phục hồi. Bài toán đặt ra đối với các đô thị di sản không chỉ là chống ngập đơn thuần, mà phải tìm ra hướng tiếp cận vừa bảo tồn, vừa thích ứng với thiên tai.

Động lực phát triển đô thị thông minh Việt Nam

Một trong những mô hình chống ngập hiệu quả đang được nhiều quốc gia áp dụng là “đô thị bọt biển” (sponge city) với triết lý để thiên nhiên tham gia vào quy trình thoát nước.

Thành phố được bổ sung các không gian thấm nước như công viên trữ nước, mặt đường sử dụng vật liệu thấm nước, tăng diện tích hồ ao và mảng xanh. Mô hình này đã được Singapore và Hà Lan triển khai thành công, giúp giảm áp lực lên hệ thống thoát nước cứng.
Công nghệ số cũng được xem là giải pháp quan trọng. Việc lắp đặt các cảm biến đo mực nước, truyền dữ liệu thời gian thực đến trung tâm điều hành đô thị thông minh giúp cơ quan chức năng chủ động vận hành các trạm bơm, đóng/mở cống theo tình hình mưa lũ.
Song song với các giải pháp công nghệ và quản lý, việc bảo tồn công trình di sản theo hướng thích ứng linh hoạt với biến đổi khí hậu được đánh giá là chìa khóa để đảm bảo an toàn lâu dài.

Theo bà Trần Thu Hằng (Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc, Bộ Xây dựng), chất lượng sống đô thị không chỉ được đo bằng thu nhập hay tiện ích vật chất mà còn thể hiện ở môi trường sống an toàn, trong lành, văn minh, nhân văn và sáng tạo.

Cần tích hợp quy hoạch sử dụng đất, hạ tầng, giao thông, nhà ở, năng lượng và thích ứng khí hậu trong một tầm nhìn thống nhất. Ứng dụng công nghệ số, GIS, BIM, Digital Twin để lập, thẩm định, giám sát và cập nhật quy hoạch linh hoạt.

Bảo tồn di sản đô thị và bản sắc văn hóa địa phương như một phần của phát triển bền vững. Quy hoạch phải phản ánh nhu cầu và tiếng nói của cộng đồng, coi người dân là đối tác trong quá trình phát triển đô thị.

Xây dựng trung tâm điều hành đô thị thông minh (IOC) tại các thành phố lớn để điều phối, cảnh báo và phục vụ ra quyết định kịp thời. Tăng cường liên kết vùng đô thị và phối hợp liên ngành, để tránh tình trạng “đô thị phát triển cục bộ” và “đầu tư manh mún”.