Thay đổi tiến trình lịch sử, kiến tạo kỷ nguyên hòa bình và thịnh vượng

Tổng thống Trump cho biết, động thái này sẽ “thay đổi tiến trình lịch sử”, mang lại một “Trung Đông mới” và tạo ra một kỷ nguyên “hòa bình và thịnh vượng”. Ông nhấn mạnh rằng, Nhà Trắng đã đạt được 2 thỏa thuận hòa bình trong 1 tháng.

Thực sự, các thỏa thuận do Mỹ làm trung gian giữa Israel và hai quốc gia vùng Vịnh gồm Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Bahrain, là những dấu mốc quan trọng trong hành trình ngoại giao lâu dài hướng tới một nền hòa bình Ả Rập-Israel rộng lớn hơn.

Tổng thống Donald Trump đã chủ trì buổi lễ ký kết tại Nhà Trắng vào thứ Ba (15/9), với sự tham gia của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, Bộ trưởng Ngoại giao Bahrain Abdullatif al-Zayani và Bộ trưởng Ngoại giao UAE Abdullah bin Zayed Al Nahyan.

Các quan chức đã ký hai văn kiện riêng biệt: hiệp ước hòa bình Israel-UAE và tuyên bố về ý định thực hiện hòa bình của Israel và Bahrain. Đã không có đủ thời gian để đàm phán một thỏa thuận cuối cùng về hiệp định thứ hai kể từ khi công bố bước đột phá ngoại giao thứ hai vào ngày 11 tháng 9.

Các thỏa thuận do Mỹ làm trung gian giữa Israel và hai quốc gia vùng Vịnh là dấu mốc quan trọng, ghi nhận UAE và Bahrain là hai quốc gia Ả Rập đầu tiên ký hiệp định hòa bình với Israel, kể từ Ai Cập năm 1979 và Jordan năm 1994.

Các quan chức Hoa Kỳ ca ngợi Hiệp định Abraham giữa Israel và UAE, được đặt theo tên của tổ tiên trong Kinh thánh được chia sẻ bởi Do Thái giáo, Cơ đốc giáo và Hồi giáo, như một sự kiện bản lề lịch sử và quan trọng.

Hai hiệp định hòa bình là thành tựu song sinh của chiến lược đàm phán “từ ngoài vào trong” của chính quyền Trump, cũng như minh chứng cho chiến lược từ lâu của ông Netanyahu, là lôi kéo các quốc gia Ả Rập ôn hòa ngày càng chia sẻ một số lợi ích và mối quan tâm giống như Israel.

Ngày 15/9, ông Netanyahu khẳng định, thoả thuận hoà bình "báo trước một bình minh hòa bình mới" giữa người Do Thái và những dân tộc khác, và Tổng thống Trump đã mang lại cơ hội hòa bình "thực tế" giữa Israel và Palestine. Thủ tướng Israel nói: “Đây là điều không thể tưởng tượng được vài năm trước”.

Những bước đột phá ngoại giao được thúc đẩy bởi những kẻ thù chung

Israel, UAE và Bahrain đều phải đối mặt với các mối đe dọa từ người Shiite Iran cũng như từ các nhóm cực đoan Hồi giáo dòng Sunni. Cả ba cũng lo ngại về vai trò ngày càng gây bất ổn của Thổ Nhĩ Kỳ trong việc hỗ trợ Tổ chức Anh em Hồi giáo và các chi nhánh của tổ chức này trong các cuộc xung đột ở Syria, Gaza và Libya.

Hai thỏa thuận mở đường cho Israel, Bahrain và UAE tăng cường thương mại, đầu tư, hợp tác công nghệ, du lịch và quan trọng nhất là hợp tác chiến lược chống lại Iran, được cả ba nước và Mỹ coi là mối đe dọa chính đối với sự ổn định khu vực.

Sự thù địch của Iran đã đưa Israel, Bahrain và UAE xích lại gần nhau hơn, và Iran sẽ là bên thua cuộc lớn nhất do mối quan hệ Ả Rập-Israel được tăng cường.

Thỏa thuận hòa bình của UAE chỉ rõ rằng, “Israel và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất sẽ cùng với Hoa Kỳ khởi động Chương trình nghị sự chiến lược cho Trung Đông, nhằm làm sâu sắc hơn hợp tác ngoại giao, thương mại và an ninh cùng nhau và với các quốc gia khác cam kết hòa bình và không can thiệp”.

Ngôn ngữ này gợi ý sự mở rộng đề xuất trước đây của chính quyền Trump về Liên minh Chiến lược Trung Đông, mà các nhà phân tích của Heritage Foundation đã kêu gọi trong một báo cáo tháng 4.

Iran không chỉ cần đề phòng mối quan hệ hợp tác quân sự và tình báo chặt chẽ giữa Israel và hai vương quốc Ả Rập, mà hiệp định này còn được kỳ vọng sẽ dọn đường cho việc xuất khẩu các loại vũ khí tinh vi hơn của Mỹ cho hai nước, có thể bao gồm cả máy bay tàng hình F-35, máy bay phản lực và máy bay không người lái có vũ trang đã bị từ chối trong quá khứ.

Những người theo chủ nghĩa dân tộc Ả Rập đoạn tuyệt với những người theo chủ nghĩa cực đoan Palestine

Bằng cách tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc đàm phán giữa Israel và các quốc gia Ả Rập vòng ngoài, chính quyền Trump đã tìm cách khởi động một tiến trình hòa bình khu vực, đồng thời khuyến khích sự linh hoạt hơn của người Palestine bằng cách tước bỏ quyền phủ quyết lâu đời của Chính quyền Palestine đối với các chính sách của các nhà lãnh đạo Ả Rập khác đối với Israel.

Jared Kushner, người đóng vai trò hàng đầu trong các đột phá ngoại giao, đánh giá rằng các thỏa thuận chứng minh rằng “rất nhiều nhà lãnh đạo trong khu vực mệt mỏi khi chờ đợi người Palestine” trước khi công nhận Israel thúc đẩy lợi ích quốc gia của họ.

Các nhà lãnh đạo của Bahrain và UAE đã đặt lợi ích của người dân nước họ lên trên lợi ích của người Palestine, những người bị nhiều người Ả Rập vùng Vịnh phẫn nộ vì ủng hộ cuộc xâm lược Kuwait năm 1990 của Saddam Hussein. Nhiều người Ả Rập vùng Vịnh cũng chỉ trích Hamas và các phần tử Hồi giáo cực đoan Palestine khác vì đã hợp tác chặt chẽ với Iran, kẻ thù không đội trời chung của họ.

Các nhà lãnh đạo tương đối trẻ và năng động của Bahrain và UAE cũng đã tỏ ra bực tức trước sự vô cảm của các nhà lãnh đạo Palestine già nua và bị cáo buộc tham nhũng, những người cho rằng họ xứng đáng được sự ủng hộ tự động của những người Ả Rập khác, để duy trì sự cai trị đang rối loạn của họ.

Thiếu kiên nhẫn với sự chèo kéo ngoại giao của các nhà lãnh đạo Palestine đi kèm với những yêu cầu phi thực tế, Bahrain và UAE đang thúc đẩy tiến trình hòa bình. Cả hai đều đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ thúc đẩy ngoại giao của Hoa Kỳ cho hòa bình Ả Rập-Israel. Bahrain đã tổ chức một hội thảo vào tháng 6 năm 2019, nhằm khám phá những lợi ích kinh tế đối với người Palestine trong sáng kiến ​​Hòa bình đến Thịnh vượng của chính quyền Trump.

Cả hai nước cũng ngầm ủng hộ Ả Rập Xê Út cho các nỗ lực hòa bình của họ. Mặc dù Ả Rập Xê Út đã thận trọng kiềm chế việc công khai tham gia các cuộc đàm phán hòa bình, họ đã thể hiện sự ủng hộ của mình bằng cách mở cửa không gian cho các chuyến bay thương mại giữa Israel và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và đi về phía đông từ Israel đến các điểm đến khác.

Ma Rốc, Oman và Sudan cũng có nhiều khả năng tham gia đàm phán hòa bình với Israel trong tương lai gần. Nếu động lực có thể được duy trì, thì các thỏa thuận UAE và Bahrain có thể thổi luồng sinh khí mới vào sáng kiến ​​hòa bình của chính quyền, vốn đã bị các nhà lãnh đạo Palestine từ chối vào tháng Giêng, do các nhà lãnh đạo Palestine yêu cầu tối đa về tư cách nhà nước và sự trở lại của hàng trăm nghìn người tị nạn Palestine đến Israel.

Cuối cùng, các hiệp ước ngoại giao Bahrain và UAE có thể khiến người Palestine áp dụng quan điểm đàm phán thực tế hơn đối với Israel và tham gia cùng các quốc gia Ả Rập khác trên chuyến tàu hòa bình. Nhưng bất kể người Palestine phản ứng như thế nào, hai thỏa thuận đó đại diện cho một thành tựu ngoại giao tứ phương, sẽ mở đường cho sự hợp tác chiến lược chặt chẽ hơn chống lại Iran.

Cục diện địa chính trị Trung Đông đang rịch chuyển. Israel và Mỹ đang dần phá thế cô lập tồn tại suốt nhiều thập kỷ qua thông qua chính sách ngoại giao đa diện dưới chính quyền Tổng thống Trump. Giới phê bình nhấn mạnh rằng, các thỏa thuận hòa bình không bao gồm người Palestine, nhưng hy vọng các thỏa thuận này sẽ mang lại quan hệ tốt hơn giữa Ả Rập và Israel.