Thúc đẩy các chính sách nhằm giảm thiểu tác hại của thuốc lá

Tọa đàm được tổ chức trong bối cảnh Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội thảo luận tại kỳ họp thứ 9. Đây được xem là cơ hội quan trọng để Việt Nam thúc đẩy các chính sách nhằm giảm thiểu tác hại của thuốc lá, đồng thời tăng nguồn thu ngân sách.

Buổi tọa đàm có sự tham gia của 3 khách mời: Giáo sư Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội; Tiến sĩ Nguyễn Huy Quang, Trưởng ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội, Tổng hội Y học Việt Nam và bà Sarah Bales, chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam.

Chia sẻ tại tọa đàm về thực trạng sử dụng thuốc lá tại Việt Nam hiện nay, Tiến sĩ Nguyễn Huy Quang - Trưởng ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội, Tổng hội Y học Việt Nam cho biết, trong những năm vừa qua, thực hiện quan điểm của Đảng về thực hiện y học dự phòng chủ động, chúng ta đã thực hiện nhiều giải pháp để phòng, chống tác hại thuốc lá, trong đó có giải pháp thông tin, giáo dục, truyền thông để nâng cao nhận thức và ban hành một loạt chính sách và luật để phòng, chống tác hại thuốc lá.

Nhờ các giải pháp quyết liệt này, chúng ta đã đạt một số thành tựu: Tỷ lệ dùng thuốc lá ở người trên 15 tuổi giảm từ 47% năm 2010 xuống còn 41% năm 2022 ở nam giới. Đây là con số được WHO và các cơ quan chức năng đánh giá rất cao.

Tuy nhiên, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới vẫn ở mức cao, với tỷ lệ gần như 2 nam thì có 1 người hút thuốc lá. Nếu so với các nước ASEAN, Việt Nam là nước có tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới khá cao, chỉ kém Indonesia và Lào.

Vấn đề thứ hai, chúng ta cũng có tỷ lệ hút thuốc lá giảm nhưng số người dùng thuốc lá tăng từ 15,3 triệu người trưởng thành lên 15,6 triệu người.

Việt Nam cũng nằm trong top 15 quốc gia và vùng lãnh thổ có tỷ lệ người hút thuốc lá ở người trưởng thành cao nhất. Với lứa tuổi thanh thiếu niên, chúng ta cố gắng giảm xuống từ 4% năm 2014 xuống còn 2,2% năm 2022, nhưng có sự tăng nhẹ ở nữ giới. Tỷ lệ hút thuốc lá điện tử ở nữ giới trong khu vực thanh thiếu niên trong thời gian vừa qua tăng lên. Đây là con số đáng suy ngẫm.

Cũng liên quan tới vấn đề này, Giáo sư Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội nhấn mạnh, thuốc lá gây ra nhiều tác hại về sức khỏe, môi trường. Tác hại về sức khỏe của thuốc lá chúng ta đã nói hàng trăm năm nay và giờ càng trầm trọng.

Hầu như gia đình nào cũng có người hút thuốc lá và đã bị tử vong vì bệnh tật liên quan căn bệnh này. Thuốc lá tạo gánh nặng rất lớn cho y tế, việc này rất phổ biến, rất rộng rãi, bệnh tật rất nặng nề, gây nên gánh nặng cực kỳ lớn, mỗi năm hơn 100.000 người tử vong.

Liên quan đến vấn đề tăng thuế thuốc lá để đạt được các mục tiêu Chiến lược Quốc gia về giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá đến năm 2030, Giáo sư Nguyễn Anh Trí chia sẻ, thời gian vừa qua, chúng ta đã có Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và WHO cũng đã nhiều lần khuyến cáo mạnh mẽ là sử dụng biện pháp thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá để hạn chế vấn đề hút thuốc lá.

“Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuế thuốc lá là biện pháp nhanh nhất và hiệu quả nhất về chi phí để giảm tiêu dùng thuốc lá, từ đó giảm tỷ lệ tử vong sớm và gánh nặng bệnh tật. WHO đề xuất mức thuế chiếm tối thiểu 75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả cao nhất” - ông Trí cho biết và đề xuất lộ trình áp dụng thuế tuyệt đối từ năm 2027 với mức khởi điểm 5.000 đồng/bao (loại 20 điếu), tăng dần 3.000 đồng mỗi năm để đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2031.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Huy Quang, hiện nay, Việt Nam đánh thuế trên giá bán lẻ của nhà sản xuất và nhà nhập khẩu, gọi là thuế tương đối (hay thuế tỷ lệ). Thế giới có thêm thuế tuyệt đối, được gọi là thuế hỗn hợp. Trong kỳ họp Quốc hội này, Việt Nam đổi mới phương thức đánh thuế theo hướng kết hợp thuế tương đối và tuyệt đối.

Việt Nam bắt đầu đánh thuế tiêu thụ đặc biệt từ năm 1990 và đã trải qua các lần sửa đổi, bổ sung, tăng dần theo các năm: 60%, 65%, 70%, và hiện nay là 75% trên giá xuất xưởng. Mỗi lần điều chỉnh tăng 5%, nhưng tỷ lệ lạm phát là 4-6% trong điều kiện kinh tế vĩ mô ổn định, thu nhập đầu người tăng lên thì thuế thuốc lá về tuyệt đối không tăng nhiều so với thu nhập và lạm phát, nên giá thuốc lá vẫn rất rẻ.

WHO khuyến cáo giá bán lẻ phải đạt mức thuế 75%, nhưng Việt Nam chỉ đạt khoảng 38%, tức là rất thấp, chỉ bằng một nửa so với khuyến cáo của WHO. So với các nước ASEAN, tỷ lệ và giá bán lẻ của Việt Nam cũng thấp: Thái Lan là 78%, Indonesia 63% - giá thuốc lá tại các nước đó cao hơn nhiều.

Nếu tính theo sức mua tương đương, một bao thuốc lá cao cấp là khoảng 2,8 USD/bao, trong khi thế giới trung bình là gần 6 USD/bao. Với giá rẻ như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận, đặc biệt là với thiếu niên và người nghèo.

Chia sẻ tại tọa đàm, bà Sarah Bales - Chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam cho biết, khi sang Việt Nam, tôi nhận thấy tỷ lệ hút thuốc lá rất cao. Nhiều người chia sẻ rằng ở các nước như Mỹ, họ không dám hút thuốc vì chi phí quá đắt đỏ. Tuy nhiên, khi đến Việt Nam, do giá thuốc lá quá rẻ nên việc hút thuốc trở lại diễn ra rất dễ dàng.

Tại buổi tọa đàm trực tuyến "Tăng thuế thuốc lá - Lợi ích kép cho ngân sách và sức khỏe" nhiều câu hỏi liên quan đến các khía cạnh y tế – kinh tế của chính sách tăng thuế thuốc lá, cũng như phân tích tác động tiềm năng đối với sức khỏe cộng đồng đã được các chuyên gia tập trung làm rõ.