Do nhu cầu cao trong thời kỳ bùng phát đại dịch Covid-19, Trung Quốc đã vượt qua Hoa Kỳ để trở thành đối tác thương mại lớn nhất của EU vào năm 2020-2021.

Theo Eurostat, cơ sở dữ liệu thống kê của Ủy ban châu Âu, thương mại các sản phẩm của EU với Trung Quốc đạt giá trị 587,9 tỷ euro (637,2 tỷ USD) vào năm 2020 và 695,5 tỷ euro vào năm 2021.

Trong khi đó, thương mại hàng hóa của EU với Mỹ trị giá 556,2 tỷ euro vào năm 2020 và 631,4 tỷ euro vào năm 2021.

Mặc dù đã mở rộng thương mại, mối quan hệ EU - Trung Quốc đã xấu đi trong hai năm trước đó, với một thỏa thuận đầu tư được đàm phán lâu dài giữa hai bên đã bị dừng vào tháng 5 năm ngoái.

Việc Nga thực hiện chiến dịch quân sự lên Ukraine vào ngày 24/2 đã làm dấy lên sự phẫn nộ của EU đối với Trung Quốc - quốc gia đã bày tỏ sự ủng hộ đối với Moscow trong khi phản đối các lệnh trừng phạt nhằm vào nước này.

"Thương mại Trung Quốc-EU sẽ thay đổi trong ngắn hạn, nhưng không phải do thái độ của Trung Quốc đối với Ukraine", ông Wang Jue, đồng sự tại chương trình Châu Á - Thái Bình Dương của Chatham House, cho biết. "Tuy nhiên, nó sẽ bị cản trở bởi các yếu tố liên quan đến chiến tranh như gián đoạn đường sắt, các thách thức về kỹ thuật và hậu cần, và nguồn cung cấp năng lượng."

Tang Heiwai, Giám đốc lâm thời của Viện Toàn cầu Châu Á tại Đại học Hồng Kông tin rằng xung đột Ukraine sẽ ít ảnh hưởng đến thương mại vì Trung Quốc vẫn là nhà cung cấp chính các mặt hàng sản xuất như máy tính, thiết bị gia dụng và điện thoại di động.

Nhập khẩu của EU từ Trung Quốc đã tăng lên 472,2 tỷ euro vào năm 2018 từ 385,1 tỷ euro vào năm 2020, làm tăng thâm hụt thương mại của khối với nước này lên 248,9 tỷ euro.

Maartje Wijffelaars, nhà kinh tế cấp cao của Rabobank cho Khu vực đồng tiền chung châu Âu cho biết: “Trung Quốc đã làm lu mờ Hoa Kỳ với tư cách là đối tác thương mại hàng đầu của EU, nhưng chúng ta nên thận trọng trong việc giải thích dữ liệu năm 2020 và 2021, cũng như số liệu năm 2022 sau này”.

"Dữ liệu từ hai năm trước đã bị “bóp méo” do đại dịch, với việc các nền kinh tế đóng cửa và mở cửa liên tục, cũng như tiết kiệm thặng dư." ông nói.

Khi xem xét quy mô thị trường Trung Quốc và khối lượng thương mại song phương, Guillaume Van der Loo, thành viên Nghiên cứu EPC-Egmont tại Trung tâm Chính sách Châu Âu, nhận định rằng thương mại dịch vụ giữa Trung Quốc và EU "khá kém phát triển.". Ông nói: “Khi xem xét thương mại dịch vụ, Mỹ vẫn là đối tác thương mại quan trọng nhất của EU.

Về đầu tư ra nước ngoài, Van der Loo cho biết EU đã chi khoảng 148 tỷ euro vào Trung Quốc trong hai thập kỷ qua, trong khi Trung Quốc đã chi khoảng 117 tỷ euro vào EU.

Ông giải thích: “Đầu tư trực tiếp của EU vào Mỹ nhiều gấp hơn 15 lần so với đầu tư vào Trung Quốc, trong khi đầu tư của Trung Quốc vào EU chỉ bằng một phần hai mươi đầu tư của Mỹ”.

Bất chấp các liên kết thương mại song phương mạnh mẽ, các cuộc đàm phán ở châu Âu về việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng từ Trung Quốc để tăng khả năng tự cung tự cấp đang “nóng” lên.

"Tôi tin rằng, ngay cả khi EU muốn giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc, thực tế là nhiều công ty châu Âu vẫn khá cam kết với thị trường Trung Quốc, kể cả về việc bán cho người tiêu dùng Trung Quốc hoặc tìm nguồn cung ứng hàng hóa chủ chốt từ các nhà máy Trung Quốc". Nick Marro, trưởng bộ phận thương mại toàn cầu tại The Economist Intelligence Unit, cho biết.

Tuy nhiên, những liên kết thương mại đó sẽ khó bị phá vỡ, bất kể nỗ lực của các chính trị gia EU trong việc đa dạng hóa các liên kết thương mại và đầu tư của khối.

Ông lưu ý rằng Trung Quốc vẫn là một trung tâm sản xuất cạnh tranh về chi phí, lao động, mạng lưới hậu cần và bất động sản công nghiệp, tất cả những điều mà các thị trường đối thủ khác đã phải vật lộn để tái sản xuất ở quy mô tương đương.

Ông nói: “Ngay cả Việt Nam, nước đã thu được nhiều lợi nhuận từ đa dạng hóa chuỗi cung ứng trong bốn năm qua, cũng không thể cạnh tranh với Trung Quốc trong nhiều lĩnh vực này.

Theo Tommy Wu, nhà kinh tế chính tại Oxford Economics ở Hồng Kông, áp lực chính trị đối với việc phân tách kinh tế đã gia tăng đáng kể trong những năm gần đây và cuộc khủng hoảng Ukraine đã đưa ra "những rào cản mới".

Ông nói: “Trong trung và dài hạn, EU có thể giảm sự phụ thuộc vào các sản phẩm của Trung Quốc ở một mức độ nào đó bằng cách thuê lại, gia tăng các doanh nghiệp ở Đông Âu và nhập khẩu từ các nước Đông Nam Á.

Tuy nhiên, ngay cả khi kết hợp các cơ sở sản xuất của Đông Nam Á, quy mô vẫn sẽ bị thu hẹp so với cơ sở sản xuất khổng lồ và tinh vi của Trung Quốc.

Theo ngân hàng Rabobank, EU có thể giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc nếu họ sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho các chuỗi cung ứng trong nước, viện dẫn các sáng kiến phát triển hoạt động bán dẫn và pin trên lục địa này.

Hơn nữa, EU yêu cầu Trung Quốc cung cấp nhiều nguyên tố đất hiếm và các nguyên liệu thô quan trọng khác cho nhiều mục đích sử dụng khác nhau và quá trình chuyển đổi năng lượng xanh của nước này. Vì vậy, việc sợi dây thương mại song phương này khó có thể bị “cắt đứt” trong thời gian ngắn.

Lê Na (Theo SCMP)