Thượng tá, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu – Chuyên gia tội phạm học: Tự bảo vệ mình trên không gian mạng là góp phần bảo vệ an ninh quốc gia

Để có góc nhìn đa chiều, nhận diện những thủ đoạn mới cũng như những biện pháp phòng ngừa loại tội phạm này, phóng viên đã có cuộc trao đổi với Thượng tá, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu – Chuyên gia tội phạm học.

+ Tội phạm sử dụng công nghệ cao trên không gian mạng để lừa đảo chiếm đoạt tài sản tiếp tục diễn biến phức tạp, hoạt động có tổ chức, xuyên quốc gia với thủ đoạn ngày càng tinh vi. Xin ông cho biết những thủ đoạn mới của loại tội phạm này trong thời gian gần đây?
- Trong năm 2024, theo báo cáo của Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao – Bộ Công an, có hơn 17.000 vụ lừa đảo trực tuyến bị phát hiện, gây thiệt hại hơn 18.900 tỷ đồng cho người dân và doanh nghiệp. Đây là con số cao nhất trong 5 năm trở lại đây, và phản ánh đúng mức độ nguy hiểm của loại tội phạm này. Một số thủ đoạn phổ biến và mới nhất mà các đối tượng đang sử dụng bao gồm:
Giả danh cơ quan chức năng (Công an, Viện kiểm sát, Tòa án…): Đối tượng gọi điện, gửi văn bản giả mạo hoặc video deepfake mạo danh cán bộ điều tra, thông báo nạn nhân liên quan đến vụ án rửa tiền, buôn ma túy… rồi yêu cầu chuyển tiền vào “tài khoản tạm giữ” để xác minh.
Tấn công deepfake – giả giọng, giả mặt: Đây là thủ đoạn rất mới. Đối tượng sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tạo video hoặc audio giả mạo giọng nói, hình ảnh người thân, lãnh đạo doanh nghiệp để yêu cầu chuyển tiền gấp.
Tạo lập ứng dụng, website giả mạo các ngân hàng, sàn thương mại điện tử, ví điện tử: Đối tượng gửi đường link có mã độc qua tin nhắn, email để đánh cắp thông tin tài khoản ngân hàng.
Chiếm quyền kiểm soát tài khoản mạng xã hội: Tội phạm hack Facebook/Zalo, sau đó mạo danh chủ tài khoản nhắn tin vay tiền bạn bè, người thân.
Lừa đảo đầu tư tài chính: Dụ dỗ nạn nhân đầu tư vào sàn giao dịch Forex, tiền ảo, chứng khoán quốc tế… với cam kết “lợi nhuận khủng – rút tiền nhanh”. Khi đã nạp tiền lớn, nạn nhân bị chặn truy cập và mất trắng.

+ Thời gian qua, các cơ quan thông tấn, báo chí thường xuyên có những phản ánh, tuyên truyền về những thủ đoạn của tội phạm sử dụng công nghệ cao trên không gian mạng để lừa đảo chiếm đoạt tài sản nhưng vì sao vẫn còn nhiều người bị “mắc lừa”, thưa ông?
- Tôi cho rằng có ba nguyên nhân cốt lõi:
Thứ nhất, tâm lý cả tin và thiếu kiến thức về an toàn mạng. Phần lớn nạn nhân là người trung tuổi, người không rành công nghệ, hoặc sống ở vùng nông thôn, nơi khả năng tiếp cận kiến thức số còn hạn chế. Họ không phân biệt được đâu là tài khoản chính thức, đâu là tài khoản giả mạo, và thường bị thuyết phục bởi giọng điệu “cứng rắn” của đối tượng.
Thứ hai, tội phạm đánh trúng tâm lý con người. Hoặc là đánh vào lòng tham (ví dụ: trúng thưởng, đầu tư lợi nhuận cao), hoặc đánh vào nỗi sợ (bị truy tố, bị phạt tù…). Cả hai cảm xúc này đều làm người ta mất đi lý trí, dẫn đến hành vi chuyển tiền mà không kiểm chứng.
Thứ ba, thủ đoạn thay đổi liên tục, khó lường. Không chỉ “nâng cấp” về công nghệ, chúng còn “diễn như thật”. Có những nhóm tội phạm tuyển cả “diễn viên” vào vai điều tra viên, lập phòng giả tòa án qua Zoom, giả cả trụ sở công an qua CGI. Đứng trước những kịch bản này, người thiếu kỹ năng số sẽ rất dễ bị lừa.
+ Với tư cách là một chuyên gia tội phạm học, ông có những khuyến cáo gì gửi tới người dân, giúp họ phòng ngừa loại tội phạm này?
- Tôi xin nhấn mạnh rằng: “Tự bảo vệ mình trên không gian mạng hôm nay, chính là góp phần bảo vệ an ninh quốc gia”. Với kinh nghiệm nghiên cứu và giảng dạy nhiều năm trong lĩnh vực phòng chống tội phạm công nghệ cao, tôi đưa ra 6 nguyên tắc vàng để người dân có thể áp dụng ngay:
1. Không cung cấp thông tin cá nhân, số tài khoản, mã OTP cho bất kỳ ai qua mạng.
2. Không bấm vào đường link lạ, không tải app từ nguồn không chính thống.
3. Không chuyển tiền theo yêu cầu qua điện thoại – dù người đó có nói là công an, tòa án, ngân hàng.
4. Không tin lời dụ dỗ đầu tư “lợi nhuận cao, rút tiền nhanh” – vì không có chuyện đầu tư nào dễ ăn như vậy cả.
5. Cài phần mềm bảo mật, xác thực hai lớp cho tài khoản ngân hàng và mạng xã hội.
6. Khi nghi ngờ, hãy dừng lại – kiểm tra thông tin – và hỏi người có chuyên môn, đừng tự mình xử lý.
Tôi cũng khuyến nghị các gia đình, đặc biệt là người trẻ, hãy dành thời gian hướng dẫn cha mẹ, ông bà mình sử dụng công nghệ một cách an toàn. Bởi lẽ, chính họ mới là nhóm dễ tổn thương nhất trước thủ đoạn lừa đảo hiện nay.
+ Xin cảm ơn ông!