Sáng 14/6, Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (ĐH KHXH&NV), Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức Hội thảo “Kinh tế báo chí truyền thông Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế số”.

Tham dự Hội thảo có đồng chí Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam. 

Cùng tham dự còn có các đồng chí Thứ trưởng Bộ Thông tin & Truyền thông Nguyễn Thanh Lâm và Nguyễn Huy Dũng; GS. TS. Hoàng Anh Tuấn - Hiệu trưởng trường ĐH KHXH&NV, các đại biểu, chuyên gia, nhà quản lý báo chí trong nước và quốc tế.

70% doanh thu của báo chí chảy về các nền tảng mạng xã hội

Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Thông tin & Truyền thông Nguyễn Huy Dũng cho biết, doanh thu của các báo, tạp chí trong 9 tháng đầu năm 2023 đã giảm 10% so với cùng kỳ 2022. Hầu hết các đài truyền hình đều không khai thác được hết thời lượng quảng cáo trong 1 ngày trên kênh, chương trình theo quy định cho phép của Luật Quảng cáo.

Báo in, báo điện tử hay phát thanh, truyền hình đều dựa khá nhiều vào nguồn thu quảng cáo. Có lúc, doanh thu từ quảng cáo luôn chiếm trên 60%, thậm chí, đối với một số cơ quan báo chí là trên 90%.

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Dũng, hiện nay các cơ quan báo chí đang phải đối mặt với nguy cơ sụt giảm doanh thu mạnh mẽ, trong bối cảnh các nền tảng mạng xã hội đã lấy đi khoảng 70% doanh thu của báo chí chính thống.

"Ngoài ra, hiện tại các cơ quan báo chí đang gặp phải một số khó khăn, vướng mắc trong các quy định về cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập. Bên cạnh đó là cơ chế giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu sản xuất cung cấp dịch vụ công sử dụng ngân sách Nhà nước", Thứ trưởng Nguyễn Huy Dũng cho hay.

Về thu phí nội dung trên báo chí điện tử, Thứ trưởng Nguyễn Huy Dũng thông tin hiện có 5 cơ quan báo chí triển khai gồm: Báo điện tử VietnamPlus (năm 2018), Báo điện tử VietnamNet, Tạp chí điện tử Ngày nay (năm 2021), Báo Người lao động, Báo Tuổi trẻ (năm 2022) và một số dạng thu phí kiểu thưởng cho tác giả hay mời tác giả cốc café (Tạp chí Lao động và Công đoàn…).

Tuy nhiên, các cơ quan báo chí này mới chỉ thử nghiệm ở một số chuyên mục, được đầu tư hơn về chất lượng và nội dung. Mô hình thu phí nội dung ở Việt Nam mới chỉ ở bước khởi đầu, chưa tạo ra doanh thu đáng kể cho cơ quan báo chí.

Thứ trưởng cho biết thời gian qua, Bộ Thông tin và Truyền thông đã nỗ lực điều hướng quảng cáo sang báo chí với việc lập danh sách Whitelist với thông điệp “Làm nội dung sạch sẽ nhận được quảng cáo, và quảng cáo sẽ tìm đến những nội dung sạch”. Việc triển khai đã có kết quả bước đầu, song cần tiếp tục đẩy mạnh triển khai để phát huy hiệu quả như kỳ vọng.

Một số cơ quan báo chí chuyển đổi số (CĐS) trở thành các đơn vị báo chí đa phương tiện như Thông tấn xã Việt Nam, VOV, VTV, VietnamPlus, VnExpress, Báo Tuổi trẻ,… hay một số báo chí địa phương. Chiến lược Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025 được Thủ tướng Chính phủ ký ban hành 6/4/2023, mục tiêu đến năm 2025, các cơ quan báo chí tối ưu hóa nguồn thu, trong đó 30% cơ quan báo chí tăng doanh thu tối thiểu 20%.

Thứ trưởng cho rằng: "Đây là một thách thức lớn trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều khó khăn, việc bố trí kinh phí, đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các cơ quan báo chí thực hiện tuyên truyền nhiệm vụ chính trị, thông tin thiết yếu, truyền thông chính sách còn hạn chế".

Tìm kiếm doanh thu từ độc giả như một "nguồn thu an toàn"

Ông Lê Quốc Minh - Uỷ viên Trung ương Đảng, Tổng biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam đã đưa ra bức tranh kinh tế báo chí truyền thông hiện nay trên thế giới. Theo ông Minh, hiện nay, báo chí toàn cầu đang đối mặt với nhiều thách thức, như việc các ấn phẩm in giảm cả về số lượng lẫn doanh thu. Trong khi đó, các ấn phẩm số gia tăng nhưng không đáng kể.

“Điều quan trọng là phần tăng của ấn phẩm số không thể bù đắp cho phần mất đi của báo in”, ông Lê Quốc Minh nhấn mạnh.

Về quảng cáo, theo ông Lê Quốc Minh, dù thị trường quảng cáo toàn cầu trong những năm gần đây tăng, nhưng với báo chí thì lại giảm đi. Cụ thể, trong giai đoạn 2019-2024, doanh thu ấn phẩm số giảm từ 35,1 tỷ USD xuống còn hơn 21 tỷ USD. Trong khi đó, doanh thu ấn phẩm số tăng không đáng kể, từ 10,6 tỷ USD lên 11,9 tỷ USD.

Trước thực tế này, các cơ quan báo chí trên thế giới đã quan tâm tới việc đa dạng hóa nguồn thu, trong đó tập trung vào các giải pháp như tổ chức sự kiện, thu hút tài trợ, hợp tác với mạng xã hội cũng như các nền tảng công nghệ-trí tuệ nhân tạo...

Cũng theo ông Lê Quốc Minh, trong thời gian tới đây, các cơ quan báo chí truyền thông cũng sẽ hướng tới tìm kiếm doanh thu từ độc giả như một "nguồn thu an toàn".

Tổng biên tập Báo Nhân Dân cũng đưa ra một số xu hướng các cơ quan báo chí lớn trên thế giới thực hiện đa dạng hóa nguồn thu, bao gồm: Quảng cáo truyền thống; thực hiện Tường thu phí; làm truyền thông; tổ chức sự kiện; Thương mại điện tử; Cấp phép thương hiệu; Cung cấp các dịch vụ Công nghệ thông tin; Tổ chức nghiên cứu...

Về quảng cáo, ông Lê Quốc Minh thông tin: Giai đoạn trước mắt, nguồn thu từ quảng cáo vẫn chiếm vị trí quan trọng của các cơ quan báo chí.

“Quảng cáo đã giảm đi nhiều, có cơ quan chỉ chiếm 40-50% doanh thu nhưng dẫu sao đây vẫn là nguồn thu rất quan trọng”, ông Minh nói.

Tổng Biên tập Báo Nhân Dân cho biết, hiện Google và Facebook chiếm khoảng 70% thị phần quảng cáo. Do vậy, thời gian tới đa số các cơ quan báo chí tìm kiếm doanh thu từ độc giả. Tìm doanh thu từ độc giả ngày càng quan trọng hơn và đó là nguồn thu an toàn hơn.

Ông Lê Quốc Minh thông tin, từ năm 2012, khi nói đến thu phí từ độc giả rất nhiều người "dè bỉu". Trước khi đạt kết quả như ngày hôm nay, báo chí thế giới cũng đã thử nghiệm rất nhiều, đã mắc sai lầm rất nhiều.

“The New York time đẩy lên rồi hạ xuống, rồi lại đẩy lên. Còn Washington Post đã quyết định cạnh tranh bằng cách không thu phí rồi lại thu phí. Và hầu như các cơ quan báo chí lớn trên thế giới hiện nay đều thu phí”, ông Lê Quốc Minh chia sẻ và cho rằng nếu các cơ quan báo chí còn tình trạng chờ xem đơn vị khác thử nghiệm có sai không mình mới làm thì dễ mắc lại những sai lầm cũ.

Về việc làm truyền thông, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam khẳng định: Đây là một trong những xu hướng mà nhiều cơ quan báo chí trên thế giới đang làm. Bởi chính các nhà báo là người thành thạo nhất về kỹ năng kể chuyện. Do vậy, việc sản xuất nội dung quảng cáo cho thương hiệu là cách để các cơ quan báo chí có thêm nguồn thu nhờ vào chuyên môn sâu về kể chuyện của mình.

5 điểm “nghẽn” kìm hãm sự phát triển của kinh tế báo chí - truyền thông Việt Nam

Tại Hội thảo, PGS.TS Bùi Chí Trung - Phó Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường ĐH KHXH&NV đã phân tích về một số điểm “nghẽn” kìm hãm sự phát triển của kinh tế báo chí - truyền thông Việt Nam, trong đó nhấn mạnh đến điểm nghẽn trong nhận thức.

Theo PGS.TS Bùi Chí Trung, trên thực tế, khái niệm “kinh tế báo chí - truyền thông” chưa được thống nhất và chưa xuất hiện chính thức trong bất kỳ một văn bản quy định pháp luật nào mà chỉ được đề cập trong một số báo cáo tổng kết hoặc văn bản định hình chiến lược.

Khái niệm này cũng chưa thể hiện rõ ràng trong hệ thống cơ sở sở lý luận báo chí - truyền thông, trong các giáo trình cơ bản của các trung tâm đào tạo nghiên cứu. Chức năng kinh tế chưa được coi là chức năng cơ bản, thiết yếu, được ghi nhận phù hợp trong hệ thống các chức năng cơ bản của báo chí cách mạng.

"Chính vì vậy, tư duy lý luận và nhận thức về kinh tế báo chí - truyền thông còn đơn sơ, chưa theo kịp với thực tiễn phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bài toán đặt ra hiện nay cho báo chí - truyền thông Việt Nam nhằm hướng đến mục tiêu làm thế nào để các cơ quan báo chí “tự chủ được tài chính”, tự đảm bảo được “nguồn lực kinh tế - kỹ thuật” cho các hoạt động nghiệp vụ, cũng như khả năng mở rộng quy mô sản phẩm và khả năng ảnh hưởng", PGS.TS Bùi Chí Trung cho biết.

Điểm nghẽn giữa mục tiêu phát triển kinh tế báo chí với các nguyên tắc hoạt động báo chí - truyền thông cũng được PGS.TS Bùi Chí Trung tập trung làm rõ. Làm thế nào để báo chí vẫn giữ được tôn chỉ, mục đích, làm tròn trách nhiệm của cơ quan thông tin đại chúng, có tính chất định hướng về chính sách của đảng, nhà nước, là diễn đàn của nhân dân nhưng vẫn phải có được nguồn thu để tái sản xuất, đầu tư và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của độc giả, đó là một bài toán khó giải quyết trong một sáng một chiều. 

Bên cạnh đó, theo PGS.TS Bùi Chí Trung còn nhiều thách thức khác bao gồm: Điểm nghẽn giữa bùng nổ kỹ thuật và công nghệ, giữa nhu cầu hưởng thụ của công chúng với khả năng đáp ứng thực tế của hệ thống báo chí - truyền thông; Điểm nghẽn trong việc hài hòa mối quan hệ lợi ích, tạo động lực cho sự phát triển nền báo chí - truyền thông đặc thù Việt Nam; Điểm nghẽn trong xây dựng cấu trúc hệ thống tổng thể của nền kinh tế báo chí - truyền thông và thể chế quản lý báo chí - truyền thông đáp ứng yêu cầu mới.

Hội thảo “Kinh tế báo chí truyền thông Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế số” được tổ chức với 3 phiên họp, thảo luận.

Trong đó, phiên toàn thể nhận diện bức tranh kinh tế báo chí báo chí Việt Nam. Phiên thảo luận chuyên đề tập trung về việc đổi mới cơ chế quản lý để phát triển kinh tế báo chí truyền thông số; bài toán kinh tế báo chí truyền thông Việt Nam, những gợi mở và kết nối ý tưởng.

Các phiên thảo luận làm rõ những vấn đề sau:

- Những thành công, hạn chế, những vấn đề bất cập trong kinh tế báo chí tại Việt Nam.

- Những mô hình, ý tưởng, cơ chế phát triển kinh tế báo chí, đúc kết từ những bài học kinh nghiệm quốc tế và những bước tiến mới tại Việt Nam.

- Phân tích về những dự báo, vấn đề cần quan tâm chú trọng trong hoạt động kinh tế báo chí truyền thông trong bối cảnh phát triển kinh tế số trong thời gian tới.

- Sự đồng hành của hệ thống cơ sở đào tạo báo chí truyền thông trong lĩnh vực kinh tế báo chí nói riêng cũng như trong sự phát triển bền vững lâu dài của báo chí Việt Nam.

Hoà Giang - Sơn Hải