Tín hiệu báo động toàn cầu từ thảm họa sông băng ở Thụy Sĩ

Gần 40% sông băng thế giới đã không thể cứu vãn

Cuối tháng 5 vừa qua, một thảm họa thiên nhiên đã xảy ra tại làng Blatten ở thung lũng Lotschental phía nam Thụy Sĩ, khi sông băng Birch tan chảy, tạo ra dòng lũ bùn cuốn trôi và nhấn chìm gần như toàn bộ ngôi làng.

Các nhà khoa học cho biết, cách thức sụp đổ của sông băng - từ dãy Alps và Andes cho đến dãy Himalaya và Nam Cực - có thể khác nhau. Tuy nhiên, trong hầu hết mọi trường hợp, biến đổi khí hậu đều đóng một vai trò quan trọng.

Theo ông Martin Truffer, giáo sư vật lý của Đại học Alaska Fairbanks và là chuyên gia về sông băng, thảm họa tại Thụy Sĩ là hệ quả trực tiếp từ việc tầng băng vĩnh cửu bên trên dòng sông băng Birch tan chảy, làm mất đi lớp “keo” cố định kết cấu địa chất của cả một sườn núi.

Đáng nói hơn, hiện tượng này chỉ là một phần nhỏ trong bức tranh lớn đầy u ám mà khoa học khí hậu đang cảnh báo: Gần 40% sông băng trên thế giới đã được xác định là chắc chắn sẽ tan chảy do ảnh hưởng của tình trạng biến đổi khí hậu.

Theo một nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí Science, các nhà khoa học đã sử dụng 8 mô hình sông băng khác nhau được hiệu chỉnh từ dữ liệu thực tế để dự đoán sự tan chảy của 200.000 sông băng bên ngoài Greenland và Nam Cực dưới nhiều kịch bản nhiệt độ toàn cầu.

Kết quả cho thấy, ngay cả khi nhiệt độ của hành tinh này giữ nguyên như hiện tại trong hàng nghìn năm, 39% số sông băng trên thế giới vẫn chắc chắn bị tan chảy.

Trong khi đó, tại mức gia tăng nhiệt độ 2,7°C, kịch bản mà thế giới hiện đang hướng đến nếu không có hành động quyết liệt, tổng lượng sông băng bị mất đi sẽ lên tới 75%.

Khoảng 12 trên 19 vùng sông băng lớn trên thế giới, từ trung tâm châu Âu đến dãy Himalaya phía đông, sẽ tan chảy ít nhất 80%. Các sông băng sẽ biến mất khỏi Bắc Cực của Nga, phía tây nước Mỹ và Iceland.

Các sông băng hiện đóng góp khoảng một phần tư mực nước biển dâng và kịch bản 40% tổng số sông băng trên thế giới bị diệt vong sẽ dẫn đến mực nước biển dâng thêm 11 cm. Còn nếu nhiệt độ toàn cầu đạt 2,7 độ C, nó sẽ dẫn đến mực nước biển dâng thêm 23 cm chỉ riêng “đóng góp” từ các sông băng.

Ngoài tác động đến mực nước biển, việc tan băng sẽ làm tăng nguy cơ vỡ hồ băng, sạt lở đất đá và mất đi đa dạng sinh học tự nhiên. Tại Thụy Sĩ, quốc gia đã mất 4% tổng khối lượng sông băng của mình vào năm 2023, vụ sạt lở ở làng Blatten là minh chứng đau lòng nhất cho viễn cảnh đó.

Trên toàn cầu, nhiều sự cố liên quan đến sông băng đã được ghi nhận. Năm 2016, hai vụ sụp đổ sông băng liên tiếp tại dãy Aru (Tây Tạng) giết chết 9 người và hàng trăm gia súc. Năm 2022, một khối băng có kích thước bằng tòa nhà chung cư từ sông băng Marmolada ở dãy núi Dolomites của Ý đã tách ra trong đợt nắng nóng mùa hè, gây ra một trận lở tuyết tràn xuống khu vực đi bộ đường dài nổi tiếng ở đây, khiến 11 người thiệt mạng.

Lời cảnh báo toàn cầu

Giáo sư Andrew Shepherd đến từ Đại học Northumbria (Anh), cho biết nghiên cứu mà Tạp chí Science công bố đã tập hợp tất cả các dự báo mô hình sông băng thành một đánh giá duy nhất. “Sông băng là ví dụ mang tính biểu tượng nhất về tác động của biến đổi khí hậu và chúng có mặt ở khắp mọi nơi trên hành tinh của chúng ta”, giáo sư Shepherd nói.

“Nghiên cứu này cho thấy rằng băng tan sẽ tiếp tục trong nhiều thế kỷ, ngay cả khi khí hậu ấm lên dừng lại ngày hôm nay, và đó là một suy nghĩ đáng lo ngại. Những thay đổi lớn sẽ diễn ra trong cuộc đời chúng ta. Cảnh quan núi non của chúng ta sẽ không thể nhận ra nếu chúng ta tiếp tục đốt nhiên liệu hóa thạch như hiện nay”, ông nói thêm.

Tiến sĩ Lilian Schuster đến từ Đại học Innsbruck (Áo) và là đồng tác giả của nghiên cứu, cho biết: “Các sông băng là chỉ báo tốt về biến đổi khí hậu vì sự thu hẹp của chúng cho phép chúng ta tận mắt chứng kiến ​​khí hậu đang thay đổi như thế nào. Tuy nhiên, vì chúng điều chỉnh theo thang thời gian dài hơn, nên tình hình của các sông băng thực sự tệ hơn nhiều so với những gì có thể nhìn thấy ở vùng núi ngày nay”.

Theo các nhà nghiên cứu cho biết, sự mất mát lớn về sông băng sẽ gây nguy hiểm cho hàng triệu người và thúc đẩy làn sóng di cư ồ ạt, ảnh hưởng sâu sắc đến hàng tỷ người phụ thuộc vào sông băng để điều chỉnh nguồn nước dùng để trồng trọt.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Lilian Schuster cho rằng, "chưa quá muộn để hành động ngay bây giờ, vì nghiên cứu này cho thấy mỗi phần mười độ của hiện tượng nóng lên toàn cầu ít hơn đều có ý nghĩa”.

Theo đó, việc cắt giảm lượng khí thải carbon và hạn chế sưởi ấm ở mức mục tiêu duy trì nhiệt độ toàn cầu tăng 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp được quốc tế thống nhất sẽ cứu được một nửa lượng băng trên sông băng.

Mục tiêu này đang có vẻ ngày càng xa tầm với khi lượng khí thải tiếp tục tăng, nhưng không phải vì thế mà chúng ta buông xuôi. Cứ ngăn nhiệt độ tăng thêm một phần mười độ C, nhân loại sẽ cứu được 2,7 nghìn tỷ tấn băng khỏi tan chảy.

Báo cáo được Tạp chí Science công bố vào dịp Hội nghị cấp cao Liên hợp quốc về Bảo tồn Sông băng khai mạc tại Tajikistan vào ngày 29/5, nên có thể xem như một lời kêu gọi đầy sức nặng và rất đúng lúc về việc giảm phát thải khí nhà kính.

Nhân loại cần hành động quyết liệt hơn nữa, nếu không muốn chứng kiến thêm những thảm họa như ở Thụy Sĩ hồi cuối tháng 5 vừa qua.