Tối hậu thư cho Hamas và tương lai của Palestine

Hamas vẫn kháng cự, nhưng đã suy yếu rõ rệt

Sau hai năm chiến sự, quân đội Israel đã làm suy yếu Hamas thông qua các cuộc không kích và chiến dịch trên bộ dữ dội, tiêu diệt hàng nghìn chiến binh cũng như hàng chục chỉ huy cấp cao của phong trào kháng chiến Palestine này, và mở rộng quyền kiểm soát của Israel lên hơn ba phần tư lãnh thổ Gaza.

Tuy nhiên, Hamas vẫn duy trì sự kháng cự thông qua các nhóm chiến binh hoạt động phân tán và phối hợp lỏng lẻo.

Trước khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực vào ngày 19/1/2025, quân đội Israel đã tiến hành chiến dịch lớn cuối cùng ở Bắc Gaza, tập trung tại Trại Jabaliya, Beit Lahiya và Beit Hanun. Chiến dịch này bao gồm việc bao vây các khu vực rộng lớn và tiến hành các cuộc tấn công trên không và trên bộ dữ dội.

Trong chiến dịch kéo dài từ ngày 4/10 cho đến những ngày ngay trước lệnh ngừng bắn của Israel, Hamas đã tập hợp lại tại và tham gia hàng chục cuộc giao tranh với binh lính Israel và cũng thực hiện hàng chục vụ tấn công bằng chất nổ khiến hơn 50 binh sĩ thiệt mạng. Hamas vẫn hoạt động cho đến khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực và cùng với các đồng minh của mình, đã giết chết thêm 15 binh sĩ ở Beit Hanun chỉ trong hai tuần giao tranh cuối cùng của tháng 1.

Do năng lực quân sự của Hamas vẫn chưa bị phá hủy hoàn toàn, và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu vẫn tiếp tục tuyên bố chiến thắng hoàn toàn, nên Israel nối lại các cuộc không kích vào ngày 18/3, thực hiện hơn 3.500 cuộc không kích trên khắp Dải Gaza trong khoảng 6 tháng sau đó.

Các cuộc không kích này đã giết chết hơn 9.500 người, phần lớn được cho là dân thường, nhưng cũng có cả chiến binh. ACLED, tổ chức phi chính phủ chuyên theo dõi các sự kiện xung đột trên thế giới, ghi nhận ít nhất 40 chỉ huy và nhân vật chủ chốt trong cánh quân sự của Hamas đã bị giết bởi các cuộc không kích của Israel trong thời gian này. Trong số đó có Mohammad Sinwar, người đứng đầu cánh quân sự của Hamas, và Mohammed Shaban, chỉ huy Lữ đoàn Rafah. Cái chết của họ khiến chỉ còn lại duy nhất một lãnh đạo cấp cao từ Hội đồng quân sự Hamas trước ngày 7/10 còn nắm quyền chỉ huy.

Tựu trung lại, Hamas đang bị dồn ép ngày càng dữ dội. Theo công bố của Israel, quân đội nước này đã tiêu diệt hơn 2100 chiến binh Hamas và các nhân vật chính trị của Hamas. Các nguồn khác, chẳng hạn như của ACLED, thì cho rằng con số này vào khoảng 1.100 chiến binh.

Dù Hamas đã có thể bổ sung quân số từ những trại tị nạn ở Gaza thì thiệt hại kể trên vẫn khiến lực lượng này suy yếu nghiêm trọng. Họ đã phải điều chỉnh chiến thuật của mình: Ưu tiên sự sống còn hơn là đối đầu trực tiếp, sơ tán hầu hết các chiến binh đến các khu vực nằm ngoài sự kiểm soát của Israel để hạn chế thương vong.

Điều này phù hợp với quan điểm của Hamas rằng bản thân sự sống còn là một hình thức chiến thắng. Dù vẫn duy trì các cuộc tấn công nhỏ lẻ theo kiểu du kích - bao gồm việc sử dụng mìn tự chế (IED), phục kích từ một số phần của mạng lưới đường hầm còn lại - nhưng về cơ bản, Hamas đang bị dồn vào chân tường dưới áp lực tấn công quá dữ dội của Israel.

Áp lực quốc tế gia tăng

Trong bối cảnh đang chịu sức ép cực lớn tại thực địa, Hamas lại nhận thêm những áp lực khác từ diễn biến địa chính trị gần đây, khi một loạt nước châu Âu đã chính thức công nhận Nhà nước Palestine.

Nhà nước Palestine được Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) thành lập năm 1988 và là chủ thể pháp lý quốc tế do PLO đại diện, với người đứng đầu hiện nay là Tổng thống Mahmoud Abbas, người đồng thời là Chủ tịch PLO và Chủ tịch Chính quyền Palestine (PA) - cơ quan quản lý Bờ Tây.

Nhà nước Palestine có tư cách là “quan sát viên phi thành viên” tại Liên hợp quốc từ năm 2012 và tính đến nay, hơn 150 quốc đã chính thức công nhận họ, với những trường hợp mới nhất là Anh, Úc, Canada và Bồ Đào Nha - những nước vừa tuyên bố công nhận Nhà nước Palestine hồi tháng 9.

Làm rõ khái niệm về Nhà nước Palestine và làn sóng công nhận chủ thể pháp lý quốc tế này để thấy rằng, Hamas cho đến nay vẫn không phải tổ chức đại diện toàn diện cho người Palestine. Họ chỉ quản lý Gaza, sau cái gọi là “cuộc đảo chính tại Gaza” năm 2007, khi họ đẩy Fatah - nhánh chính trị chi phối PLO - khỏi dải đất này bằng một cuộc chiến ngắn ngủi nhưng quyết liệt.

Sau khi Hamas giành được quyền kiểm soát Gaza, cả Israel và Ai Cập đều phản đối và tiến hành phong tỏa dải đất này, khiến Gaza trở thành một “nhà tù ngoài trời” lớn nhất thế giới. Cho đến nay, trong khi Israel muốn tiêu diệt Hamas thì cả Ai Cập cũng rất thận trọng với phong trào kháng chiến này. Cairo chỉ cho phép thiết lập duy nhất 1 cửa khẩu từ Gaza tới bán đảo Sinai của họ và kiểm soát rất chặt chẽ vì không muốn để các chiến binh Hamas trà trộn vào dòng người qua lại rồi bám trụ lại bán đảo Sinai.

Khác với Fatah, nhánh chính trị chi phối PLO - vốn chủ trương hòa bình, đối thoại quốc tế, được phương Tây và nhiều nước công nhận, là lực lượng đại diện chính thức trong tiến trình hòa bình Oslo, Hamas chống lại Israel tuyệt đối, chủ trương dùng bạo lực và bị Mỹ – EU liệt vào danh sách khủng bố.

Vị thế đó khiến Hamas càng trở nên bị cô lập khi Israel tấn công Gaza và khiến gần 2 triệu người Palestine lâm vào cảnh màn trời chiếu đất. Hàng chục nghìn người đã thiệt mạng, và có thể còn thêm nữa nếu Israel tiếp tục tấn công vào Thành phố Gaza để truy lùng và tận diệt các chiến binh Hamas.

Bối cảnh thảm họa nhân đạo chưa từng có đè nặng lên đầu gần 2 triệu người Palestine khiến chủ trương từ chối giải giáp vũ khí và tiếp tục giam giữ các con của Hamas trở thành gánh nặng cho hòa bình không kém gì quan điểm sẵn sàng đánh đổi mọi thứ để có chiến thắng hoàn toàn của Israel.

Lúc này, nhiều chính quyền Ả Rập ưu tiên ngăn chặn việc di dời cư dân Gaza hoặc phản đối Israel đánh chiếm toàn diện dải đất này hơn là bảo vệ quyền lực của Hamas. Do đó khu vực vùng Vịnh có thể rút hỗ trợ chính trị cho Hamas, làm giảm khả năng sống còn chính trị-ngoại giao của phong trào kháng chiến này.

Đánh giá về vị thế của Hamas, ông Matthew Levitt – nhà phân tích của Viện Washington về chính sách Cận Đông, nói: “Tôi không nghĩ là nói quá khi cho rằng Hamas hiện cảm thấy mình đang đơn độc”.

Tối hậu thư và giải pháp chính quyền ủy trị

Thứ Hai vừa qua, thách thức lớn nhất với Hamas đã xuất hiện khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra tối hậu thư cho họ. Theo đó, ông Trump cho Hamas ba đến bốn ngày kể từ thứ Ba (30/9) để chấp nhận kế hoạch hòa bình do Mỹ hậu thuẫn tại Gaza, đồng thời cảnh báo về "một kết cục rất đáng buồn" nếu nhóm này từ chối đề xuất mà ông cho là sắp chấm dứt cuộc xung đột kéo dài hai năm.

Phát biểu với các phóng viên tại Washington, Tổng thống Trump cho biết các nhà lãnh đạo Israel và Ả Rập đã tán thành kế hoạch này và “chúng tôi chỉ chờ Hamas” đưa ra quyết định. “Hamas hoặc sẽ làm điều đó hoặc không, và nếu không, đó sẽ là một kết cục rất đáng buồn”, ông Trump phát biểu khi rời Nhà Trắng. Khi được hỏi liệu có khả năng đàm phán thêm về đề xuất này hay không, ông trả lời: "Không nhiều”.

Các nhà trung gian Qatar và Ai Cập đã chia sẻ kế hoạch 20 điểm này với Hamas vào cuối ngày thứ Hai. Kế hoạch nêu rõ lệnh ngừng bắn ngay lập tức, trao đổi tất cả các con tin do Hamas bắt giữ để lấy tù nhân Palestine do Israel bắt giữ, Israel rút quân khỏi Gaza, giải giáp Hamas và thành lập một chính phủ chuyển tiếp do một tổ chức quốc tế lãnh đạo.

Chính quyền chuyển tiếp này, được gọi là Cơ quan Chuyển tiếp Quốc tế Gaza (GITA), nhiều khả năng sẽ do cựu Thủ tướng Anh Toni Blair đứng đầu. Ông Blair sẽ có một ban thư ký khoảng 25 người và làm chủ tịch một hội đồng gồm 7 thành viên, giám sát một cơ quan hành pháp trực tiếp điều hành Gaza. GITA dự kiến sẽ điều hành Gaza trong khoảng 5 năm trước khi bàn giao lại cho người Palestine khi điều kiện chín muồi.

Theo kênh Channel News Asia, các nhà đàm phán của Hamas đã tiếp nhận bản kế hoạch và cho biết sẽ xem xét các điều khoản. Trong số này, gai góc nhất là điều khoản yêu cầu giải giáp Hamas. Trong suốt những cuộc đàm phán kể từ đầu cuộc chiến đến giờ, dù bày tỏ sự sẵn sàng từ bỏ quyền hành chính, nhưng Hamas vẫn luôn bác bỏ khả năng giải giáp vũ khí.

Tuy nhiên, Hamas phải đối mặt với áp lực đáng kể để chấp nhận kế hoạch này, khi các bộ trưởng ngoại giao của Ả Rập Xê Út, Jordan, UAE, Qatar và Ai Cập đều hoan nghênh sáng kiến ​​của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Qatar cho biết người đứng đầu cơ quan tình báo Thổ Nhĩ Kỳ sẽ cùng các nhà hòa giải Qatar và Ai Cập đến Doha để thảo luận về đề xuất hòa bình vào cuối ngày thứ Ba. Điều này rất đáng chú ý vì Thổ Nhĩ Kỳ trước đây chưa từng tham gia với tư cách là nhà hòa giải chủ chốt trong các nỗ lực mang lại hòa bình cho Gaza trong hai năm qua.

Hiện chưa rõ liệu các quan chức Hamas có tham gia cuộc họp tới đây hay không. Lần gần nhất các nhà lãnh đạo Hamas họp bàn về kế hoạch hòa bình của Mỹ tại Qatar, Israel đã cố gắng ám sát họ bằng một cuộc tấn công tên lửa nhưng thất bại. Lần này, có thể sẽ không có cuộc tấn công nào nhằm vào họ. Nhưng sự tồn vong của Hamas sẽ phụ thuộc rất nhiều vào quyết định của họ trong ít ngày tới.