Trung Quốc sẽ thu về kỷ lục 22 tỷ USD từ sáng kiến Vành đai - Con đường‎

Năm nay, Trung Quốc dự kiến chuyển vai trò từ nhà cung cấp vốn sang người thu nợ đối với 75 quốc gia đang phát triển, trong đó có những nước nghèo nhất và dễ tổn thương nhất trên thế giới.

Các quốc gia này sẽ phải thanh toán khoản vay kỷ lục lên tới 22 tỷ USD cho Bắc Kinh, theo số liệu từ một viện nghiên cứu Australia công bố gần đây.

Trung Quốc dẫn đầu vai trò thu nợ

Theo báo cáo mới nhất từ Viện Lowy, một tổ chức nghiên cứu uy tín của Australia, Trung Quốc hiện đã trở thành chủ nợ hàng đầu của các quốc gia đang phát triển.

Sự thay đổi này bắt nguồn từ việc các khoản vay theo sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) từ những năm 2010 đến nay đã đến hạn thanh toán, trong khi số tiền cho vay mới lại giảm đáng kể. Điều này đánh dấu bước chuyển mình rõ rệt từ vị thế nhà cung cấp vốn ròng trước đây của Bắc Kinh.

Báo cáo chỉ ra rằng, vào năm 2025, khoảng 75 quốc gia thuộc nhóm nghèo nhất và dễ tổn thương nhất thế giới sẽ phải đối mặt với khoản thanh toán nợ kỷ lục 22 tỷ USD cho Trung Quốc. Đây là hệ quả từ các cam kết cho vay tăng mạnh trong giai đoạn 2012-2018, thời kỳ đỉnh cao của các dự án BRI.

Áp lực ngoại giao và khó khăn nội bộ

Trung Quốc hiện đang rơi vào thế khó khi phải đối mặt với áp lực ngoại giao ngày càng lớn từ quốc tế, yêu cầu nước này tái cơ cấu các khoản nợ không bền vững.

Bên cạnh đó, áp lực trong nước cũng gia tăng, đặc biệt từ các tổ chức bán thương mại, buộc Bắc Kinh phải đẩy mạnh việc thu hồi các khoản nợ chưa thanh toán. Báo cáo này do chuyên gia Riley Duke thực hiện, nhấn mạnh những thách thức mà Trung Quốc đang phải giải quyết.

Riley Duke cho biết, thời điểm công bố nghiên cứu này không phải ngẫu nhiên. Đợt cho vay theo BRI đạt đỉnh vào giữa những năm 2010, và các thời gian ân hạn bắt đầu kết thúc từ đầu thập kỷ 2020. Đây có thể là giai đoạn thử thách lớn đối với các quốc gia đang phát triển trong việc hoàn trả nợ cho Trung Quốc.

Danh tiếng của Trung Quốc bị ảnh hưởng?

Tờ South China Morning Post có trụ sở tại Hong Kong dẫn lời Riley Duke nhận định, việc Trung Quốc chuyển sang vai trò chủ nợ chính có thể tác động không nhỏ đến hình ảnh của nước này trong vai trò đối tác phát triển toàn cầu.

Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng cụ thể vẫn cần thời gian để đánh giá đầy đủ.

Phản ứng từ Bắc Kinh

Trước những thông tin trên, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã lên tiếng nhằm giảm nhẹ tầm quan trọng của báo cáo.

Vào ngày thứ Ba, người phát ngôn Mao Ning khẳng định rằng một số quốc gia đang lan truyền tin đồn nhằm bôi nhọ hoạt động hỗ trợ tài chính của Trung Quốc dành cho các nước đang phát triển.

Bà Ning nhấn mạnh, các chương trình hợp tác đầu tư và tài chính của Trung Quốc luôn tuân thủ thông lệ quốc tế, nguyên tắc thị trường và đảm bảo tính bền vững về nợ.

Bà Mao Ning cũng lưu ý, những nước chỉ trích Trung Quốc thường bỏ qua thực tế rằng các tổ chức tài chính đa phương mới là chủ nợ lớn nhất của các quốc gia đang phát triển và đóng vai trò chính trong việc thanh toán nợ.

Sáng kiến BRI và những tranh cãi

Dưới sự dẫn dắt của Chủ tịch Tập Cận Bình, sáng kiến Vành đai và Con đường đã trở thành một trong những dự án chiến lược quan trọng, giúp Trung Quốc mở rộng tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Thông qua BRI, Bắc Kinh đã giải ngân hàng tỷ USD cho các dự án cơ sở hạ tầng tại hàng chục quốc gia đang phát triển. Tuy nhiên, sáng kiến này không tránh khỏi những ý kiến trái chiều.

Một số chỉ trích cho rằng các khoản vay từ Trung Quốc có thể trở thành "bẫy nợ", đặc biệt sau trường hợp cảng Hambantota của Sri Lanka bị Bắc Kinh tiếp quản theo hợp đồng thuê 99 năm để đổi lấy việc xóa nợ.

Nhiều quốc gia nhận đầu tư cũng gặp khó khăn trong việc trả nợ, nhất là sau đại dịch COVID-19, khi khủng hoảng kinh tế toàn cầu và tính khả thi thấp của một số dự án khiến tình hình thêm trầm trọng.

Vị thế chủ nợ của Trung Quốc

Báo cáo của Viện Lowy chỉ ra, trong 54/120 quốc gia đang phát triển có dữ liệu, các khoản thanh toán dịch vụ nợ cho Trung Quốc hiện vượt tổng số tiền phải trả cho Câu lạc bộ Paris - khối bao gồm các nhà cho vay song phương lớn của phương Tây.

Trung Quốc cũng duy trì vị thế chủ nợ song phương lớn nhất tại 7 trong 9 quốc gia láng giềng trên đất liền, bao gồm Lào, Pakistan, Mông Cổ, Myanmar, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan.

Kể từ năm 2019, phần lớn các quốc gia này tiếp tục nhận cam kết vay mới từ Trung Quốc, chiếm khoảng 1/4 tổng số tiền giải ngân kể từ khi hoạt động cho vay của Bắc Kinh bắt đầu giảm vào năm 2018, theo Riley Duke.

Trường hợp Pakistan

Pakistan, đồng minh thân cận của Trung Quốc, là một ví dụ điển hình. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, năm ngoái, Trung Quốc đã trở thành chủ nợ lớn nhất của Pakistan với gần 29 tỷ USD tiền vay, chiếm 22% tổng nợ của nước này. Ngân hàng Thế giới đứng thứ hai với 18% (23,55 tỷ USD), theo sau là Ngân hàng Phát triển Châu Á với 15% (19,63 tỷ USD).

Năm nay, Pakistan dự kiến đối mặt với nhu cầu gia hạn và thanh toán nợ lớn, với các khoản nợ nước ngoài đến hạn ước tính từ 22 tỷ USD đến hơn 30 tỷ USD.

Hồi tháng 3, Bắc Kinh đã gia hạn khoản vay 2 tỷ USD cho Pakistan, trong bối cảnh Trung Quốc tiếp tục thúc đẩy Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan (CPEC) trị giá 60 tỷ USD. Đây là một trong nhiều lần gia hạn tương tự trong vài năm qua.

Điều chỉnh chiến lược của Trung Quốc

Trong bối cảnh kinh tế trong nước giảm tốc, Trung Quốc đã thay đổi định hướng đầu tư BRI, chuyển từ các siêu dự án quy mô lớn sang những dự án nhỏ hơn nhưng mang tính thẩm mỹ và hiệu quả cao.

Được đề xuất từ năm 2013, BRI hướng tới xây dựng mạng lưới thương mại và cơ sở hạ tầng kết nối châu Á với châu Âu, châu Phi và xa hơn nữa.

Dù vậy, với những thách thức hiện tại, tương lai của sáng kiến này và vai trò của Trung Quốc trong việc hỗ trợ phát triển toàn cầu vẫn còn là chủ đề gây nhiều tranh luận.