'Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo': Báo chí vào cuộc trong cuộc chiến vì môi trường và sức khỏe cộng đồng

Khi 'hơi thở trong lành' trở thành điều xa xỉ

Sự kiện có sự tham dự của Th.S Phạm Hồng Quân, cố vấn chiến lược Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN); TS Vũ Mạnh Cường – Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương (Bộ Y tế);..., cùng đại diện các tổ chức quốc tế, các chuyên gia, nhà khoa học và các phóng viên, nhà báo từ nhiều cơ quan báo chí trung ương và địa phương.

Phát biểu khai mạc buổi tập huấn, Th.S Phạm Hồng Quân, cố vấn chiến lược Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN) đã chia sẻ một trải nghiệm giản dị nhưng đầy ám ảnh: trên hành trình từ Hà Nội đến Tam Đảo, chỉ khi hạ kính xe và cảm nhận được luồng không khí trong lành của núi rừng, người ta mới nhận ra mình đã quá quen với sự ngột ngạt của đô thị.

“Cảm giác ấy nguyên sơ và thật. Nhưng chính điều quý giá đó đang bị đe dọa bởi những hành vi tiêu dùng độc hại, trong đó có thuốc lá – một trong những tác nhân âm thầm nhưng nguy hiểm nhất”, Th.S Phạm Hồng Quân nhấn mạnh.

Không chỉ là nguyên nhân của hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu (40.000 ca tại Việt Nam, theo WHO), thuốc lá còn để lại hậu quả nặng nề lên môi trường:

6.000 tỷ điếu thuốc được sản xuất mỗi năm, tạo ra hơn 840.000 tấn rác thải đầu lọc, chủ yếu là nhựa không phân hủy.

4,5 triệu ha đất bị tàn phá để trồng cây thuốc lá, góp phần vào nạn phá rừng toàn cầu.

84 triệu tấn CO2 phát thải hàng năm từ chuỗi cung ứng thuốc lá – tương đương mức phát thải cả nước Phần Lan.

“Chúng ta không thể nói đến một tương lai carbon thấp khi vẫn dung dưỡng một ngành công nghiệp có lượng phát thải cao như vậy", đại diện CEPVN khẳng định.

Ngành công nghiệp thuốc lá từng “vẽ” hình ảnh sản phẩm của mình như biểu tượng của tự do, bản lĩnh. Ngày nay, với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, thông điệp “ít hại hơn” lại tiếp tục được lan truyền một cách mạnh mẽ. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu của WHO và CDC Hoa Kỳ chỉ ra rằng các sản phẩm này vẫn chứa nicotine, kim loại nặng và không có bằng chứng khoa học nào cho thấy chúng giúp cai nghiện hiệu quả.

“Nguy hiểm hơn, đây là cơn nghiện thế hệ mới đang nhắm vào giới trẻ, dưới vỏ bọc của sự hiện đại và thân thiện với môi trường – một hình thức greenwashing cần được vạch trần", đại diện CEPVN nhấn mạnh.

Không đơn thuần là người đưa tin, các phóng viên, biên tập viên được nhấn mạnh vai trò như những “chiến binh truyền thông” – những người cầm ngòi bút để khơi dậy sự thật, định hình nhận thức và thúc đẩy chính sách vì sức khỏe cộng đồng.

"Báo chí không chỉ có khả năng chuyển hóa những con số khô khan thành những câu chuyện lay động, mà còn là tiếng nói giám sát mạnh mẽ, giúp công chúng nhìn thấy mối liên hệ giữa một đầu lọc thuốc lá và hệ sinh thái đại dương, giữa một cánh rừng bị chặt phá với mục tiêu phát thải ròng bằng 0", Th.S Phạm Hồng Quân nói thêm.

Sự kiện cũng đưa ra 03 nhóm giải pháp cụ thể, hướng đến sự tham gia tích cực hơn của báo chí và cộng đồng gồm: Truyền thông sáng tạo và gần gũi; Chính sách mạnh mẽ và tiến bộ; Thúc đẩy cộng đồng và lối sống xanh.

“Khi rời Tam Đảo trở về, chúng ta không chỉ mang theo kiến thức, mà còn mang theo cam kết dùng ngòi bút để kiến tạo một tương lai trong lành hơn, lành mạnh hơn", đại diện CEPVN nói.

Báo chí đóng vai trò quan trọng để bảo vệ các chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá

Nói về vai trò của báo chí trong việc bảo vệ các chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá trong việc bảo vệ môi trường, TS Vũ Mạnh Cường - Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương (Bộ Y tế) cho rằng: "Báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và thúc đẩy các chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, báo chí phải đối mặt với nhiều thách thức, từ áp lực kinh tế, cạnh tranh thông tin đến những hạn chế về nguồn lực và tiếp cận công chúng".

Có nhiều công ty thuốc lá trong nước sử dụng chiến thuật tinh vi như quảng cáo trá hình, tài trợ sự kiện văn hóa để tiếp cận công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Ví dụ, năm 2023, báo chí phát hiện các chương trình tài trợ lễ hội âm nhạc ở châu Á liên quan đến thuốc lá điện tử, tạo áp lực cạnh tranh với thông điệp truyền thông về tác hại thuốc lá.

Bên cạnh đó, ngành công nghiệp thuốc lá có thể gây ảnh hưởng đến một số cơ quan báo chí thông qua quảng cáo hoặc hợp đồng tài trợ. Theo WHO, tại Việt Nam, ngành này chi hàng triệu USD mỗi năm cho tiếp thị, khiến một số kênh truyền thông có nguy cơ bị chi phối. Các công ty cũng quảng bá thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng như "sản phẩm giảm hại", gây nhầm lẫn trong công chúng.

"Mỗi ngày, một người Việt Nam tiếp xúc với hàng trăm bài đăng trên mạng xã hội, trong đó nội dung giải trí thường chiếm ưu thế. Thông điệp về phòng, chống tác hại thuốc lá dễ bị lu mờ trước các nội dung quảng cáo hấp dẫn hoặc thông tin giật gân", TS Vũ Mạnh Cường cho biết.

Ông Cường cũng cho biết thêm, đối tượng tiếp cận với quảng cáo, tiếp thị thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trên internet chủ yếu là người trẻ (dưới 35 tuổi). Phần lớn bị ảnh hưởng bởi quảng cáo trên TikTok, Facebook. Báo chí truyền thống khó cạnh tranh với các chiến dịch tiếp thị trực tuyến này.

Do đó, muốn lan tỏa về việc phòng chống và bảo vệ môi trường sức khoẻ cộng đồng, trong đó thuốc lá là một trong các tác nhân gây ra ô nhiễm không khí, theo TS Vũ Mạnh Cường, để thu hút công chúng, đặc biệt là giới trẻ, báo chí cần sản xuất nội dung đa dạng, hấp dẫn như video ngắn, infographic. Tuy nhiên, nhiều cơ quan báo chí thiếu nguồn lực để đầu tư vào các định dạng này, dẫn đến thông điệp không đủ sức lan tỏa.

"Báo chí đối mặt với nhiều thách thức trong việc tăng cường truyền thông chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá. Các số liệu trên cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề và sự cần thiết của báo chí trong việc nâng cao nhận thức. Để vượt qua thách thức, báo chí cần đổi mới cách tiếp cận, tăng cường phối hợp và giữ vững tính khách quan, từ đó góp phần xây dựng một Việt Nam không khói thuốc", TS Vũ Mạnh Cường nhấn mạnh.

Trong khuôn khổ buổi tập huấn, các chuyên gia đã đưa ra các quan điểm, dẫn chứng cụ thể về tác hại của thuốc lá làm ô nhiễm môi trường ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ cộng đồng; Đồng thời đưa ra hướng xử lý cùng biện pháp phòng tránh tối thiểu nhất để môi trường và cuộc sống quanh ta ngày một trong lành, ổn định hơn.

Buổi tập huấn khép lại không chỉ với kiến thức và dữ liệu, mà với một lời kêu gọi hành động mạnh mẽ rằng truyền thông có thể là một vũ khí hiệu quả trong cuộc chiến vì môi trường và sức khỏe cộng đồng. Và mỗi nhà báo, mỗi câu chuyện đúng lúc có thể là một “đốm lửa” để làm bùng lên thay đổi.