Mối quan hệ Mỹ-Trung nhìn từ cuộc chiến thương mại

Quả thật, mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc luôn là tâm điểm của dư luận thế giới bởi vai trò và vị thế vô cùng quan trọng của họ trong cục diện quan hệ quốc tế. Một quan hệ suôn sẻ hay bất đồng giữa họ có thể tạo ra sức bật hay tổn thất cho nền kinh tế thế giới cũng như các yếu tố địa chính trị. 

Có thể nhận thấy, nhiệm kỳ Tổng thống của Donald Trump đã phần nào chia rẽ nền kinh tế Mỹ và Trung Quốc: các mối quan hệ bị tổn hại bởi cuộc chiến thương mại, việc đóng cửa các lãnh sự quán, danh sách đen các công ty công nghệ và các công ty bị hủy niêm yết trên thị trường chứng khoán.

Tương lai của quan hệ Mỹ - Trung dưới thời chính quyền Biden bộc lộ nhiều bất định. Tổng thống Biden hứa sẽ ‘cứng rắn’ với Trung Quốc và những lựa chọn nội các của ông phản ánh điều này, nhưng vẫn chưa rõ ràng là ‘cứng rắn’ đòi hỏi điều gì và mục đích của nó là gì.

Có nhận xét rằng, chính quyền Biden khó có khả năng leo thang chia rẽ và thay vào đó, hướng quan hệ Mỹ - Trung theo hướng tích cực hơn. 

Lý do đơn giản bởi chiến tranh thương mại gây hại nhiều hơn là có lợi cho Hoa Kỳ. Thuế quan tăng cao không làm giảm thâm hụt thương mại của Mỹ. Thâm hụt với Trung Quốc là 276 tỷ USD vào năm 2017, tăng lên 296 tỷ USD vào năm 2019 và tiếp tục lên 317 tỷ USD vào năm 2020.

Thâm hụt thương mại của Mỹ với các nước khác cũng tăng lên: thâm hụt thương mại trung bình hàng năm trong ba năm đầu của Trump là 556,9 tỷ USD, tăng 17% so với mức trung bình 4 năm trong nhiệm kỳ thứ hai của Obama.

Việc áp thuế cũng không ảnh hưởng đến các lợi ích cơ bản của Trung Quốc. Trung Quốc đã thực hiện một số cải cách cơ cấu theo yêu cầu của thỏa thuận thương mại Giai đoạn Một. Ví dụ, họ đã đáp ứng 50 trong số 57 cam kết kỹ thuật nhằm nới lỏng các rào cản thương mại nông nghiệp và thông qua Luật Đầu tư nước ngoài mới cấm chuyển giao công nghệ cưỡng bức. Nhưng những điều chỉnh này phù hợp với lợi ích dài hạn của chính Trung Quốc về cải cách thị trường. Thỏa thuận thương mại chỉ có thể đã thúc đẩy quá trình cải cách cho Trung Quốc.

Cuộc chiến thương mại cũng đã khiến người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ phải trả giá đắt. Theo một nghiên cứu do Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ - Trung Quốc ủy quyền, cuộc chiến thương mại khiến Hoa Kỳ thiệt hại 245.000 việc làm vào thời kỳ đỉnh điểm. Nếu tiếp tục leo thang, nó có thể khiến Hoa Kỳ thiệt hại 1,6 nghìn tỷ đô la Mỹ trong 5 năm tới.

Một cuộc chiến công nghệ hoặc tài chính cũng sẽ phản tác dụng. Nhiều thập kỷ sản xuất toàn cầu hóa đã cho phép Trung Quốc thiết lập một chỗ đứng vững chắc trong chuỗi cung ứng toàn cầu mà giờ đây không thể lung lay.

Một cuộc khảo sát gần đây của Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Thượng Hải chỉ ra rằng hơn 80% doanh nghiệp Hoa Kỳ không có kế hoạch di dời khỏi Trung Quốc. Các công ty Hoa Kỳ đang mong muốn tiếp cận các thị trường rộng lớn của Trung Quốc, với tầng lớp trung lưu mạnh mẽ với khoảng 300 triệu người.

Từ cả phía cung và cầu, việc Hoa Kỳ tách khỏi Trung Quốc sẽ rất tốn kém, nếu không muốn nói là phi thực tế. Hoa Kỳ đã làm việc không mệt mỏi trong những năm qua để thúc đẩy cải cách và mở cửa của Trung Quốc - ví dụ, nỗ lực để tạo điều kiện cho Trung Quốc tiếp cận Tổ chức Thương mại Thế giới. Đã đến lúc Hoa Kỳ phải gặt hái những lợi ích, hơn là để bị đánh bật ra khỏi thị trường Trung Quốc.

Tách rời có thể là sự lựa chọn tồi

Phương pháp tiếp cận của Joe Biden đối với Trung Quốc được đặt trong các ưu tiên trong nước của ông, bao gồm bốn cuộc khủng hoảng của đại dịch COVID-19, suy thoái kinh tế, biến đổi khí hậu và bất công chủng tộc.

Trên tất cả các mặt này, sẽ rất hữu ích nếu duy trì mối quan hệ tốt đẹp và phối hợp, hoặc tốt hơn là hợp tác với Trung Quốc. Một cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu đòi hỏi một phản ứng toàn cầu, cũng như phục hồi kinh tế toàn cầu.

Cuộc chiến chống biến đổi khí hậu chắc chắn đòi hỏi nỗ lực chung của hai quốc gia phát thải lớn nhất thế giới. Và việc “ác hóa” hay “xấu xí hóa” Trung Quốc sẽ chỉ nâng cao lòng căm thù chủng tộc đối với người Mỹ gốc Á. Cuối cùng, “cứng rắn” với Trung Quốc sẽ có tác dụng chống lại lợi ích trong nước của Biden.

Thay vào đó, các nỗ lực trong nước của Biden có thể hạ nhiệt căng thẳng Mỹ - Trung. Như ông đã cam kết, việc phục hồi nền kinh tế Mỹ sẽ đòi hỏi phải đầu tư vào cơ sở hạ tầng, năng lượng sạch và giáo dục, đồng thời tăng cường khả năng thương lượng của tầng lớp lao động.

Động thái tách rời Mỹ - Trung về cơ bản được thúc đẩy bởi chính trị dân túy, được ủng hộ bởi hàng triệu người Mỹ, những người cảm thấy bị tụt hậu bởi toàn cầu hóa.

Giúp những người 'bị bỏ lại phía sau' đứng dậy và chia sẻ với sự thịnh vượng kinh tế của toàn cầu hóa có thể giúp dập tắt tâm lý chống Trung Quốc về lâu dài.

Tổng thống Biden quyết tâm quay trở lại chủ nghĩa đa phương, nhưng điều này sẽ không có nhiều cơ hội để ‘cứng rắn’ với Trung Quốc. Những tổn thất mà ông Trump gây ra đối với hệ thống đa phương của Hoa Kỳ không thể khắc phục nhanh chóng.

Tổng thống Biden đã ký các sắc lệnh đưa Hoa Kỳ trở lại hiệp định Paris và Tổ chức Y tế Thế giới, nhưng tâm lý trong nước có nghĩa là việc tái gia nhập Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương khó hơn nhiều.

Các đồng minh và bạn bè của Hoa Kỳ cũng có thể nghi ngờ một cách hợp lý về khả năng cam kết vượt qua chu kỳ bốn năm của Tổng thống. Các đồng minh của Mỹ ở châu Á và châu Âu cũng không có nhiều mong muốn phát triển hợp tác nhằm ‘cứng rắn’ chống lại Trung Quốc sau khi thiết lập quan hệ đối tác kinh tế chặt chẽ.

Cách tiếp cận thực tế nhất để ‘cứng rắn’ sẽ là ‘bù đắp cạnh tranh’, trong đó Hoa Kỳ và Trung Quốc quản lý cẩn thận sự khác biệt của họ, phối hợp và hợp tác trên các lĩnh vực có lợi ích chung, đồng thời cạnh tranh bình đẳng trong các lĩnh vực như công nghệ và thương mại.

Mối quan hệ Mỹ - Trung sẽ tiến triển như thế nào không chỉ phụ thuộc vào Washington mà còn cả Bắc Kinh. Nếu một chính quyền mới của Mỹ dự kiến sẽ áp dụng một giọng điệu mang tính xây dựng hơn và ít đối kháng hơn, liệu Bắc Kinh có giảm bớt lập trường quyết đoán của mình và quay trở lại cách tiếp cận của Đặng Tiểu Bình - "Ẩn mình, chờ thời".

Câu trả lời có thể sẽ được trả lời rất sớm, bởi Trung Quốc hiện nay cũng phải đảm nhận các trách nhiệm của một cường quốc toàn cầu đang lên và tuân thủ các quy tắc đã được thống nhất. Một Trung Quốc cởi mở hơn, khiêm tốn và đáng tin cậy hơn sẽ thúc đẩy một môi trường quốc tế thân thiện có lợi cho tăng trưởng kinh tế của chính họ.