Liên quan đến quá trình xét xử tử tù Hồ Duy Hải theo trình tự thủ tục giám đốc thẩm, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với  Luật sư Đặng Văn Cường – Trưởng Văn phòng luật sư Chính Pháp (Đoàn luật sư TP. Hà Nội). Qua trao đổi luật sư Cường cho biết:

Theo quy định tại Điều 371 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 thì bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm khi có một trong các căn cứ sau đây:

1. Kết luận trong bản án, quyết định của Tòa án không phù hợp với những tình tiết khách quan của vụ án.

 2. Có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong điều tra, truy tố, xét xử dẫn đến sai lầm nghiêm trọng trong việc giải quyết vụ án.

3. Trong vụ án này, văn bản kháng nghị của Viện kiểm sát nhân dân tối cao chỉ ra nhiều vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong giai đoạn điều tra, chưa đủ cơ sở pháp lý vững chắc để kết tội đối với bị cáo. Vấn đề này được nhiều chuyên gia, các luật sư đồng tình cũng như ý kiến của mẹ tử tù Hồ Duy Hải trong quá trình kêu oan.

Tuy nhiên, đây chỉ là căn cứ để kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm còn kháng nghị này có được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao chấp nhận hay không thì còn phụ thuộc vào đánh giá của cả một tập thể Hội đồng thẩm phán. Có thể thấy, chưa có vụ nào mà phiên tòa giám đốc thẩm lại có sự quan tâm đặc biệt của dư luận và các chuyên gia, các nhà nghiên cứu dành nhiều thời gian để quan tâm như vụ án này.

Với thông tin mà báo chí phản ánh trong suốt thời gian qua cũng như thông tin văn bản kiến nghị, đề xuất của các cơ quan chức năng, đơn thư kêu oan của gia đình tử tù Hồ Duy Hải  và các luật sư bào chữa cho thấy chưa đủ cơ sở pháp lý vững chắc để kết tội đối với Hồ Duy Hải.

Trường hợp,  Tòa án đánh giá là chưa đủ căn cứ để kết tội bị cáo nhưng tài liệu cho thấy bị cáo có dấu hiệu phạm tội, cần phải làm rõ các tình tiết, chứng cứ quan trọng trong vụ án để kết luận là có tội hay không thì tòa án sẽ trả hồ sơ để điều tra lại hoặc điều tra bổ sung tùy từng trường hợp.

Như vậy, theo quy định của pháp luật thì hội đồng giám đốc thẩm sẽ biểu quyết về việc giải quyết vụ án và công bố về việc quyết định giải quyết vụ án. Quyết định giải quyết vụ án này như thế nào sẽ phụ thuộc vào số biểu quyết của hội đồng sau khi lắng nghe ý kiến của những người tham dự, lập luận của những bên liên quan và trên cơ sở các tài liệu chứng cứ có trong hồ sơ vụ án. Hội đồng giám đốc thẩm sẽ tập trung vào những vấn đề quan trọng về chứng cứ và chứng minh, việc thu thập chứng cứ, tính hợp lệ của chứng cứ (đặc biệt là các chứng cứ buộc tội) và giá trị chứng minh của các chứng cứ này có đủ để kết tội bị cáo hay không?

Theo quy định tại Điều 388 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 thì Hội đồng giám đốc thẩm có quyền quyết định vụ án này sẽ thuộc một trong các trường hợp sau đây.

1. Không chấp nhận kháng nghị và giữ nguyên bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị.

2. Hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật và giữ nguyên bản án, quyết định đúng pháp luật của Tòa án cấp sơ thẩm hoặc Tòa án cấp phúc thẩm bị hủy, sửa không đúng pháp luật.

3. Hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại hoặc xét xử lại.

4. Hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật và đình chỉ vụ án.

5. Sửa bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật.

6. Đình chỉ xét xử giám đốc thẩm.

Như vậy, trong vụ án này có căn cứ xác định nạn nhân bị sát hại nên trường hợp hủy án và đình chỉ vụ án sẽ không diễn ra. Nếu Hội đồng giám đốc thẩm hủy bản án sơ thẩm và bản án phúc thẩm để điều tra lại hoặc xét xử lại thì Hồ Duy Hải mới có cơ hội được minh oan (nếu thực sự không thực hiện hành vi phạm tội).

Còn trường hợp Hội đồng giám đốc thẩm sửa bản án sơ thẩm và phúc thẩm để thay đổi mức hình phạt thì bị cáo có thể thoát án tử hình nhưng sẽ vẫn có tội. Việc quyết định một trong 6 trường hợp nêu trên như thế nào sẽ căn cứ vào biểu quyết của Hội đồng giám đốc thẩm trong ngày hôm nay. Theo quy định tại Điều 391 Bộ luật tố tụng hình sự thì việc hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại hoặc xét xử lại nếu có một trong các căn cứ quy định tại Điều 371 của Bộ luật tố tụng hình sự.

Cụ thể, kết luận trong bản án, quyết định của Tòa án không phù hợp với những tình tiết khách quan của vụ án; Có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong điều tra, truy tố, xét xử dẫn đến sai lầm nghiêm trọng trong việc giải quyết vụ án; Có sai lầm nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật. Nếu hủy để xét xử lại thì tùy trường hợp, Hội đồng giám đốc thẩm có thể quyết định xét xử lại từ cấp sơ thẩm hoặc cấp phúc thẩm.

Trường hợp Toà án hủy bản án sơ thẩm thì Hồ Duy Hải mới có cơ hội được minh oan. Tuy nhiên, cơ quan điều tra chỉ đình chỉ giải quyết vụ án nếu như không thể tìm thêm được chứng cứ để buộc tội trong giai đoạn điều tra lại. Việc tổ chức phiên tòa giám đốc thẩm và có sự quan tâm của nhiều chuyên gia pháp luật, các nhà nghiên cứu và dư luận cũng mở ra những cơ hội, niềm hy vọng cho Hồ Duy Hải và gia đình.

Theo đánh giá của cá nhân tôi thì rất có thể Hội đồng giám đốc thẩm sẽ quyết định theo đa số là hủy bản án sơ thẩm và bản án phúc thẩm để điều tra lại theo thủ tục chung bởi nhiều chứng cứ cho thấy giai đoạn điều tra, cơ quan điều đã vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, các chứng cứ buộc tội chưa đủ cơ sở để kết tội Hồ Duy Hải.

Theo nguyên tắc suy đoán vô tội thì nếu không đủ căn cứ để buộc tội bị cáo thì Tòa án phải tuyên bố bị cáo không phạm tội. Nghĩa vụ chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan tiến hành tố tụng.

Hồ Duy Hải sẽ không được xác định là có tội cho đến khi có chứng cứ chứng minh rằng Hồ Duy Hải phạm tội, chứng cứ để chứng minh Hồ Duy Hải phạm tội phải đảm bảo yếu tố khách quan, tính liên quan và phải được thu thập hợp pháp.

Trong vụ án này nhiều chứng cứ quan trọng để buộc tội Hồ Duy Hải như hung khí gây án, dấu vết trên hiện trường….. đều chưa đủ căn cứ để buộc tội, thêm vào đó là còn có những nghi phạm khác chưa được làm rõ. Bởi vậy, nếu vận dụng triệt để nguyên tắc suy đoán vô tội, vận dụng triệt để quy định về nghĩa vụ chứng minh trong tố tụng hình sự, về chứng cứ thì có nhiều cơ hội minh oan cho Hồ Duy Hải.  Luật sư Cường nêu quan điểm.