Đó là cảm thán đầy chua chát của Tổng Thư ký Liên hợp quốc António Guterres khi các cú sốc nguồn cung do khủng hoảng kinh tế, xung đột, chiến tranh và biến đổi khí hậu đang khiến 780 triệu người trên thế giới đối mặt với nạn đói. Trong khi đó, lại đang tồn tại một thực tế là thế giới đang vứt đi 100 tỷ USD mỗi năm chỉ vì lãng phí thực phẩm.

780 triệu người đối mặt với nạn đói, 462 triệu người bị suy dinh dưỡng

Đó là những con số đã được đưa ra tại Hội nghị cấp cao của Liên hợp quốc về hệ thống lương thực toàn cầu diễn ra tại Rome (Italy) cuối tháng 7/2023. Trước đó, trong một báo cáo hồi đầu tháng 7/2023, Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) ước tính khoảng 691-783 triệu người phải đối mặt với nạn đói trong năm 2022, trung bình ở mức 735 triệu người. “Chúng ta đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu chưa từng có và có mọi lý do để tin rằng chúng ta chưa chứng kiến điều tồi tệ nhất” – Giám đốc điều hành WFP David Beasley nhấn mạnh.

Một điều đáng quan ngại hơn nữa là, trong một phát biểu trước Hội đồng Bảo an LHQ hồi trung tuần tháng 9/2023, bà Cindy McCain - Giám đốc điều hành WFP, cho biết do nguồn tài trợ sụt giảm, ngân quỹ ngày càng hạn hẹp đã buộc WFP phải giảm quy mô hoạt động, cắt giảm khẩu phần ăn dành cho hàng triệu người và vì thế sẽ có thể khiến thêm 24 triệu người rơi vào tình trạng đói khẩn cấp trong 12 tháng tới, tăng 50% so với mức hiện tại. WFP ước tính cứ 1% cắt giảm về cứu trợ lương thực có nguy cơ đẩy hơn 400.000 người vào tình trạng đói khẩn cấp, trong khi đó tình trạng thiếu kinh phí trong năm 2023 của WFP đã lên tới hơn 60% - mức cao nhất trong lịch sử 60 năm của cơ quan này.

Trước đó, ngay từ hồi đầu năm 2023, WFP đã đưa ra số liệu cho thấy trong 3 năm qua, số lượng người thiếu đói trên toàn cầu đều không ngừng gia tăng lên “những đỉnh cao mới” và sự gia tăng này sẽ còn tiếp diễn một khi thế giới còn phải đối mặt với cú sốc khí hậu, chiến tranh xung đột và khủng hoảng kinh tế, thậm chí thế giới đang đứng trước nguy cơ năm 2023 sẽ là một năm đói kỷ lục nữa.

“Hãy nói rõ: Mọi thứ có thể và sẽ trở nên tồi tệ hơn trừ khi có một nỗ lực phối hợp trên quy mô lớn để giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của cuộc khủng hoảng này. Chúng ta không thể có thêm một năm đói kỷ lục nữa”- Giám đốc điều hành WFP David Beasley cảnh báo hồi đầu năm 2023.

Tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc (FAO) hồi tháng 10/2023 cũng cảnh báo thế giới còn một chặng đường dài phía trước để đạt được mục tiêu đến năm 2030 chấm dứt hoàn toàn nạn đói khi số người bị đói trên thế giới hiện nay đang cao hơn tới 745 triệu người so với năm 2015.

Cũng theo WFP, nạn đói đang hoành hành ác liệt nhất ở các quốc gia: Afghanistan, Ethiopia, Somalia, Nam Sudan, Yemen, CH Trung Phi, Zambia, Zimbabwe, Guatemala, Syria.

Theo số liệu của các cơ quan nhân đạo của LHQ đưa ra cuối tháng 6/2023, chỉ tính riêng các quốc gia ở vùng Sừng châu Phi (cực đông châu Phi), có tới 60 triệu người bị mất an ninh lương thực nghiêm trọng, bao gồm hơn 15 triệu phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, 5,6 triệu trẻ em gái vị thành niên và gần 1,1 triệu phụ nữ mang thai. Đáng lưu ý, như chia sẻ của Liesbeth Aelbrecht, người quản lý các sự cố khẩn cấp ở khu vực này của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): “Khoảng năm triệu trẻ em dưới năm tuổi sẽ phải đối mặt với tình trạng suy dinh dưỡng cấp tính vào năm 2023 ở vùng lõi của Sừng châu Phi”.

Trong đó, Somalia có lẽ là nơi nạn đói diễn ra kinh hoàng nhất. Việc trải qua nhiều thập kỷ chìm trong các cuộc xung đột vũ trang, cùng hiện tượng lượng mưa biến đổi thất thường và tình trạng di cư diễn ra trên cả nước, đã khiến nạn đói không ngừng gia tăng theo mức độ ngày càng tồi tệ ở đất nước châu Phi này. Năm 2023, nạn đói càng diễn tiến căng thẳng khi Somalia phải trải qua những hệ lụy khủng khiếp từ khí hậu cực đoan.

“Với những trận lũ lụt xảy ra ngay sau hạn hán, nó giống như một đợt tấn công không ngừng của những cú sốc khí hậu đối với các gia đình đang gặp khó khăn” - Bà Laura Turner - Phó Giám đốc Quốc gia WFP tại Somalia cho biết.

Trong quý IV/2023, ước tính có khoảng 4,3 triệu người Somalia đối mặt tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng, trong đó 1 triệu người phải chịu cảnh đói cùng cực, đặc biệt hiện có khoảng 331.000 trẻ em Somalia có nguy cơ bị suy dinh dưỡng nghiêm trọng, có khả năng tử vong. 25% dân số Somalia, tương đương 4,3 triệu người được dự báo sẽ phải đối mặt với nạn đói ở mức khủng hoảng hoặc tồi tệ hơn vào cuối năm nay.

Ngoài việc diễn tiến ác liệt tại các quốc gia châu Phi, Mỹ La-tinh, điều đáng quan ngại là đại dịch COVID-19, lạm phát leo thang và nhiều yếu tố khác đã đẩy đến cả những quốc gia như Canada vào tình trạng mất an ninh lương thực. Hồi cuối tháng 9/2023, Ngân hàng Thực phẩm Canada lần đầu tiên công bố báo cáo về tình trạng nghèo đói, trong đó cho biết gần 7 triệu người ở nước này đang phải vật lộn để có đủ thực phẩm trong bối cảnh khủng hoảng chi phí sinh hoạt do lạm phát tăng cao. 

Hơn 30% sản lượng lương thực bị hết hạn, vứt bỏ mỗi năm

Điều trớ trêu là trong khi hằng trăm triệu người đang chết vì cái đói thì theo thống kê, mỗi năm hơn 30% sản lượng lương thực của hành tinh đã bị hết hạn hoặc bị vứt bỏ trước khi đến tay người tiêu dùng. Con số này tương ứng với 1,3 tỷ tấn lương thực, thực phẩm bị vứt bỏ, tương đương với việc mỗi năm thế giới vứt đi 100 tỷ USD chỉ vì lãng phí thực phẩm. 250 tỷ m3 nước được dùng để sản xuất số thực phẩm này cũng bị lãng phí theo.

Trong số các nhóm thực phẩm, theo ước tính của FAO giai đoạn 2021 - 2022, trái cây và rau củ bị thất thoát và lãng phí nhiều nhất. Còn thủ phạm lãng phí thực phẩm nhiều nhất, đứng đầu là các nước công nghiệp phát triển ở châu Á chiếm đến 28%, Nam Á và Đông Nam Á 19%, châu Phi 17%, châu Âu 17%, Mỹ 12% và Mỹ Latinh 7%. Chính bởi điều này, một lãnh đạo cấp cao của FAO từng nhấn mạnh, lãng phí thực phẩm là vấn đề toàn cầu và không chỉ giới hạn ở các quốc gia giàu có. “Chúng ta đã quá quen với việc lãng phí thực phẩm đến mức chúng ta quên mất giá trị của nó” - Lãnh đạo Chương trình Hành động về tài nguyên và rác thải (WRAP) nhìn nhận.

Điều đáng lưu tâm là để sản xuất nên 1,3 tỷ tấn lương thực, thực phẩm để rồi bị vứt bỏ thế này, các nhà máy đã tạo ra khoảng 10% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu, từ đó gián tiếp làm trầm trọng thêm tình trạng biến đổi khí hậu toàn cầu và đe dọa tính bền vững của nông nghiệp, sinh kế của con người cũng như chất lượng và sự an toàn của nguồn cung cấp thực phẩm của nhân loại.

Chính bởi lẽ đó, chống lãng phí thực phẩm đã, đang được nhắc tới như là giải pháp quan trọng bậc nhất cho cả vấn nạn mất an ninh lương thực lẫn biến đổi khí hậu toàn cầu.

“Giảm lãng phí thực phẩm sẽ cắt giảm phát thải khí nhà kính, làm chậm quá trình tàn phá thiên nhiên thông qua chuyển đổi đất và ô nhiễm, tăng cường sự sẵn có của thực phẩm và do đó giảm nạn đói và tiết kiệm tiền trong thời điểm suy thoái toàn cầu” - Lãnh đạo Chương trình Môi trường LHQ (UNEP) từng nhấn mạnh.

Và rằng, “nếu bạn không thực hiện hành động chống lãng phí thực phẩm, thì thiệt hại của nó gây ra sẽ gấp ba. Đó không chỉ là thiệt hại khi mất đi thức ăn mà chúng ta đang sản xuất ra, mà còn là tất cả các nguồn lực tự nhiên và tài chính đã dùng để sản xuất thức ăn đó”.

Hội nghị thượng đỉnh An ninh lương thực toàn cầu vừa được tổ chức ngày 20/11 vừa qua cũng đã hướng sự chú ý của quốc tế vào cuộc khủng hoảng an ninh lương thực toàn cầu ngày càng sâu sắc hiện nay, đồng thời gắn kết vấn đề an ninh lương thực với biến đổi khí hậu.

“Trong một thế giới dư thừa, không ai phải chết vì thiếu lương thực và không cha mẹ nào phải nhìn con mình chết đói” - nhấn mạnh của Thủ tướng Anh Rishi Sunak - nơi đồng chủ trì Hội nghị - có thể nói vừa là cảnh báo vừa là lời kêu gọi thống thiết cho cuộc chiến chống lãng phí thực phẩm, chống đói nghèo trên toàn cầu.

Hà Anh