Việt Nam đối mặt 'trận chiến carbon': Không minh bạch, khó xuất khẩu

Trong bối cảnh kinh tế thế giới đang thay đổi sâu sắc, Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức trong 5–10 năm tới, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến thương mại và môi trường.

Những rào cản phi thuế quan mới, như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của châu Âu sẽ chính thức áp dụng từ năm 2026, và các chính sách thuế carbon của Mỹ là minh chứng rõ ràng cho xu hướng toàn cầu đang siết chặt yêu cầu về phát thải và truy xuất nguồn gốc carbon.

Tại Diễn đàn “Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả: Thành quả và mục tiêu trong kỷ nguyên vươn mình” diễn ra vào ngày 26/6, ông Đặng Hải Dũng, Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công, Bộ Công Thương cho biết: Khoảng 80% lượng phát thải của Việt Nam đến từ lĩnh vực năng lượng.

Do đó, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả không những là công cụ bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia như mục tiêu ban đầu khi được ban hành năm 2010, mà nay phải đóng vai trò kép: vừa bảo đảm nguồn cung, vừa giúp tuân thủ các quy định quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính, phát triển bền vững và xanh hóa chuỗi cung ứng.

Với bối cảnh đó, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đang trong quá trình sửa đổi.

Ông Dũng nhấn mạnh, các quốc gia và đối tác thương mại lớn như châu Âu sẽ yêu cầu các sản phẩm xuất khẩu từ Việt Nam phải chứng minh rõ mức tiêu thụ năng lượng và lượng phát thải trong toàn bộ chuỗi sản xuất, từ nguyên liệu đầu vào, quy trình sản xuất đến sản phẩm hoàn chỉnh. Truy xuất phát thải carbon sẽ trở thành yêu cầu bắt buộc.

Vì vậy, quản lý năng lượng trong thời gian tới sẽ phải chuyển từ hình thức khuyến khích sang bắt buộc, đặc biệt là trong giám sát tiêu thụ năng lượng tại các doanh nghiệp sản xuất hàng hóa xuất khẩu.

“Điều này đòi hỏi minh bạch hóa dữ liệu, có hệ thống đo lường, thống kê, giám sát và báo cáo xuyên suốt, nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế khắt khe”, ông Dũng nói.

Cũng theo ông Dũng, nhiều nhãn hàng quốc tế hiện yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam phải công khai trực tuyến thông tin về mức tiêu thụ năng lượng, phát thải CO2, thậm chí cập nhật theo thời gian thực. Đây là xu hướng không thể đảo ngược.

Luật sửa đổi vì thế phải định hình lại hệ thống quản lý năng lượng: từ khâu quy định rõ trách nhiệm người quản lý năng lượng tại nhà máy, đến thống kê, báo cáo dữ liệu, đáp ứng yêu cầu truy xuất khi cơ quan nước ngoài kiểm tra nguồn gốc phát thải.

"Trước đây, doanh nghiệp chỉ cần báo cáo tổng lượng năng lượng tiêu thụ năng lượng mỗi năm, nay phải chi tiết theo từng công đoạn, sản phẩm", ông Dũng cho hay.

Trong lần sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả lần này, Bộ Công Thương đã đề xuất thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật vừa được Quốc hội thông qua vào ngày 18/6/2025.

Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả sẽ có sự đóng góp một phần từ ngân sách nhà nước, nhưng hoạt động theo cơ chế xã hội hóa, bảo toàn vốn và vận hành linh hoạt. Quan trọng hơn, quỹ sẽ cung cấp các công cụ hỗ trợ tài chính như bảo lãnh tín dụng, cho vay lãi suất thấp, hoặc trợ cấp chi phí vay vốn đối với các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ tiết kiệm năng lượng.

Ông Dũng cho biết, kinh nghiệm thực tiễn cho thấy, nhiều tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (World Bank), Chính phủ Đan Mạch… sẵn sàng cung cấp các nguồn vốn vay ưu đãi để hỗ trợ cho các dự án tiết kiệm năng lượng tại Việt Nam.

Tuy nhiên, để tiếp cận được các nguồn vốn này, Việt Nam cần có cơ chế tài chính trung gian hiệu quả, có thể đảm bảo an toàn dòng vốn và hỗ trợ triển khai đúng mục tiêu.

“Do vậy, kỳ vọng đặt vào Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả lần này là rất lớn. Không chỉ tháo gỡ nút thắt tài chính cho các dự án đầu tư quy mô lớn, vốn có thể lên tới hàng chục triệu USD, Quỹ còn mở ra cơ hội để Việt Nam mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tiết kiệm năng lượng, góp phần thực hiện mục tiêu giảm phát thải và phát triển bền vững theo đúng cam kết tại COP26”, ông Dũng nhấn mạnh.