Xây dựng cầu nối giữa bảo tàng và giám tuyển độc lập

Tiếp theo hội thảo mở đầu thành công tổ chức tại Bảo tàng Lịch sử ở Hà Nội nhân dịp Liên hoan Thiết kế sáng tạo Hà Nội tháng 11/2024, ngày 29/6, tại Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh diễn ra Diễn đàn quốc tế “Giám tuyển tương lai: Bước chuyển mình của Bảo tàng tại Việt Nam”.

Đây là diễn đàn thứ hai trong chuỗi diễn đàn gồm 3 phần quy tụ đại biểu từ các bảo tàng, viện nghiên cứu, trường đại học, hội nghề nghiệp, phòng trưng bày và không gian nghệ thuật. Phần cuối cùng sẽ diễn ra tại Đà Nẵng vào tháng 12/2025.

Diễn đàn lần này đề cập đến các ưu tiên, thách thức và mô hình lãnh đạo hiện tại của ban quản lý mạng lưới bảo tàng tại Việt Nam; tăng cường năng lực của các bảo tàng thông qua đối thoại toàn diện, liên ngành; xây dựng cầu nối giữa các bảo tàng nhà nước và các giám tuyển tư nhân/độc lập; trao đổi, thảo luận, tạo nền tảng cho quan hệ đối tác học thuật bền vững giữa Australia và Việt Nam.

Tại Diễn đàn, PGS.TS Jane Gavan, thành viên sáng lập và hiện là thành viên ban cố vấn học thuật của Viện Sydney Việt Nam nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về đào tạo chuyên môn cho đội ngũ bảo tàng, đồng thời khẳng định tầm quan trọng của việc tăng cường hợp tác công - tư.

Theo đó, bảo tàng nên trở thành không gian mở, chào đón nghệ sĩ, người dân, sinh viên, khuyến khích tinh thần cởi mở và đối thoại toàn cầu.

Để thực hiện được điều đó, việc đầu tư là yếu tố then chốt. Khi có sự hỗ trợ từ Chính phủ, các bảo tàng sẽ có điều kiện xây dựng cơ chế và chính sách phù hợp, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.

Theo bà Jane Gavan, những dự án hợp tác sẽ giúp các bảo tàng và thể chế văn hóa phát triển hài hòa, gắn kết với lợi ích cộng đồng và vai trò đặc thù của từng địa phương.

Bà Jane Gavan cũng chia sẻ câu chuyện về việc xây dựng ý tưởng cho các triển lãm tại bảo tàng, ví dụ như chủ đề “Ẩm thực thời kháng chiến”, qua đó có thể lồng ghép nhiều chủ đề lớn như sức khỏe, ký ức, niềm tin và bản sắc.

Nữ chuyên gia khẳng định, bảo tàng tại Việt Nam không chỉ là nơi lưu giữ ký ức mà còn là không gian sáng tạo hướng đến tương lai. Theo bà, các giám tuyển bảo tàng giống như “người làm vườn”, họ gieo trồng, định hình và chăm sóc từng giá trị văn hóa, do đó cần chung tay “vun trồng và chăm sóc” mảnh đất văn hóa, để bảo tàng thực sự trở thành không gian sống động và gần gũi với cộng đồng.

GS.TS Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh cho biết, ở Việt Nam, khái niệm “giám tuyển” chỉ mới được biết đến từ sau thời kỳ Đổi mới, đặc biệt khoảng năm 1995, khi các trào lưu triển lãm quốc tế bắt đầu du nhập.

Ông cho rằng hiện nay ở Việt Nam chưa có đội ngũ giám tuyển được đào tạo bài bản; phần lớn là những người tự xưng hoặc làm việc tự do, tham gia một số dự án nghệ thuật.

Do đó, để phát triển đội ngũ giám tuyển chuyên nghiệp, trước mắt cần tổ chức các lớp học ngắn hạn dành cho những người đang làm việc tại bảo tàng, trung tâm nghệ thuật hoặc giám tuyển tự do, nhằm bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng còn thiếu.

Về lâu dài, cần xây dựng chương trình đào tạo bài bản, như các khóa học thạc sĩ về giám tuyển tại các trường mỹ thuật, văn hóa... Từ đó, mới có thể hình thành lực lượng giám tuyển thực sự chất lượng, có trình độ và bằng cấp chính thức.

Tại diễn đàn, các diễn giả và đại biểu tập trung trao đổi về nhiều chủ đề như: Giám tuyển và hoạt động cộng đồng; trân trọng và tôn vinh ký ức; đối thoại và học hỏi lẫn nhau; thực hành bảo tàng - kỹ năng và tính bền vững; hợp tác liên ngành công - tư; định hình mô hình bảo tàng tương lai...

Trong khuôn khổ diễn đàn, các đại biểu đã tham quan thực tế tại một số bảo tàng và không gian nghệ thuật tiêu biểu: Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh, Bảo tàng Nghệ thuật Quang San, Galerie Quỳnh, Trung tâm nghệ thuật đương đại The Factory, Sàn Art, Vin Gallery và Nguyen Art Foundation.