Xây dựng “lá chắn mềm” cảnh báo sớm để thích ứng với thời tiết cực đoan

Thống kê của Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tính đến sáng ngày 14/10, tức là sau một tuần xảy ra trận mưa lũ lịch sử tại các tỉnh phía Bắc, ước tính thiệt hại đã lên đến con số trên 8.720 tỷ đồng.

Hàng loạt địa phương từ Tuyên Quang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên và cả Thủ đô Hà Nội, mưa vượt kỷ lục đã cuốn trôi hàng trăm ngôi nhà, hàng nghìn hecta hoa màu, đường giao thông, công trình dân sinh bị hư hại nặng nề.

Đặc biệt Thái Nguyên là địa phương chịu thiệt hại nặng nề, nhất là tại khu vực đô thị, nơi tập trung đông dân cư. Ngay sau khi mưa lũ xảy ra, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã trực tiếp đến vùng ngập, chỉ đạo các lực lượng cứu hộ với tinh thần bằng mọi giá không để người dân thiếu ăn, thiếu mặc, màn trời chiếu đất.

Về lâu dài, Thủ tướng nêu rõ cần đầu tư xây dựng, nâng cấp, hoàn thiện hệ thống công trình đê điều, phòng, chống lũ lụt hai bên bờ sông Cầu đoạn qua trung tâm tỉnh Thái Nguyên.

Thủ tướng giao tỉnh Thái Nguyên xây dựng dự án đầu tư đường và đê hai bên sông Cầu (mỗi bên dài khoảng 17 km), triển khai nhanh nhất có thể trong tình trạng khẩn cấp và phấn đấu hoàn thành trong tháng 6/2026.

Đồng thời triển khai tổng thể, đồng bộ, kiên cố các công trình trên địa bàn các tỉnh hạ du như Bắc Ninh, Hà Nội,... với tinh thần làm việc nào dứt việc đó. Bộ Nông nghiệp và Môi trường hướng dẫn việc nạo vét, khơi thông dòng chảy.

Thiệt hại về người và tài sản khiến nỗi đau sau mưa lũ còn kéo dài, nhắc nhở chúng ta về thực tế thiên tai ngày càng cực đoan, bất thường và thích ứng, chủ động ứng phó là con đường duy nhất để giảm thiểu tổn thất.

Khi thiên tai không còn theo quy luật, việc ứng phó không thể chỉ dựa vào kinh nghiệm mà cần được xây dựng trên cơ sở khoa học, công nghệ và sự chủ động của toàn xã hội.

Theo PGS.TS. Mai Văn Khiêm - Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia (Cục Khí tượng Thủy văn), giải pháp căn cơ và cũng là cấp bách nhất hiện nay là cần phải nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm kết hợp với tăng cường khả năng thích ứng của cộng đồng.

Trong đó cần hiện đại hóa công nghệ quan trắc, tăng cường mật độ trạm, tăng cường các quan trắc trên đại dương (bổ sung Radar trên biển, tăng thám sát khí quyển).

“Chúng ta hoàn toàn có thể đồng bộ hóa dữ liệu và phát triển mô hình dự báo để theo dõi sát diễn biến bất thường, đồng thời xây dựng hệ thống truyền tải thông tin nhanh, dễ hiểu đến người dân. Cùng với đó là đầu tư hạ tầng phòng chống thiên tai bền vững, quy hoạch phát triển gắn với thích ứng biến đổi khí hậu, và nâng cao ý thức, kỹ năng ứng phó của toàn xã hội. Thông tin phải được đưa tới cộng đồng một cách sớm, kịp thời và chủ động thì mới giảm được thiệt hại do biến đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan”, PGS.TS. Mai Văn Khiêm nhấn mạnh.

Hiện nhiều trạm đo mưa, cảm biến mực nước và hệ thống cảnh báo lũ quét tự động đã được lắp đặt, song mức độ phủ chưa đồng đều.

Việc tích hợp dữ liệu thời gian thực với bản đồ số cảnh báo rủi ro, kết nối thông tin qua điện thoại và mạng xã hội sẽ giúp chính quyền địa phương chủ động hơn trong điều hành.

Quan trọng hơn, người dân cần được tập huấn kỹ năng tiếp nhận, phản ứng với thông tin cảnh báo để biết khi nào phải sơ tán, đường nào an toàn, khu vực nào cần tránh. Hệ thống cảnh báo sớm từ việc dự báo thời tiết chính xác, truyền thông tin nhanh chóng, đến việc hướng dẫn hành động cụ thể đóng vai trò sống còn trong công tác phòng chống thiên tai.

Ở nhiều quốc gia, cảnh báo sớm được coi là “lá chắn mềm” hiệu quả, giúp cộng đồng có thêm thời gian chuẩn bị, sơ tán và bảo vệ tài sản.

Khi mỗi người dân hiểu rằng phòng tránh thiên tai chính là bảo vệ chính mình và cộng đồng, khi mỗi địa phương biết chủ động xây dựng kịch bản ứng phó phù hợp, Việt Nam sẽ tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển bền vững an toàn trước mọi biến động của tự nhiên.