Xây dựng tòa soạn hội tụ: Điểm nghẽn từ thói quen, thách thức từ nhận thức

Đó là nhận định của ông Lưu Đình Phúc, Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ VHTT&DL) khi đánh giá về thực trạng chuyển đổi số và áp dụng mô hình tòa soạn hội tụ tại các cơ quan báo chí trong nước.

Điểm nghẽn lớn nhất nằm ở thói quen và nhận thức

Theo Cục trưởng Cục Báo chí Lưu Đình Phúc, việc lựa chọn mô hình tòa soạn hội tụ phù hợp là một trong những vấn đề then chốt của quá trình chuyển đổi số báo chí hiện nay. Nhiều cơ quan báo chí trong nước đã hình thành những mô hình toà soạn hội tụ nổi bật như Báo Quảng Ninh, Báo Bình Phước, Thông tấn xã Việt Nam hay Báo Nhân Dân.

Ông Phúc nhấn mạnh, hội tụ truyền thông không còn là xu hướng, mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với mọi cơ quan báo chí trong bối cảnh tinh gọn và cạnh tranh gay gắt hiện nay. "Nói đến hội tụ là nói đến chuyển đổi số báo chí – một quá trình tái sinh tổng thể, toàn diện, từ con người đến mô hình tổ chức, gắn liền với cách thức sản xuất, vận hành và lan tỏa nội dung dựa trên công nghệ số như AI, Big Data hay Blockchain", ông nói.

Theo ông, thách thức lớn nhất trong chuyển đổi số không nằm ở công nghệ, mà ở con người, cụ thể là: thay đổi thói quen và nhận thức. "Có những tòa soạn triển khai chuyển đổi số nhiều năm nhưng vẫn chưa đạt kết quả vì nội bộ không thống nhất. Mỗi người giữ một quan điểm riêng, không đồng thuận trong hành động, và đó là lực cản lớn nhất khiến họ không thể đi đến đích", Cục trưởng Lưu Đình Phúc phân tích.

Để hình thành được mô hình hội tụ hiệu quả, người đứng đầu cơ quan báo chí cần nhận diện đúng “điểm nghẽn” và xác định rõ bài toán cần giải. Mỗi tòa soạn có đặc thù, quy mô và nguồn lực khác nhau, vì vậy không thể áp dụng máy móc mô hình của đơn vị khác.

"Nhận thức đúng là yếu tố quyết định. Khi người lãnh đạo có tầm nhìn và biết cách tổ chức lại bộ máy, thì chuyển đổi số sẽ trở thành động lực thay đổi chứ không phải gánh nặng", ông Phúc khẳng định.

Qua quá trình đánh giá, Cục Báo chí nhận định nhiều cơ quan mới chỉ đạt được một phần hội tụ, tức là đã số hóa một số khâu sản xuất và chia sẻ dữ liệu giữa các bộ phận, nhưng chưa thực sự hợp nhất quy trình và nội dung. Trong khi đó, xu hướng hiện nay là các cơ quan báo chí hướng tới đa nền tảng, đưa thông tin lên nhiều kênh khác nhau để tiếp cận công chúng ở mọi nơi.

Theo thống kê, nhu cầu xem video ngắn, nhanh và hấp dẫn đang gia tăng mạnh mẽ. Điều này đòi hỏi các tòa soạn phải thay đổi cách tiếp cận, xây dựng sản phẩm báo chí hiện đại, có dấu ấn riêng, gợi tò mò từ đầu, âm thanh – hình ảnh sống động và bắt kịp xu hướng mạng xã hội.

"Muốn tòa soạn hội tụ thực sự hướng đến công chúng, thì nội dung phải phù hợp với thói quen tiếp nhận mới. Báo chí hiện đại không chỉ đưa tin, mà còn phải tạo trải nghiệm, kết nối và truyền cảm hứng", ông Lưu Đình Phúc nhấn mạnh.

9 mô hình toà soạn phổ biến

Theo ông Lưu Đình Phúc, mỗi cơ quan báo chí có đặc thù và điều kiện riêng, vì vậy không thể sao chép nguyên mô hình từ đơn vị khác.

Các mô hình tòa soạn hội tụ phổ biến hiện nay, theo ông được chia thành nhiều cấp độ, từ truyền thống đến hiện đại, số hóa và tương tác với dữ liệu người dùng:

Mô hình tòa soạn truyền thống: Mỗi loại hình báo chí – báo in, phát thanh, truyền hình hay báo điện tử – hoạt động độc lập, với cơ cấu và quy trình riêng. Đây là mô hình cũ, thiếu linh hoạt và khó đáp ứng nhu cầu đa nền tảng.

Mô hình tích hợp nội dung: Các phòng ban bắt đầu chia sẻ dữ liệu, hình ảnh và nội dung, có thể có một phòng điều phối chung, nhưng các loại hình vẫn chưa hợp nhất hoàn toàn.

Mô hình hội tụ một phần: Phóng viên sản xuất nội dung cho nhiều nền tảng, sử dụng chung hệ thống CMS và kho dữ liệu, nhưng vẫn trực thuộc các ban riêng. Đây là bước chuyển từ mô hình truyền thống sang hội tụ, nhưng chưa tối ưu hóa toàn bộ quy trình sản xuất.

Mô hình hội tụ tập trung: Một trung tâm duy nhất chịu trách nhiệm sản xuất, biên tập và điều phối nội dung đa nền tảng. Mô hình này phù hợp với các cơ quan báo chí lớn, đài quốc gia, nơi yêu cầu thống nhất và hiệu quả trong vận hành.

Mô hình “Digital Newsroom Hub”: Một trung tâm kỹ thuật số đóng vai trò “trục” kết nối các ban chuyên môn, chia sẻ dữ liệu và phối hợp sản xuất nội dung theo định hướng “Digital-First”. Các ban vẫn giữ tính độc lập chuyên môn, nhưng vận hành dựa trên dữ liệu chung.

Mô hình tòa soạn định hướng dữ liệu: Quyết định sản xuất dựa trên phân tích hành vi công chúng, AI và Big Data. Nội dung được điều chỉnh liên tục dựa trên mức độ tương tác của người dùng, giúp tối ưu hóa hiệu quả truyền tải.

Mô hình tòa soạn theo nền tảng: Tổ chức bộ máy theo từng nền tảng phát hành – Website, App, Facebook, TikTok… Mỗi nhóm chịu trách nhiệm sản xuất và chiến lược riêng, phù hợp đặc thù từng kênh.

Mô hình tòa soạn mạng lưới: Không có trung tâm cố định, các nhóm hoạt động như mạng lưới cộng tác viên toàn cầu. Mô hình này được áp dụng thành công tại các hãng tin lớn như Reuters hay AP.

Mô hình tòa soạn tương tác xã hội: Lấy mạng xã hội làm kênh trung tâm. Có đội ngũ “social editor” chuyên theo dõi xu hướng và định hướng lan tỏa nội dung, điển hình là BuzzFeed hay NowThis.

Tại Việt Nam, ông Phúc cho biết, cơ cấu cơ bản của một số cơ quan báo chí và truyền hình thường gồm: Phòng Thư ký – Biên tập, Phòng Thời sự, Phòng Chuyên đề, Phòng Kỹ thuật – Công nghệ, Phòng Dịch vụ – Quảng cáo và Văn phòng. Các phương thức hoạt động phổ biến gồm:

Hoạt động theo mô hình hội tụ tập trung: Một tòa soạn trung tâm chịu trách nhiệm toàn bộ quy trình sản xuất và biên tập.

Hoạt động theo mô hình phân tán một phần: Các ban loại hình (in, phát thanh, truyền hình) vẫn giữ tính độc lập nhưng liên kết qua Digital Hub để chia sẻ dữ liệu và phối hợp sản xuất.

Hoạt động theo mô hình độc lập: Các ban biên tập từng loại hình vẫn hoạt động tách biệt, dù thuộc cùng cơ quan.

Đối với các cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện, mô hình hội tụ đa phương tiện được áp dụng với tổng biên tập hoặc tổng giám đốc điều phối chung quy trình: báo in, báo điện tử, phát thanh – truyền hình sản xuất nội dung chung, trong khi bộ phận dịch vụ – quảng cáo và hỗ trợ vận hành chung cho toàn hệ thống. Trong khi đó, các tòa soạn vẫn duy trì mô hình độc lập cho những nhóm hoạt động chuyên môn riêng biệt, đảm bảo linh hoạt và phù hợp với từng loại hình sản xuất.

Ông Lưu Đình Phúc nhấn mạnh: "Xây dựng tòa soạn hội tụ không chỉ là sắp xếp cơ cấu, mà còn là thay đổi tư duy làm báo. Nội dung phải phù hợp với thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng hiện đại, kết hợp đa nền tảng, tương tác và định hướng dữ liệu".