Yuhui Chai đến Hoa Kỳ từ Trung Quốc hơn chục năm trước, được thu hút bởi các giá trị dân chủ sôi động của đất nước. Cuối cùng, cô đã tìm được công việc như một nhà báo, tận hưởng cơ hội theo đuổi những câu chuyện hóc búa và đặt câu hỏi theo cách thường không được khuyến khích trong xã hội độc tài của Trung Quốc.

Hiện Chai nằm trong số hơn 100 nhân viên truyền thông Trung Quốc tại Hoa Kỳ vướng vào một cuộc tranh cãi nảy lửa giữa Bắc Kinh và Washington về quyền của các nhà báo nước ngoài. Không thể có được thị thực dài hạn trong bối cảnh những hạn chế mới của Hoa Kỳ, cô ấy đã quyết định nghỉ việc trong tuần này để trở về Trung Quốc.

“Không có cách nào để lập kế hoạch cho tương lai”, Chai, phóng viên tại New York, người phụ trách mảng công nghệ cho SunTV, một hãng tin Hong Kong, cho biết. "Điều này thật đau đớn".

Khi Hoa Kỳ và Trung Quốc đấu tranh địa chính trị rộng lớn hơn về thương mại, công nghệ, chính sách quân sự, đại dịch và các vấn đề khác, các phương tiện truyền thông tin tức từ cả hai nước đều bị kẹt ở giữa.

Chính phủ Hoa Kỳ đã đưa ra các giới hạn mới đối với số lượng nhân viên tại các tổ chức truyền thông nhà nước của Trung Quốc, buộc một số phải rời đi và rút ngắn thời hạn thị thực cho nhân viên truyền thông Trung Quốc. Trung Quốc đã trục xuất 17 nhà báo nước ngoài, trong đó có một số nhà báo từ The New York Times, và đóng băng thông tin của một số nhà báo khác.

Trung Quốc nói riêng từ lâu đã theo dõi chặt chẽ các nhà báo nước ngoài trên đất của họ, nhưng việc đối đầu theo kiểu 'ăn miếng trả miếng' xảy ra liên tục gần đây có nguy cơ cắt đứt nguồn thông tin quan trọng về cả xã hội Trung Quốc và Mỹ. 

Các nhà báo Trung Quốc ở Hoa Kỳ, đặc biệt là những người làm việc cho các cơ sở thương mại, cũng có thể đóng một vai trò nào đó. Trong khi phần lớn các nhà báo Trung Quốc ở Hoa Kỳ làm việc cho các hãng tin tức hàng đầu của chính phủ Trung Quốc, bao gồm cả Tân Hoa xã và Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc, những người khác đại diện cho các tổ chức có đầu óc thương mại hơn đang cố gắng sản xuất báo chí chuyên sâu. Mặc dù phải tuân thủ các quy tắc kiểm duyệt nghiêm ngặt của Trung Quốc, nhưng họ có thể giúp cân bằng bộ máy tuyên truyền ở quê nhà.

Chính quyền Trump nói rằng một cách tiếp cận cứng rắn là cần thiết để buộc Bắc Kinh giảm bớt áp lực lên các hãng tin nước ngoài. Những người chỉ trích cho rằng các quy tắc mới đang làm suy yếu danh tiếng của Mỹ như một pháo đài của các quyền tự do dân sự và tạo cho Bắc Kinh cái cớ để đàn áp các hãng tin nước ngoài hơn nữa.

Yik Chan Chin, giảng viên nghiên cứu về truyền thông và báo chí tại Đại học Xi’an Jiaotong-Liverpool ở Tô Châu, Trung Quốc, cho biết: “Nó đã gây thiệt hại rất lớn cho lý tưởng tự do báo chí và tự do ngôn luận. Tất cả những khái niệm này đã bị hư hại đáng kể trong cuộc chiến này".

Nhiều nhà báo Trung Quốc bị ảnh hưởng bởi các hạn chế mới đã đến Hoa Kỳ để thoát khỏi sự kiểm soát gắt gao của các phương tiện truyền thông tin tức ở Trung Quốc. Hiện tại, đối mặt với những rắc rối về thị thực và sự giám sát ngày càng nhiều đối với công việc của họ ở Hoa Kỳ, một số người đang cân nhắc chuyển việc. Những người khác đang lên kế hoạch trở về nhà, nói trong các cuộc phỏng vấn rằng họ cảm thấy mệt mỏi khi bị coi là gián điệp và nhân viên tuyên truyền.

Chính quyền Trump đã tìm cách miêu tả các phóng viên Trung Quốc ở Hoa Kỳ như những điệp viên nước ngoài, chỉ định 9 tổ chức thông tấn Trung Quốc là đặc vụ của nhà nước Trung Quốc. David R. Stilwell, một quan chức hàng đầu của Bộ Ngoại giao Mỹ, cho biết trong một bài phát biểu tuần trước rằng nhân viên tại các đơn vị do Trung Quốc điều hành “giả dạng các phóng viên tin tức hợp pháp khi công việc thực sự của họ là tuyên truyền và gián điệp”.

Trong một động thái dường như nhằm tránh leo thang, các quan chức Mỹ trong tuần này cho biết họ sẽ cho phép các nhà báo Trung Quốc có thị thực hết hạn ở lại Mỹ và xin gia hạn thời gian lưu trú. Nhiều người vẫn đang chờ tin từ Bộ An ninh Nội địa về các đơn xin gia hạn mà họ đã nộp từ nhiều tháng trước.

Trung Quốc vẫn tức giận trước quyết định của chính quyền Trump vào tháng 5 hạn chế thị thực cho các nhà báo Trung Quốc trong 90 ngày, một sự hạ cấp đáng kể so với thị thực mở mà họ từng nhận được. Bộ Ngoại giao Trung Quốc trong tuần này cáo buộc Hoa Kỳ đã quy các nhà báo Trung Quốc vào “cuộc đàn áp và đàn áp chính trị”, đồng thời thề sẽ thực hiện các biện pháp trả đũa.

Trung Quốc đã ngừng gia hạn chứng chỉ báo chí đối với một số phóng viên nước ngoài vẫn ở đại lục, làm tăng khả năng bị trục xuất thêm. Các hãng thông tấn nhà nước cho rằng Bắc Kinh có thể tìm cách áp đặt các giới hạn đối với các phóng viên nước ngoài làm việc tại Hong Kong nếu tình hình tiếp tục leo thang.

Đáp lại, các quan chức Hoa Kỳ nói rằng chính phủ Trung Quốc đã phớt lờ yêu cầu của họ nhằm giảm bớt áp lực lên các hãng tin nước ngoài. Họ đã kêu gọi các quan chức Trung Quốc phục hồi các phóng viên của The Wall Street Journal, The Washington Post và The Times đã bị trục xuất hồi đầu năm nay. Các phóng viên bị trục xuất không có quan hệ gì với các tổ chức chính phủ hoặc chính quyền Trump.

“Các hành động của Bắc Kinh hết lần này đến lần khác chứng minh rằng họ sợ các phương tiện truyền thông điều tra và độc lập đưa tin”, phát ngôn viên của Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Bắc Kinh cho biết trong một tuyên bố tuần này.

Các chuyên gia nhận định, một thỏa thuận giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc nhằm xoa dịu căng thẳng trên các phương tiện truyền thông, tuy vẫn còn khó nắm bắt, nhưng cuối cùng có thể tạo cơ sở cho sự hợp tác nhiều hơn giữa hai nước.

Jerome A. Cohen, giáo sư luật của Đại học New York và là chuyên gia về Trung Quốc, cho biết một thỏa hiệp có thể giúp giảm xích mích giữa hai nước vào thời điểm căng thẳng.

'“Những bước đi này sẽ tạo ra âm hưởng cho một loạt các thỏa hiệp rộng lớn hơn liên quan đến các vấn đề lớn hơn”, Cohen đề cập đến các vấn đề biến đổi khí hậu, thương mại, kiểm soát vũ khí và các thách thức khác.

Đối với các nhà báo Trung Quốc, mối quan hệ ngày càng xấu đi rõ rệt.

Nhiều người nói rằng họ đánh giá cao cơ hội báo cáo trong một môi trường tương đối tự do về nhiều vấn đề gây tranh cãi, chẳng hạn như chính trị, tôn giáo và chia rẽ sắc tộc - những chủ đề thường bị hạn chế ở Trung Quốc.

Chai, phóng viên của SunTV, cho biết: “Hoa Kỳ nên đưa ra những thông điệp tích cực cho những người ủng hộ dân chủ và tự do, thay vì trừng phạt tất cả mọi người. Nếu các chính sách của bạn được thúc đẩy bởi nỗi sợ hãi, bị thúc đẩy bởi một kiểu thù địch, điều đó sẽ tạo ra những vấn đề rất lớn".