Xuất khẩu nam châm đất hiếm Trung Quốc bùng nổ sau “đình chiến” thương mại

Trong tháng vừa qua, xuất khẩu nam châm đất hiếm của Trung Quốc đã tăng gần gấp ba lần so với tháng trước đó, nhờ việc nước này nới lỏng một số biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với các nguyên liệu công nghiệp quan trọng. Động thái này diễn ra sau khi Trung Quốc đạt được thỏa thuận với Mỹ.

Tuy nhiên, tổng lượng xuất khẩu vẫn giảm đáng kể so với các năm trước, khiến nhiều công ty phương Tây phải đẩy mạnh tìm kiếm các giải pháp thay thế bền vững trong dài hạn.

Theo phân tích của tờ The Wall Street Journal dựa trên số liệu hải quan Trung Quốc công bố hôm Chủ nhật, tổng khối lượng nam châm đất hiếm xuất khẩu trong tháng 6 giảm 38% so với cùng kỳ năm ngoái.

Dù mức giảm này không phải tin vui với các nhà sản xuất phương Tây, vốn phụ thuộc lớn vào nguồn cung từ Trung Quốc để duy trì dây chuyền sản xuất, nhưng đây vẫn là dấu hiệu phục hồi nhất định so với tháng 5.

Trước đó, vào tháng 5, xuất khẩu mặt hàng này đã lao dốc tới 74% so với cùng kỳ năm trước, đánh dấu mức giảm mạnh nhất trong hơn một thập kỷ.

Cụ thể, trong tháng 6, Trung Quốc xuất khẩu 3,2 triệu kg nam châm đất hiếm, cao gấp gần ba lần so với con số 1,2 triệu kg của tháng 5. Dẫu vậy, con số này vẫn còn cách xa mức trung bình 4,8 triệu kg mỗi tháng của năm ngoái.

Vị thế thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực cung cấp nam châm và kim loại đất hiếm từ lâu đã trở thành lợi thế lớn trong các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ.

Sau nhiều năm chiếm lĩnh thị phần từ phương Tây, hiện nay Trung Quốc sản xuất khoảng 2/3 lượng khoáng sản đất hiếm trên toàn cầu và chế biến tới 90% nguồn cung.

Đây là nguyên liệu không thể thiếu trong sản xuất động cơ ô tô, hệ thống dẫn đường tên lửa và nhiều sản phẩm công nghệ cao khác.

Riêng với thị trường Mỹ, xuất khẩu nam châm đất hiếm của Trung Quốc trong tháng 6 tiếp tục giảm mạnh, xuống còn khoảng 353.000 kg, tức giảm 52% so với cùng kỳ năm ngoái. Mặc dù vậy, mức giảm này đã được cải thiện đáng kể so với con số 93% trong tháng 5.

Hồi đầu tháng 4, khi căng thẳng thương mại Mỹ - Trung leo thang, Bắc Kinh thông báo sẽ áp dụng giấy phép xuất khẩu đối với một số kim loại đất hiếm như dysprosium và terbium.

Tuy nhiên, sau cuộc gặp tại Geneva giữa hai nước vào giữa tháng 5, Trung Quốc cam kết nới lỏng các hạn chế xuất khẩu nam châm đất hiếm.

Dù vậy, các công ty phương Tây cho biết họ vẫn chưa nhận đủ nguồn cung cần thiết cho nhà máy. Theo The Wall Street Journal, cơ quan chức năng Trung Quốc thường mất hàng tuần để xem xét đơn xin cấp phép, trong khi các yêu cầu nhập khẩu nguyên liệu đất hiếm thô, dùng để sản xuất nam châm, hiếm khi được phê duyệt.

Để kiểm soát chặt chẽ hơn, Bắc Kinh đang tăng cường giám sát trong nước nhằm ngăn chặn tình trạng buôn lậu vật liệu đất hiếm.

Bộ Thương mại Trung Quốc gần đây yêu cầu các công ty đất hiếm tại nước này cung cấp thông tin chi tiết về nhân viên có chuyên môn kỹ thuật, lý lịch nghiên cứu và thông tin cá nhân, nhằm tránh rò rỉ bí mật thương mại.

Cơ quan mới nhất tham gia nỗ lực này là Bộ An ninh Nhà nước Trung Quốc. Trong một bài đăng trên mạng xã hội hôm thứ Sáu, cơ quan này cáo buộc các tổ chức tình báo nước ngoài từ một số quốc gia không được nêu tên đã đánh cắp các vật liệu đất hiếm bị hạn chế.

Trước tình hình đó, các nhà sản xuất phương Tây đang chuẩn bị cho kịch bản hạn chế xuất khẩu từ Trung Quốc có thể kéo dài.

Để đối phó với nguy cơ thiếu hụt nguồn cung trong ngắn hạn và nguy cơ gián đoạn sản xuất, một số công ty đã chi mạnh tay cho vận chuyển hàng không đắt đỏ nhằm nhận hàng ngay khi được cấp phép.

Bên cạnh đó, nhiều nhà sản xuất cũng đang nghiên cứu sử dụng các loại nam châm yếu hơn, không chứa các nguyên tố đất hiếm bị kiểm soát.

Đầu tháng này, MP Materials, công ty khai thác đất hiếm lớn nhất nước Mỹ, thông báo đạt thỏa thuận với Lầu Năm Góc. Theo đó, Bộ Quốc phòng Mỹ sẽ nắm giữ 15% cổ phần của công ty này.

Trong khuôn khổ thỏa thuận, chính phủ Mỹ cam kết đầu tư hàng tỷ USD vào MP Materials, có trụ sở tại Las Vegas, và mua sản phẩm của họ. Công ty được yêu cầu xây dựng một cơ sở mới vào năm 2028 để sản xuất nam châm đất hiếm với quy mô vượt xa sản lượng hiện tại của Mỹ.