Nga thể hiện vai trò

Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO), một liên minh an ninh do Nga lãnh đạo bao gồm một số nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ, vừa tiến hành các cuộc tập trận gần biên giới của Tajikistan với Afghanistan vào 18/10. Cuộc tập trận kéo dài 6 ngày, với hơn tới 4.000 quân và 100 hệ thống khí tài.

Theo mô tả của Quân khu Trung tâm của Nga, các cuộc tập trận diễn ra theo một kịch bản mà trong đó các chiến binh từ một “tổ chức khủng bố quốc tế” giấu tên cố gắng vượt qua biên giới Afghanistan để vào Tajikistan.

Cuộc tập trận diễn ra trùng với chuyến thăm của phái đoàn cấp cao Taliban đến Nga vào ngày 20/10 để tham gia các cuộc đàm phán quốc tế do Nga dẫn đầu về Afghanistan.

Ngay cả sau 3 thập kỷ sau khi Liên Xô sụp đổ, Nga vẫn là nhà cung cấp an ninh chính ở Trung Á. Hàng nghìn binh sĩ Nga được triển khai tại các căn cứ tại 3 trong số 5 nước Trung Á: Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan. Ba quốc gia này cũng là thành viên của CSTO. Nga còn là nhà cung cấp vũ khí hàng đầu cho Trung Á, chiếm hơn một nửa lượng vũ khí tại khu vực này từ năm 2015 đến năm 2019.

Sự trở lại của Taliban đặt ra những thách thức mới đối với vai trò của Nga trong khu vực. Trong lần đầu nắm quyền từ năm 1996 đến năm 2001, Taliban đã trở thành nơi trú ẩn và huấn luyện của các chiến binh Hồi giáo ở Trung Á.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Taliban đã trấn an các nước láng giềng Trung Á và Nga khi thề rằng: khi trở lại nắm quyền, họ sẽ không cho phép bất kỳ ai sử dụng lãnh thổ của Afghanistan để thực hiện các cuộc tấn công chống lại các quốc gia khác.

Dẫu vậy, Stanislav Pritchin, một nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Hậu Xô Viết cảnh báo rằng lời hứa này nói thì dễ hơn làm. Ông cho biết thêm, dù bản thân Taliban sẽ không tiến hành các cuộc tấn công qua biên giới phía bắc, nhưng một số nhóm chiến binh Trung Á dưới sự chỉ huy của nó lại háo hức hơn rất nhiều, và không có gì đảm bảo rằng Taliban có thể kiềm chế được chúng.

Một mối quan tâm khác của Nga là Nhà nước Hồi giáo (IS). Tổng thống Nga Vladimir Putin gần đây cho biết tình báo Nga chỉ ra có ít nhất 2.000 máy bay chiến đấu của Isis đang có mặt ở tại miền bắc Afghanistan. Putin tuyên bố các nhà lãnh đạo của nhóm khủng bố này đang có kế hoạch thâm nhập vào Trung Á và Nga, bao gồm cả dưới vỏ bọc của những người tị nạn, để kích động xung đột tôn giáo và lợi ích sắc tộc.

Moscow đã tìm cách chống lại những mối đe dọa tiềm tàng nói trên bằng cách mở rộng dấu chân quân sự của mình trong khu vực. Chỉ vài ngày trước khi thủ đô Kabul thất thủ vào ngày 15/8, Nga đã tổ chức hai cuộc tập trận đồng thời ở Tajikistan và Uzbekistan, với sự tham gia của tổng cộng 4.000 quân từ cả ba nước. Vài tuần sau, vào ngày 07/09, Nga đã cử hàng trăm binh sĩ tham gia cuộc tập trận chung CSTO ở Kyrgyzstan.

Không hợp tác với Mỹ

Tuy nhiên, việc răn đe các nhóm chiến binh không phải là ưu tiên lớn nhất của Nga ở Trung Á.

Trước khi Mỹ rút hoàn toàn quân đội khỏi Afghanistan vào ngày 31/8, chính quyền Tổng thống Joe Biden đã bắt đầu điều một số binh lính và máy bay tới Trung Á. Các cựu quan chức quốc phòng cấp cao Mỹ nói với The Wall Street Journal rằng, sự hiện diện quân sự trong khu vực sẽ giúp nước này thuận tiện thực hiện các nhiệm vụ do thám hoặc khi cần đến các cuộc không kích trên lãnh thổ Afghanistan.

Tổng thống Vladimir Putin đã đưa ra vấn đề trên trong cuộc gặp người đồng cấp Joe Biden ngày 16/06 tại Geneva (Thụy Sỹ), khi tuyên bố họ hoàn toàn phản đối bất kỳ sự hiện diện quân sự nào của Mỹ ở Trung Á.

Sau đó, ở cuộc gặp với Ngoại trưởng Mỹ Victoria Nuland tại Moscow, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Ryabkov tiếp tục nhấn mạnh rằng: “Sự hiện diện quân sự của Mỹ ở Trung Á dưới bất kỳ hình thức nào đều không thể chấp nhận được”.

Tuy nhiên, một số quan chức Mỹ vẫn hy vọng có thể đạt được thỏa thuận với Nga về vấn đề Trung Á. Hôm thứ Ba (19/10) vừa rồi, David Petraeus - cựu lãnh đạo CIA - cho rằng Mỹ, Nga và Trung Quốc có “lợi ích chung” ở Afghanistan về các vấn đề như chống khủng bố và trấn áp buôn bán ma túy.

Tuy nhiên, ông Lukyanov thuộc Hội đồng Chính sách Đối ngoại và Quốc phòng Nga cho rằng có rất ít triển vọng để 2 nước hợp tác với nhau về Afghanistan, vì các nhà hoạch định chính sách Nga tin rằng việc Mỹ tiếp tục can dự vào khu vực sẽ chỉ làm mất ổn định tình hình.

Nhưng “bắt tay” với Trung Quốc

Tuy nhiên, khi hợp tác với Trung Quốc về Afghanistan, Nga tỏ ra dễ chịu hơn rất nhiều.

Vào đầu tháng 8, trong khi Taliban nhanh chóng bao vây Kabul, hơn 10.000 quân Nga và Trung Quốc đã tập trận chung ở khu tự trị Ninh Hạ Hui ở phía tây bắc Trung Quốc. Tháng trước, hai nước đã tổ chức một cuộc tập trận chống khủng bố khác gần biên giới của Nga với Kazakhstan.

Nga và Trung Quốc còn đã có các phối hợp ngoại giao về Afghanistan. Vào ngày 15/9, CSTO và Tổ chức Hợp tác Thượng Hải đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh tại Dushanbe để thảo luận về tình hình ở Afghanistan. Trong một cuộc phỏng vấn vài ngày trước đó, Đại sứ Nga tại Afghanistan Dmitry Zhirnov còn tiết lộ ông nói chuyện hàng ngày với đồng nghiệp Wang Yu bên phía Trung Quốc.

Theo truyền thống, Nga và Trung Quốc được coi là đối thủ kinh tế ở Trung Á. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng tại Afghanistan đã buộc cả hai nước phải gạt sự khác biệt sang một bên, để cùng nhau chống lại những mối đe dọa chung.

Hai cường quốc này sẽ tận dụng thế mạnh của mình để hợp tác với nhau. Quân đội Nga có thể sẽ đóng vai trò như một bức tường thành ở biên giới phía bắc,  trong khi Trung Quốc sẽ ổn định tình hình bên trong Afghanistan bằng cách viện trợ kinh tế cho Kabul.

Theo các chuyên gia, sự kết hợp sẽ đem lại cả sức mạnh quân sự lẫn kinh tế này sẽ giúp Nga và Trung Quốc gây rất nhiều khó khăn cho Mỹ trong việc quay trở lại khu vực Trung Á, cũng như có thể suy giảm cả vai trò ở châu Á - Thái Bình Dương nói chung.