Ngày 13/11, tại Hà Nội diễn ra Diễn đàn Chính sách Tài khóa và Phát triển Việt Nam 2019 với chủ đề “Hướng tới một hệ thống thuế công bằng.” Sự kiện được tổ chức dưới sự chủ trì của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), cùng sự tham gia của Liên minh Công bằng thuế Việt Nam (VATJ). Phát biểu tại diễn đàn, bà Nguyễn Thu Hương, Quản lý Chương trình Cấp cao về Quản trị Oxfam tại Việt Nam cho biết: “Ở Việt Nam, nguồn thu ngân sách từ thuế qua các năm giảm dần, thu ngân sách đã giảm từ mức 27,3% GDP (2010) xuống còn 23,7% GDP (năm 2016). Một trong những lý do giảm thu ngânsách và thâm hụt ngân sách của Việt Nam trong những năm qua là do sụt giảm nguồn thu từ thuế và giảmsụt giá dầu thô. Thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp giảm mạnh từ năm 2006, từ 6,9% GDP năm 2010 xuống còn 4,3% GDP năm 2017. Điều này đặt ra những thách thức lớn cho Việt Nam.”

Việt Nam từ lâu đã có chính sách ưu đãi thuế rộng rãi để thu hút vốn đầu tư nước ngoài, bao gồm giảm thuế suất cho doanh nghiệp, miễn thuế nhập khẩu, giảm thuế VAT cho các sản phẩm cụ thể và miễn thuế thu nhập cá nhân cho các trường hợp cụ thể.

Theo OCED, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp tại Việt Nam tương đương với khoản thất thu bằng 1% GDP tương đương với khoảng 50 nghìn tỷ đồng. Số tiền này có thể đủ để xây dựng 25 bệnh viện 1000 giường. Ưu đãi thuế đang được tập trung vào nhóm doanh nghiệp có quy mô lớn, thuộc ngành công nghiệp (nhất là chế biến và chế tạo), có vốn đầu tư nước ngoài, nằm trong khu công nghiệp. Năm 2016 thuế suất phổ thông là 20% thì thuế suất thực nộp của các doanh nghiệp nộp thuế trong nhóm này chỉ khoảng 10%. Một trong những tác động có thể xảy ra là ưu đãi thuế sẽ khiến Việt Nam mất đi một phần thu lớn từ thuế thu nhập doanh nghiệp cho các nước phát triển.

Từ đó cho thấy, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam đã tạo ra những phí tổn đáng kể và làm gia tăng hơn nữa khoảng cách thu nhập giữa các tầng lớp dân cư.

Đứng trước tình hình này, Viện Nghiên cứu và Chính sách đã đề ra giải pháp cắt giảm các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm tạo ra một hệ thống thuế công bằng tại Việt Nam. Bởi theo Viện Nghiên cứu và Chính sách xóa bỏ các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ có tác động tiêu cực đến các nhóm thu nhập cao, vốn được hưởng lợi chính từ các ưu đãi thuế. Nếu số ngân sách tăng thêm được sử dụng hợp lý thì việc xóa bỏ các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ mang lại những lợi ích đáng kể cho các nhóm hộ gia đình có nhu thập thấp thông qua việc tăng đầu tư phát triển hay tăng trợ cấp cho người nghèo.

Với thực trạng trên, ông Johan Langerock, chuyên gia về chính sách thuế, tổ chức Oxfam bày tỏ quan điểm: “Theo đánh giá của Oxfam, Việt Nam đang nằm trong danh sách xám có thể bị coi là nơi thiên đường trốn thuế, miễn thuế. Chính vì vậy, Việt Nam cần có biện pháp hành động và nhìn nhận lại các ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp. OCED cũng đang phân tích ưu đãi thuế doanh nghiệp của các nước đang phát triển. Đã đến lúc Việt Nam cần đánh giá lại ưu đãi thuế doanh nghiệp, không thể mãi giảm thuế thunhập doanh nghiệp".

Ông Johan Langerock cũng đưa ra cho Việt Nam hai khuyến nghị: Một là loại bỏ một số ưu đãi thuế saukhi thực hiện đánh giá tác động. Hai là với vai trò là chủ tịch ASEAN trong năm 2020, Việt Nam nên bổ sung vấn đề về cạnh tranh thuế và ưu đãi thuế vào chương trình nghị sự của ASEAN nhằm nâng cao nhận thức và khởi xướng các thảo luận cấp khu vực về chủ đề này. 

Bên cạnh đó, chính phủ cần thực hiện báo cáo chi tiêu thuế hàng năm để làm rõ các chi tiết cụ thể về các khoản ưu đãi thuế dành cho các tập đoàn đa quốc gia và thúc đẩy thảo luận xung quanh việc tối ưu các quỹ công cơ bản.

Thu Thủy