Cơ chế bồi thường đang là ‘điểm nghẽn’ gây chậm tiến độ nhiều dự án

Ngày 19/11, thảo luận tại tổ đối với dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về các cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai, các ý kiến cho rằng Nghị quyết cần thực sự trở thành một công cụ pháp lý hữu hiệu, giải quyết được những ách tắc kéo dài, đặc biệt là trong thu hồi đất, bồi thường – tái định cư, công khai vi phạm và cơ chế chuyển tiếp cho các dự án đang triển khai.

Trong đó, đề cập đến quy định cơ chế thu hồi đất khi đạt tỷ lệ 70–75% diện tích và 70–75% người sử dụng đất đồng thuận, nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ lo ngại cơ chế này chưa bảo đảm tính hợp hiến và có thể làm gia tăng khiếu kiện. Đại biểu Trần Thị Hoa Ry (Đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau) cho rằng, quy định này liên quan trực tiếp đến quyền công dân về tài sản nên cần cân nhắc thận trọng. Nhấn mạnh thực tế hiện nay hơn 60% khiếu nại - tố cáo phát sinh từ thu hồi đất và bồi thường, đại biểu cho rằng cơ chế mới nếu không được thiết kế chặt chẽ thì “nguy cơ tạo ra một điểm nghẽn mới là rất lớn”.

Đại biểu cũng không đồng tình với việc cho phép thu hồi đất trước khi phê duyệt phương án bồi thường. Nêu lý do cụ thể, đại biểu phân tích, ngay cả khi đã phê duyệt, nhiều địa phương vẫn phát sinh tái khiếu nại, bởi vậy nếu thu hồi trước, rủi ro sẽ cao hơn.

Cũng quan ngại về quy định trên, đại biểu Trần Văn Tuấn (Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh) cho rằng, cả tỷ lệ diện tích lẫn số người đồng thuận đều cần có cơ sở vững chắc, vì có tình huống đạt 75% diện tích nhưng số hộ rất ít, hoặc ngược lại. Đại biểu đề nghị đánh giá tác động đầy đủ trước khi quy định cứng các tỷ lệ này.

Ở chiều ngược lại, một số ý kiến đồng tình với xu hướng mở của dự thảo nhưng đề nghị bổ sung cơ chế linh hoạt, cụ thể: khi dự án đã đạt trên 90% diện tích thì có thể thu hồi phần còn lại mà không cần xét số hộ, nhằm tránh tình trạng một vài hộ nhỏ lẻ kéo dài tiến độ của cả dự án.

Về cơ chế bồi thường, tái định cư và giá đất, các đại biểu thống nhất rằng đây là “gốc rễ” của các tranh chấp đất đai và là điểm nghẽn gây chậm tiến độ cho nhiều dự án. Do vậy có ý kiến đại biểu đề nghị cần tách bạch hai nhóm đối tượng khi áp dụng bồi thường: người dân sinh sống ổn định lâu dài và nhóm đầu cơ đất nhằm hưởng lợi từ dự án. Việc này giúp tránh hiện tượng “lướt sóng”, gom đất gây biến động giá và làm gia tăng chi ngân sách cho bồi thường.

Đồng thời, nên xem xét mức bồi thường bình quân theo giá nhà đầu tư đã thỏa thuận được với người dân trước đó, thay vì áp dụng duy nhất bảng giá đất. Điều này vừa phù hợp thực tiễn, vừa tạo sự công bằng cho các hộ dân đã chấp thuận trước. Trong khi đó, có ý kiến nhấn mạnh giá đất chuyển tiếp phải được quy định theo lộ trình, “không gây sốc” cho doanh nghiệp, tránh việc hàng loạt dự án bị dừng lại do không kịp điều chỉnh.

Liên quan quy định công khai vi phạm đất đai trên Cổng thông tin điện tử của Ủy ban Nhân dân tỉnh, đại biểu Đỗ Thị Việt Hà (Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh) cho rằng nội dung này chưa phù hợp với Luật Xử lý vi phạm hành chính, vì luật hiện hành chưa quy định hình thức công khai như vậy. Đồng thời, đại biểu đề nghị bổ sung quy định về hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, cách thức bồi thường đối với đất giao – cho thuê trái thẩm quyền và chủ thể được tiếp tục cho thuê đất khi dự án cần duy trì sản xuất.

Về cơ chế chuyển tiếp giữa Luật Đất đai 2024 và các dự án đang thực hiện, một số đại biểu cho rằng những dự án đã có quyết định giao đất hoặc quy hoạch 1/500 cần được tiếp tục triển khai theo cơ chế cũ; còn dự án đang điều chỉnh chủ trương đầu tư thì có thể áp dụng quy định mới nhưng theo thủ tục rút gọn để không phải làm lại toàn bộ.

Đánh giá chung, đa số các đại biểu thống nhất rằng Nghị quyết lần này là cần thiết và mang tính cấp bách, nhưng sẽ chỉ phát huy hiệu quả nếu các cơ chế thu hồi đất, bồi thường, tái định cư, thẩm quyền thực hiện và công khai vi phạm được thiết kế đồng bộ, phù hợp Hiến pháp và giảm thiểu khiếu kiện. Cơ chế chuyển tiếp phải linh hoạt để không làm dừng dự án, trong khi giá đất và bồi thường phải hài hòa lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.