Cái gọi là giải pháp hai nhà nước lần đầu tiên được nêu rõ bởi Ủy ban Điều tra Hoàng gia về Palestine, được thành lập vào năm 1936 để điều tra gốc rễ của tình trạng bất ổn ở Lãnh thổ Ủy trị Palestine.

Lãnh thổ này được thành lập vào năm 1920, đặt dưới sự kiểm soát của Anh vào năm 1923 và giải thể bằng tuyên bố thành lập nhà nước Israel vào năm 1948. Còn được gọi là Ủy ban Peel, cơ quan này là người đầu tiên đề xuất phân chia Palestine thành các quốc gia dân tộc.

Sau khi nói chuyện với hơn 100 người Do Thái và Ả Rập, các thành viên ủy ban tuyên bố rằng "xung đột không thể cứu vãn đã nảy sinh giữa hai cộng đồng quốc gia trong phạm vi giới hạn hẹp của một quốc gia nhỏ". Ủy ban cho rằng "không có điểm chung nào giữa họ, nguyện vọng quốc gia của họ không phù hợp", ủy ban đề xuất phân chia nhiệm vụ thành hai bang.

Mặc dù kế hoạch ban đầu bị xếp lại, nhưng nó đã đóng vai trò như một khuôn mẫu cho những nỗ lực tiếp theo nhằm xoa dịu xung đột. Giải pháp hai nhà nước đã được đưa ra tranh luận tại Đại hội đồng Liên hợp quốc vào năm 1947, nhưng cuối cùng bị các chính phủ Ả Rập phản đối việc thành lập quốc gia Israel.

Cả hai bên đều cố gắng đảm bảo càng nhiều lãnh thổ càng tốt trong cuộc chiến Palestine 1947-49, cuộc chiến cuối cùng đã đặt nền tảng cho việc trục xuất người Palestine. Khi Israel nắm quyền kiểm soát Bờ Tây và Jerusalem trong Chiến tranh Sáu ngày năm 1967, ý tưởng về một giải pháp hai nhà nước dường như không còn thực tế nữa.

'Lãnh thổ Palestine của chúng tôi'

Kế hoạch này sẽ không được đưa ra một lần nữa cho đến năm 1980 khi Cộng đồng châu Âu công nhận quyền tự quyết của người Palestine và ủng hộ giải pháp hai nhà nước. Tuy nhiên, phải mất hơn hai thập kỷ trước khi Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc chấp nhận đề nghị này vào năm 2002.

Năm 2003, ông George W. Bush trở thành Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên áp dụng ý tưởng này, và người Israel và người Palestine đã tiếp thu giải pháp hai nhà nước trong Hiệp định Geneva năm đó.

Việc phê duyệt có thể thực hiện được là do Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) công nhận sự tồn tại của Israel, mặc dù không rõ ràng và vẫn ngầm chống đối.

Năm 1988, Chủ tịch PLO Yasser Arafat cho biết tổ chức này đã từ bỏ kế hoạch trước đây là thành lập một nhà nước Palestine trên toàn bộ lãnh thổ, mà thay vào đó là "trên lãnh thổ Palestine của chúng tôi với thủ đô là Jerusalem". Do đó, PLO giới hạn trạng thái tương lai của mình trong phạm vi ranh giới của các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng.

Một số thành viên của nhóm chiến binh và đảng Hamas - bao gồm Ismail Haniyeh, đương kim chủ tịch văn phòng chính trị - cũng tham gia, nhưng quy định rằng phải tổ chức trưng cầu dân ý giữa người dân Palestine trước khi tổ chức này tán thành.

Ý tưởng hai nhà nước tan biến

Tháng 6/2019, Ngoại trưởng Đức Heiko Maas và người đồng cấp Jordan Aymane Safadi tái khẳng định giải pháp được gọi là “hai nhà nước” Israel và Palestine là “giải pháp duy nhất” để chấm dứt cuộc xung đột kéo dài này, trước khi kế hoạch hòa bình gây tranh cãi của Mỹ được tiết lộ.

Tháng 1/2020, cựu Tổng thống Donald Trump công bố kế hoạch hòa bình Trung Đông dày 80 trang, trong đó đề xuất giải pháp cho vấn đề Israel và Palestine mà ông tin rằng sẽ mang lại cơ hội cho cả Israel và Palestine.

Điểm mấu chốt trong kế hoạch này là giải pháp hai nhà nước cho Israel và Palestine. Cụ thể, Tổng thống Mỹ đề xuất thành lập nhà nước Palestine với thủ đô là một số khu vực ở Đông Jerusalem, áp dụng một số điều kiện nghiêm ngặt kèm theo. Trong khi đó, Jerusalem vẫn là thủ đô "không thể tách rời của Israel".

Theo Washington, những điều kiện nói trên bao gồm nhà nước Palestine trong tương lai phải "phi quân sự hóa", đồng thời công nhận chủ quyền của Israel đối với các khu định cư được xây dựng trên lãnh thổ bị chiếm đóng.

Tuy nhiên, Tổng thống Palestine Mahmud Abbas bác bỏ kế hoạch và chỉ trích Tổng thống Mỹ thiên vị Israel.

Trong thời gian gần đây, sự ủng hộ đối với giải pháp hai nhà nước dường như đang giảm dần. Khi Israel mở rộng xây dựng khu định cư, sự ủng hộ đối với người Palestine cũng ít hơn. Từ năm 2020 đến nay, đa số người Palestine ở Bờ Tây và Dải Gaza đã bày tỏ sự phản đối ý tưởng này.

Xu hướng đó vẫn tiếp tục, với nhiều người nói rằng sự tràn lan của các khu định cư của Israel ở Bờ Tây, là bất hợp pháp theo luật pháp quốc tế, làm thổi bùng cơn giân dữ của người Palestine và khiến ý tưởng này không thể thực hiện được.

Các cuộc tấn công của Hamas và các nhóm đồng minh đã làm xói mòn sự ủng hộ đối với giải pháp hai nhà nước của người Israel. Chưa tới một nửa số người Israel ủng hộ đề xuất này. Và theo quan điểm của hầu hết những người bác bỏ ý tưởng về một giải pháp một nhà nước, điều này sẽ làm mất đi bản sắc của đất nước.

Sau đây 2 ngày (20/5), Đại hội đồng Liên hợp quốc sẽ nhóm họp về tình hình xung đột giữa Israel và Palestine tại dải Gaza. Nỗ lực của cộng đồng quốc tế là tìm giải pháp ngăn chặn bạo lực leo thang giữa hai bên, nhưng không dễ để mang lại hòa bình lâu dài cho mảnh đất Trung Đông này.