Cây bút quyền lực và những mối  quan hệ “khủng”

Sinh năm 1958, Jamal Khashoggi từ lâu đã một nhà báo nổi tiếng không chỉ tại Saudi Arabia mà còn khắp thế giới Arab. Sau khi khởi nghiệp viết lách cho tờ tiếng Anh Saudi Gazette rồi Arab News, Jamal Khashoggi lại chuyển sang đầu quân cho tờ Okaz  và nhanh chóng trở thành một cây bút được cả đồng nghiệp và độc giả đánh giá cao. Sở hữu tài năng và cá tính mạnh nên không quá ngạc nhiên khi chỉ trong vòng chưa đầy 4 năm (từ năm 1987 đến 1990), Jamal Khashoggi đã đầu quân cho nhiều tờ báo khác nhau: Al Sharq Al Awsat, Al Majalla, Al Muslimoon và tại tờ báo nào, Jamal Khashoggi cũng vẫn liên tục có những bài báo có sức ảnh hưởng lớn. Sức ảnh hưởng của Jamal Khashoggi càng lớn khi ông trở thành Tổng Giám đốc, Tổng biên tập của Al Watan, Al-Arab News Channel…

Nhưng những bài báo hay, một TBT quyền lực chưa phải là những điều đặc biệt nhất khi nói về Jamal Khashoggi. Trong thế giới Arab nhiều thập kỷ qua, cái tên Jamal Khashoggi luôn được cả giới chức lẫn hoàng gia và báo chí vì nể còn bởi gia thế cùng những mối quan hệ “khủng” của ông. Ông nội của Jamal Khashoggi là Mohammed Khashoggi - bác sĩ riêng của Nhà vua Abdelaziz al Saoud, người sáng lập ra Vương quốc Arab Saudi. Chú của Khashoggi là Adnan Khashoggi - nhà môi giới buôn bán vũ khí nổi tiếng.

Điều này đã giúp Jamal Khashoggi một thời gian dài có được những mối quan hệ khá mật thiết với nhiều quan chức Chính phủ và Hoàng gia Saudi Arabia. Thậm chí còn được Hoàng gia Arab coi như người nhà, ra vào Hoàng cung như cơm bữa, chơi thân với các ông hoàng của triều đại Al Saoud và thậm chí đã từng là cố vấn truyền thông của một số thành viên Hoàng gia và làm việc tại các Đại sứ quán Saudi Arabia tại London và Washington trong giai đoạn 2003-2007.

Chưa hết, bởi có ông chú ruột là trùm môi giới buôn bán vũ khí mà Jamal Khashoggi được coi là có tình bạn “chiến hữu” đặc biệt thân thiết với ông trùm khủng bố khét tiếng Osama bin Laden - tác giả của màn khủng bố tấn công nước Mỹ ngày 11/9/2001. Dòng họ Bin Laden rất thanh thế trong địa hạt xây dựng. Adnan Khashoggi - chú của Khashoggi - cũng là tay buôn cự phách nên hai bên có mối quan hệ rất thân thiết. Nhiều người nói rằng nếu không phải mối quan hệ riêng tư đã có từ lâu, Jamal Khashoggi đã không thể có cơ hội tiếp cận trùm khủng bố này và thực hiện bài phỏng vấn với ông ta.

Những bài báo giàu sức nặng, những mối quan hệ “khủng” với những con người thế lực nhất… đã biến Jamal Khashoggi trở thành một nhân vật truyền thông có sức ảnh hưởng bậc nhất, không chỉ tại Arab Saudi mà còn trên toàn bộ thế giới Arab và cả phương Tây vì nể.

Nửa đường đứt gánh

Tuy nhiên, từ khoảng đầu những năm 2000, mối quan hệ thân tình của Jamal Khashoggi với Hoàng gia Arab Saudi bỗng âm thầm nửa đường đứt gánh. Nguyên do được cho là do nhật báo đóng ở tỉnh Asir, phía Tây Nam Ả Rập Saudi này dưới thời Jamal Khashoggi lãnh đạo đã đăng tải quá nhiều bài viết biếm họa phản bác, chỉ trích Chính phủ và những thay đổi đang diễn ra tại Arab Saudi kể từ khi Vua Salman chỉ định người con trai út Mohammed bin Salman làm Thái tử. Trong khi báo giới khắp Trung Đông đang hết lời ca ngợi Mohammed bin Salman là con người của đổi mới, của cải cách thì Jamal Khashoggi lại một mực khẳng định qua các bài báo của mình rằng vị Thái tử này đang cố gắng củng cố quyền lực, bao gồm cả việc bắt giữ các nhà tài phiệt, doanh nhân, thậm chí là các thành viên Hoàng gia và ngăn cản tự do báo chí.

Không một thể chế nào để yên cho các phần tử chống đối. Giông bão bắt đầu đổ xuống đầu Jamal Khashoggi sau những bài báo ấy. Gia đình Hoàng gia Saudi Arabia ra lệnh cấm xuất bản các bài viết của Jamal Khashoggi, cấm ông xuất hiện trên truyền hình. Jamal Khashoggi bị sa thải khỏi vị trí TBT tờ Jamal Khashoggi vào năm 2003. Năm 2007, ông trở lại với chức vụ này nhưng rồi lại bị buộc phải từ chức vào năm 2010. Tháng 6/2017, việc Jamal Khashoggi rời Saudi Arabia tới sống lưu vong tại Mỹ được xem như một điều đương nhiên phải thế.

Rời Arab Saudi, với Jamal Khashoggi, đơn giản đó chỉ là sự cách xa về mặt không gian địa lý. Trên đất Mỹ, Jamal Khashoggi bắt tay cộng tác với nhật báo Washington Post và vẫn liên tục có những bài viết lên án chính quyền Saudi Arabia, Thái tử Mohammed bin Salman, vì thái độ chống lại Qatar, tranh chấp với Lebanon và Canada, chính sách cứng rắn của Vương quốc Hồi giáo này đối với những người bất đồng chính kiến, hay việc bắt giữ một số nhà hoạt động nữ quyền như Loujain al-Hathloul, người đứng thứ 3 trong danh sách 100 phụ nữ Arab quyền lực nhất năm 2015….

Sự biến mất đậm màu sắc trinh thám

Đến thời điểm này là đã hơn 4 tháng kể từ ngày 2/10/2018 khi nhà báo Jamal Khashoggi được nhìn thấy lần cuối cùng trên camera an ninh đi vào lãnh sự quán Arab Saudi ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ và không trở ra nữa. Và sự mất tích vô cùng khó hiểu này được xem là chẳng khác nào một câu chuyện mang màu sắc trinh thám ly kỳ. Bởi đến tận bây giờ, sau rất nhiều điều tra, rất nhiều tuyên bố, tranh cãi to tát, gay gắt giữa các bên liên quan, nguyên nhân và thủ phạm thực sự gây nên cái chết của Jamal Khashoggi vẫn chưa chính thức được khẳng định, vẫn chỉ dừng lại ở những cáo buộc, đồn đoán. Chưa kể, thông tin không ngừng được tung ra, nhưng theo kiểu nhỏ giọt, không nhất quán không những giữa các bên mà ngay trong một chủ thể (như phía Arab Saudi từ chỗ khẳng định không biết tin tức gì, nhấn mạnh những đồn đoán về việc Khashoggi bị bắt cóc là “vô căn cứ” sau đó hai tuần lại thừa nhận Khashoggi đã bị giết bên trong lãnh sự quán ở Istanbul vì “một vụ ẩu đả”).

Sự việc càng ồn ào, càng ly kỳ, càng rối ren, càng khó đoán định khi sự vụ Jamal Khashoggi mất tích ngày một được lồng ghép, đan xen vào đó các mối quan hệ đối đầu tôn giáo, sự giằng xé về lợi ích trong các mối quan hệ quốc tế đan xen... Sức ảnh hưởng của vụ việc Jamal Khashoggi đã vượt lên một vụ giết người, mất tích đơn thuần để trở thành một scandal chính trị mang tầm ảnh hưởng toàn cầu.

“Chiến binh” tranh đấu đến cùng vì hai chữ sự thật

Nhưng dù Jamal Khashoggi bị giết hại vì lý do gì, đâu là thế lực thực sự chủ mưu gây ra vụ mất tích bí ẩn này thì sự ra đi Jamal Khashoggi, theo nhận định của Time, vẫn xứng đáng được tôn vinh, bởi cây bút người Arab đã sống và viết, như nhận định của Time, là “The Guardians - Những người bảo vệ”, những người đã vạch trần “hành vi thao túng và bóp méo sự thật” trên toàn thế giới (expose “the manipulation and the abuse of truth” around the world). Trước khi cái ngày bị biến mất sau cánh cửa lãnh sự quán Arab Saudi ở Istanbul, trong nhiều bài viết, chia sẻ của mình trên các phương tiện truyền thông, Jamal Khashoggi đã không ít lần bày tỏ sự kiên định về góc nhìn mà ông đã và đang đeo đuổi: bảo vệ sự thật. Lúc sinh thời, Jamal Khashoggi đã nhắc đi nhắc lại rằng thực ra những gì ông viết về chính quyền Arab Saudi, về Thái tử Mohammed bin Salman, không hề với mong muốn tạo ra một “cuộc chiến”, rằng ông chỉ muốn bày tỏ sự lo ngại của mình về hướng đi của đất nước quê hương dưới sự lèo lái của nhà cải cách này, rằng ông chỉ muốn Thái tử hãy biết lắng nghe và nhìn thẳng vào sự thật, dù sự thật bao giờ cũng khó để tiếp nhận hơn những lời ngợi ca ngọt ngào…

Nhưng rõ ràng mong muốn của nhà báo lừng danh này đã không được lắng nghe. Jamal Khashoggi đã ra đi mãi mãi, có lẽ cũng bởi chính khát vọng vạch trần “hành vi thao túng và bóp méo sự thật” ấy. Nhưng có lẽ ở nơi xa, điều an ủi cho Jamal Khashoggi là những nỗ lực của những “chiến binh vì sự thật” như ông đã được ghi nhận. “Sự thao túng và bóp méo sự thật là vấn đề chung trong rất nhiều câu chuyện nổi bật của năm nay. Những cá nhân và tập thể được vinh danh đã phải chấp nhận và đương đầu với rủi ro rất lớn để cất lên tiếng nói của chân lý, trở thành nguồn cảm hứng truyền đi dũng khí đấu tranh chống bạo lực, tham nhũng, bất bình đẳng...” - nhìn nhận ấy của Time có lẽ cũng sẽ đồng nhất với quan điểm của nhiều người về Jamal Khashoggi và những người làm báo - những người đã, đang không quản ngại vất vả, hiểm nguy, trong cuộc chiến vì sự thật, vì sự tin cậy của độc giả.

Hà Anh