Nhóm cố vấn, được gọi là Ủy ban Cố vấn Khoa học và Công nghệ Quốc gia (NSTAC), chỉ được công khai hai năm sau khi thành lập vào năm 2019. Nhóm này gần đây đã đệ trình một báo cáo bí mật tập trung vào khả năng tự cung cấp công nghệ đã được các quan chức hàng đầu của Trung Quốc cân nhắc.

Việc thành lập ủy ban lần đầu tiên được Chủ tịch Tập Cận Bình nêu ra vào tháng 2 năm 2017, hai tuần sau lễ nhậm chức Tổng thống của ông Donald Trump, người đã ra lệnh cấm các sản phẩm của Huawei và ZTE ở Mỹ và hạn chế xuất khẩu chip sang Trung Quốc dưới danh nghĩa bảo vệ an ninh quốc gia.

Theo các học giả và nhà quan sát, cuộc chiến công nghệ và tác động đối với việc Trung Quốc tiếp cận các thành phần quan trọng bao gồm chất bán dẫn tiên tiến có thể đã thúc đẩy sự thành lập của nhóm cố vấn.

NSTAC được biết sẽ đưa ra ý kiến về cách tận dụng các nguồn lực và chuyên gia trong các tổ chức quân sự, trường đại học và các công ty tư nhân để biến các thành tựu khoa học của họ thành sản phẩm thương mại, các học giả và nhà quan sát cho biết.

Trước đây, Trung Quốc đã có những hành động triệt để nhằm cạnh tranh với phương Tây nhưng không phải lúc nào cũng thành công.

Từ năm 1958 đến năm 1962, nhà lãnh đạo Trung Quốc Mao Trạch Đông đã phát động "Đại nhảy vọt", một chiến dịch kinh tế và xã hội với hai mục tiêu chính, vượt qua Anh về sản xuất thép trong 15 năm và đuổi kịp Mỹ trong 50 năm.

Không có bất kỳ hướng dẫn hoặc bí quyết công nghệ nào, nhiều người dân đã tự thành lập các lò luyện thép, dẫn đến sự lãng phí năng lượng và nguyên liệu kim loại lớn, đồng thời bỏ bê sản xuất nông nghiệp dẫn đến nạn đói thảm khốc trên toàn quốc.

Mặc dù sản lượng thép của Trung Quốc cuối cùng đã vượt qua Vương quốc Anh vào năm 1978 và Mỹ vào năm 1995, nhưng nước này vẫn bị tụt hậu so với phương Tây về nhiều công nghệ tiên tiến khác.

Vào tháng 3 năm 1986, ông Đặng Tiểu Bình đã tán thành đề nghị của bốn nhà khoa học Trung Quốc về việc lập một kế hoạch phát triển khoa học và công nghệ được gọi là “Chương trình 863”, gọi tắt là ngày thành lập.

Chương trình ban đầu tập trung vào bảy lĩnh vực: công nghệ sinh học, vũ trụ, công nghệ thông tin, công nghệ laser, tự động hóa, năng lượng và vật liệu mới. Chương trình cũng bổ sung các lĩnh vực mới bao gồm viễn thông vào năm 1992 và công nghệ hàng hải vào năm 1996.

Chương trình này là công cụ giúp Trung Quốc tiếp thu các công nghệ tiên tiến từ phương Tây và đi tắt đón đầu nền sản xuất trong nước của mình.

Nhưng những chiến thuật đó đã bị giám sát chặt chẽ trong những năm gần đây. Vào tháng 6 năm 2016, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã yêu cầu Huawei Technologies tiết lộ tất cả thông tin liên quan đến việc xuất khẩu hoặc tái xuất khẩu công nghệ của Mỹ sang Cuba, Iran, Triều Tiên, Sudan và Syria.

Ngay sau đó, vào ngày 6/2/2017, ông Tập phát biểu tại cuộc họp lần thứ 32 của Ủy ban Cải cách Toàn diện và Sâu sắc Trung ương rằng Trung Quốc sẽ thành lập Ủy ban Cố vấn Khoa học và Công nghệ Quốc gia, để đưa ra lời khuyên về sự phát triển của các công nghệ cốt lõi cho cả quân sự và dân sự của đất nước.

Vào ngày 18/11/2021, ông Tập cho biết tại một cuộc họp của Bộ chính trị rằng ủy ban được thành lập vào năm 2019 và đã đưa ra lời khuyên về sự phát triển công nghệ, lập kế hoạch nguồn nhân lực, định hướng trung hòa carbon và thậm chí cả các biện pháp chống dịch.

Trong cuộc họp, Bộ Chính trị đã thảo luận về Báo cáo cố vấn năm 2021 của ủy ban, cũng như Chiến lược an ninh quốc gia (2021-2025) và Quy chế công nhận và vinh danh Quân nhân.

Mặc dù Báo cáo tư vấn chưa được công khai, các học giả Trung Quốc trước đó đã nói về các nhiệm vụ quan trọng của ủy ban cũng như hệ thống tham vấn ra quyết định về khoa học và công nghệ của đất nước.

“Hệ thống tham vấn có hai nhiệm vụ, trước hết là đưa ra dự báo về sự phát triển của các công nghệ tiên tiến nhất trên thế giới", ông Wan Jingo, nhà nghiên cứu tại Viện Khoa học và Phát triển, Viện Khoa học Trung Quốc (CAS), cho biết vào năm 2017.

"Thứ hai, họ đưa ra lời khuyên về sự phát triển của các công nghệ có thể phục vụ nhu cầu của Trung Quốc, từ việc thúc đẩy phát triển kinh tế và xã hội, cải thiện sinh kế của người dân đến củng cố quốc phòng", ông nói thêm 

Ông Wan cho biết Trung Quốc đã thành công trong việc “theo dõi” các xu hướng công nghệ của thế giới với sự tư vấn của các nhà khoa học trong nước. Tuy nhiên, ông cho rằng cần phải thiết lập một hệ thống tư vấn ra quyết định vì đất nước đang tìm cách “dẫn đầu” các xu hướng công nghệ trong tương lai.

Ông cho biết ủy ban cố vấn nên bao gồm 20 nhà khoa học từ các lĩnh vực công nghiệp và giáo dục và giới tinh hoa từ các cộng đồng khác nhau.

“Chiến tranh thế giới thứ hai đã cho thấy tầm quan trọng của khoa học và công nghệ”, ông Dai Tao, một nhà nghiên cứu khác tại Viện Khoa học và Phát triển, CAS, cho biết trong một báo cáo vào tháng 4/2017. “Hầu hết các nước phát triển đều coi trọng việc xây dựng hệ thống tham vấn ra quyết định khoa học và công nghệ của họ”.

Vào tháng 7 năm 1945, Vannevar Bush, Giám đốc Văn phòng Nghiên cứu và Phát triển Khoa học (OSRT) tại Hoa Kỳ, đã đệ trình một báo cáo cho Tổng thống Hoa Kỳ lúc đó là Franklin Roosevelt, xác định lại mối quan hệ giữa chính phủ và khoa học, ông Dai lưu ý.

Kể từ đó, Mỹ đã đầu tư rất lớn vào công nghệ và cũng thành lập Ủy ban Cố vấn Khoa học của Tổng thống vào năm 1957, ông nói thêm.

Ông Dai cho biết Ủy ban Cố vấn Khoa học đã ảnh hưởng sâu sắc đến các quyết định chính sách của Hoa Kỳ trong 60 năm sau đó, trong khi Hệ thống Cố vấn Khoa học của Vương quốc Anh cũng đã hoạt động hơn nửa thế kỷ.

“Hiện nay, một cuộc cách mạng khoa học công nghệ và chuyển đổi công nghiệp mới đã bắt đầu. Khoa học và công nghệ được ứng dụng vào các lĩnh vực quân sự, kinh tế, xã hội, văn hóa, chính trị với tốc độ và chiều sâu chưa từng có ”, ông Dai nói.

Ông nói thêm: “Nền kinh tế toàn cầu yếu kém, cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, quan hệ quốc tế phức tạp và dễ thay đổi, và sự đối đầu giữa toàn cầu hóa và chống toàn cầu hóa đã đặt ra những yêu cầu cao hơn đối với việc tham vấn ra quyết định về khoa học và công nghệ”.

Vào ngày 29/9 năm nay, các quan chức Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu đã tổ chức cuộc họp đầu tiên của Hội đồng Thương mại và Công nghệ Hoa Kỳ-EU tại Pittsburgh.

Họ đã thành lập 10 nhóm làm việc về các chủ đề khác nhau, bao gồm việc lạm dụng công nghệ đe dọa an ninh và nhân quyền, kiểm soát xuất khẩu và sàng lọc đầu tư, nhằm bảo vệ các doanh nghiệp, người tiêu dùng và người lao động EU-Hoa Kỳ khỏi các hành vi thương mại không công bằng.