Lý do của căng thẳng Nga-Ukraine

Moscow và Kiev đã rơi vào xung đột kể từ năm 2014, khi Nga sáp nhập bản đảo Crimea và lực lượng ly khai do Nga hậu thuẫn ở Donbass của Ukraine bắt đầu cuộc nội chiến đẫm máu sau tuyên bố độc lập đối với các khu vực Donetsk và Luhansk.

Xung đột ở miền đông Ukraine bùng phát vào năm 2014 sau cuộc cách mạng Maidan thân châu Âu của Ukraine và việc Nga sáp nhập Crimea, đã chứng kiến ​​nhiều lần bùng phát kể từ khi lệnh ngừng bắn được ký kết vào năm 2015.

Liên Hợp Quốc cho biết hơn 13.000 người đã chết trong các cuộc giao tranh, hầu hết trong vài tháng đẫm máu đầu tiên khi lực lượng ly khai được Moscow hậu thuẫn và quân đội Ukraine chiến đấu giành lãnh thổ.

Mặc dù lệnh ngừng bắn do EU làm trung gian được gọi là Nghị định thư Minsk có hiệu lực vào năm 2015, nhưng đã có nhiều lần xung đột kể từ đó, khi hai bên đối đầu trên chiến tuyến dài 500 km phân chia lãnh thổ tranh chấp giữa các lực lượng Ukraine và những người ly khai được Nga hậu thuẫn. Các cuộc đàm phán hòa bình phần lớn đã bị đình trệ trong sáu năm qua.

Tổ chức Giám sát xung đột về An ninh và Hợp tác ở châu Âu (OSCE) báo cáo hàng chục, đôi khi hàng trăm vụ vi phạm lệnh ngừng bắn mỗi ngày. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy hôm thứ Năm (1/4) cho biết, 20 quân nhân Ukraine đã thiệt mạng và 57 người khác bị thương vào năm 2021.

Diễn biến căng thẳng trong tuần qua

Một số báo cáo bao gồm cả video và hình ảnh được chia sẻ trên phương tiện truyền thông xã hội đã ghi lại sự hiện diện quân sự đáng kể của Nga đang được triển khai cả ở Crimea - nơi đóng quân của Hạm đội Biển Đen của Nga mà Nga sáp nhập từ Ukraine vào năm 2014 - và gần biên giới giữa Nga và khu vực xung đột miền đông Ukraine.

Ước tính có khoảng 4.000 binh sĩ Nga đã được triển khai tới biên giới với Ukraine, tờ New York Times dẫn lời một quan chức Mỹ giấu tên cho biết. Tờ báo này cũng báo cáo rằng để đối phó với việc tăng quân, Bộ Chỉ huy châu Âu của quân đội Hoa Kỳ đã nâng mức cảnh báo lên mức cao nhất - "cuộc khủng hoảng tiềm ẩn sắp xảy ra".

Bốn quân nhân Ukraine đã thiệt mạng và bảy người bị thương trong cuộc giao tranh hồi đầu tuần, đây là sự cố quân sự chết chóc nhất trong cuộc xung đột từ đầu năm đến nay.

Ở Crimea, các nhà phân tích đã chỉ ra tình trạng thiếu nước kéo dài hàng tháng là nguyên nhân có thể gây ra căng thẳng. Những điều này một phần được kích hoạt bởi việc Ukraine cắt nguồn cung cấp qua Kênh Bắc Crimea, nơi từng chiếm 85% nguồn cung cấp nước của bán đảo sau khi sáp nhập.

Hôm thứ Sáu (2/4), Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với Ukraine trong cuộc điện đàm với người đồng cấp Zelenskiy, Nhà Trắng cho biết. Ông Biden "khẳng định sự ủng hộ vững chắc của Hoa Kỳ đối với chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine…", Nhà Trắng cho biết trong một tuyên bố.

Hoa Kỳ cũng chỉ trích Nga vì "các hành động gây hấn và khiêu khích", mà họ nói là nhằm đe dọa Ukraine, và liên minh quân sự NATO đã tổ chức một cuộc họp khẩn vào tối thứ Năm (1/4), bày tỏ lo ngại về việc di chuyển quân đội của Nga. Trong một cuộc điện đàm giữa các quan chức quốc phòng hôm thứ Năm, Washington nói với Kiev rằng họ sẽ “không để Ukraine đơn độc trong trường hợp Nga leo thang gây hấn”, một tuyên bố do Bộ Quốc phòng Ukraine công bố.

Trong khi đó, Nga cho biết các hoạt động chuyển quân của họ mang tính chất phòng thủ. Phát ngôn viên của Tổng thống Dmitry Peskov nhấn mạnh rằng, Nga có quyền di chuyển các đơn vị quân đội và binh lính trên khắp đất nước nếu họ muốn, đồng thời nói thêm rằng điều này “không làm lo lắng cho bất kỳ ai và không gây ra mối đe dọa cho bất kỳ người nào”.Trong nhiều tuần, Điện Kremlin đã lập luận rằng Ukraine cũng đã chuyển các đơn vị quân đội tới khu vực xung đột.

Tuy nhiên, Nga cũng đã đáp trả những cảnh báo từ Mỹ và NATO bằng những động thái mạnh mẽ hơn. Ông Peskov hôm thứ Sáu (2/4) cho biết, tình hình ở miền đông Ukraine đang bấp bênh và có nguy cơ bùng phát chiến tranh bất cứ lúc nào, đồng thời nói thêm rằng việc triển khai quân đội NATO gần khu vực xung đột hoặc biên giới của Nga sẽ kích hoạt phản ứng từ Moscow. Bộ trưởng Ngoại giao Sergey Lavrov cũng cảnh báo về một sự leo thang khác ở Donbass sẽ "hủy diệt" Ukraine, hãng thông tấn nhà nước TASS của Nga đưa tin hôm thứ Sáu.

Ukraine dường như coi thường khả năng leo thang quân sự nghiêm trọng trong cuộc xung đột, đồng thời tiếp tục cảnh báo về sự hiện diện của quân đội Nga. Quốc hội nước này đã đưa ra một tuyên bố vào đầu tuần này trong đó nêu rõ việc gia tăng các cuộc pháo kích từ các khu vực do lực lượng ly khai chiếm giữ và việc tập trung các thiết bị quân sự của Nga.  

Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine Dmytro Kuleba cho biết: “Sự leo thang hiện tại của Nga là mang tính hệ thống và là lớn nhất trong những năm gần đây”, nhưng nói thêm: “Lối thoát duy nhất là ngoại giao”. Trong khi đó, Tổng thống Zelenskiy tuyên bố hôm thứ Sáu rằng: “Việc vận động cơ bắp dưới hình thức tập trận và các hành động khiêu khích có thể xảy ra dọc biên giới là những trò chơi truyền thống của Nga”.

Điều gì có thể xảy ra tiếp theo?

Các nhà phân tích đang chia rẽ về ý nghĩa của các hoạt động chuyển quân của Nga và mối đe dọa mà họ có thể gây ra cho một cuộc xung đột có thể xảy ra. Một số người tin rằng Điện Kremlin đang vận động cơ bắp của mình trong nỗ lực khôi phục các cuộc đàm phán hòa bình, thúc đẩy Ukraine vào một giải pháp thuận lợi hơn và để kiểm tra cam kết của chính quyền mới của Mỹ đối với Kiev. Những người khác lo ngại sự tập trung lực lượng quân sự có thể là màn dạo đầu cho một đợt xâm lược mới của Nga.

Michael Kofman, một nhà phân tích nghiên cứu cấp cao của CNA và chuyên gia về quân đội Nga cho biết kịch bản tấn công có nhiều khả năng xảy ra, nhưng lưu ý rằng quân số hiện tại khó có thể đủ cho một cuộc leo thang quân sự thực sự của lực lượng đại diện Nga.

Đội Tình báo Xung đột, một tổ chức tình báo nguồn mở chuyên giám sát các dịch vụ quân sự và an ninh của Nga, cũng cho biết hoạt động xây dựng có thể “nhằm mục đích đe dọa Ukraine”. Các nhà phân đã chỉ ra việc Ukraine gần đây cấm ba hãng truyền thông thân thiện với Điện Kremlin - một động thái ở Moscow được coi là một cuộc tấn công nhằm vào những người nói tiếng Nga ở Ukraine và là mối đe dọa trực tiếp đối với ảnh hưởng của Nga ở nước này.

Chuyên gia quân sự Nga, James Sherr, thành viên cấp cao tại Trung tâm Quốc phòng và An ninh Quốc tế có trụ sở tại Tallinn, người đã tư vấn cho các chính phủ phương Tây về khả năng quân sự của Nga đã viết rằng ông nhận thấy “một sự leo thang cục bộ, kịch tính và tàn khốc, dẫn đến việc triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình của Nga 'trên đường phân giới hiện tại, có lẽ là lựa chọn thực tế nhất".

Không rõ các động thái tiếp theo của Ukraine cũng như Mỹ và NATO sẽ là như thế nào, nhưng chắc chắn rằng chính quyền Nga sẽ có những phản ứng mạnh mẽ đối với các thách thức trong khu vực, như điều mà Tổng thống Putin đã nói cách đây không lâu rằng "những ai cố gắng bắt đầu một cuộc chiến mới ở Donbass sẽ hủy diệt Ukraine".