Ngoài Pháp, quốc gia phản ứng với sự giận dữ về việc Australia hủy bỏ hợp đồng tàu ngầm lớn với một công ty của mình, có nhiều quốc gia tỏ ra ngạc nhiên, điển hình là các nước láng giềng phía bắc của Australia thuộc khối ASEAN.

Đặc biệt, Indonesia và Malaysia đã phản đối mạnh mẽ kế hoạch của Australia nhằm mua một hạm đội tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân với sự giúp đỡ của Mỹ và Anh. Ngay cả Singapore, đồng minh đáng tin cậy nhất của Australia trong khu vực, cũng bày tỏ lo ngại.

Cuộc khủng hoảng Afghanistan đã để lại những dư âm tồi tệ cho nhiều quốc gia Ấn Độ - Thái Bình Dương, và một số người đang tự hỏi liệu thời điểm đưa ra thông báo của AUKUS có phải nhằm thể hiện sức mạnh của Mỹ trong khu vực để trấn an các đối tác đang lo lắng hay không.

Đầu tiên, nhiều người trong số họ cho rằng không có cái gọi là mua được tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân nếu không có triển vọng có được vũ khí hạt nhân trong tương lai.

Australia chưa tham gia Hiệp ước Cấm vũ khí hạt nhân, trong đó yêu cầu các bên đồng ý không phát triển, thử nghiệm, sản xuất, mua lại, sở hữu, dự trữ hoặc đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân.

Chính phủ của Thủ tướng Australia Scott Morrison nói rằng hiệp ước sẽ không phù hợp với liên minh của họ với Mỹ, một cường quốc vũ khí hạt nhân.

Australia đã phê chuẩn Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân vào năm 1973 và Hiệp ước cấm thử hạt nhân toàn diện vào năm 1998. Và tuần trước ông Morrison cho biết Australia “không có kế hoạch theo đuổi vũ khí hạt nhân".

Tuy nhiên, một số nước ASEAN lo ngại thỏa thuận AUKUS là một tín hiệu rõ ràng rằng phương Tây đang tìm cách cân bằng với Trung Quốc bằng cách kết nạp Australia vào "câu lạc bộ hạt nhân".

Cả Indonesia và Malaysia đều lo ngại AUKUS cũng sẽ dẫn đến một cuộc chạy đua vũ trang lớn ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương rộng lớn hơn.

Tiềm năng xung đột ở vùng biển châu Á

Thỏa thuận mới cũng cho thấy Mỹ, Australia và Anh coi Biển Đông là một địa điểm quan trọng cho cuộc tranh giành chống lại Trung Quốc. Các quốc gia ASEAN luôn tuyên bố duy trì Đông Nam Á là “khu vực hòa bình, tự do và trung lập”, không bị can thiệp bởi bất kỳ cường quốc bên ngoài nào.

Năm 1995, các quốc gia thành viên cũng đã ký Hiệp ước về Khu vực Cấm Vũ khí Hạt nhân Đông Nam Á, cam kết ngăn chặn vũ khí hạt nhân trong khu vực. Không có một cường quốc hạt nhân nào ký vào thoả thuận này.

Mặc dù mọi người đều biết Trung Quốc, Mỹ, Anh và Pháp đã phớt lờ các giao thức này bằng cách điều động các tàu chiến vũ trang qua Biển Đông và việc Trung Quốc xây dựng các căn cứ quân sự trên các đảo tranh chấp, ASEAN vẫn không muốn căng thẳng gia tăng.

Các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân của Australia có khả năng thay đổi động lực ở Biển Đông và khiến Trung Quốc lo lắng hơn nhiều. Đã có rất nhiều vụ “đụng độ gần” giữa hải quân Trung Quốc và Mỹ trong vùng biển tranh chấp, cũng như hải quân Trung Quốc và các tàu của các thành viên ASEAN.

Khu vực này không muốn phải lo lắng về một "tiềm năng đụng độ" khác trên biển.

Các quốc gia ASEAN đã rất lo lắng về sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ đang diễn ra tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Và thỏa thuận AUKUS mới củng cố ý kiến ​​rằng ý kiến ​​của các thành viên ASEAN không quan trọng với các siêu cường quốc.

Khu vực này luôn nhấn mạnh ý tưởng về “vai trò trung tâm của ASEAN” trong quan hệ của họ với thế giới, rằng các thành viên ASEAN phải quyết định điều gì là tốt nhất cho Đông Nam Á. Nhưng như AUKUS cho thấy, các quốc gia hạt nhân lại đang chơi một trò chơi khác.

Indonesia đặc biệt không hài lòng với Australia vì thỏa thuận mới sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến nước này, do đôi bên có chung biên giới hàng hải.

Ông Morrison đã buộc phải hủy chuyến đi sắp tới của mình tới Jakarta sau khi Thủ tướng Indonesia Joko Widodo cho biết ông sẽ không có mặt để gặp ông Morrison, một quyết định được đưa ra trước thông báo của AUKUS. Điều này sẽ càng làm căng thẳng quan hệ song phương.

Tái cân bằng khu vực

Trong khi trước công chúng, hầu hết các chính phủ Đông Nam Á bày tỏ sự không hài lòng với AUKUS, có một trường phái tư tưởng cho rằng một số nước trong khu vực có thể sẽ chấp nhận thỏa thuận trong dài hạn, vì nó sẽ giúp kiềm chế sự hung hăng của Trung Quốc.

Đối với những người theo chủ nghĩa “diều hâu”, mối đe dọa lâu dài số một đối với an ninh khu vực là Trung Quốc.

Nhiều người cho rằng cán cân quyền lực chiến lược đã nghiêng quá nhiều về lợi ích của Bắc Kinh trong thập kỷ qua, đặc biệt là sau khi Trung Quốc bắt đầu gấp rút xây dựng các căn cứ quân sự ở Biển Đông và sử dụng hải quân để bảo vệ tàu cá Trung Quốc trong vùng biển tranh chấp.

Vì vậy, họ tin rằng bất kỳ động thái nào để nhắc nhở Trung Quốc rằng họ không thể thực hiện những gì họ muốn ở Đông Nam Á là một điều tốt.

Nhật Bản và Hàn Quốc rõ ràng đang nghiêng về chiều hướng diều hâu này và phản ứng im lặng của họ đối với AUKUS cho thấy họ ủng hộ việc "tái cân bằng" trong khu vực. 

Nhược điểm duy nhất là Australia có thể sử dụng các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân của mình để "bắt nạt" các nước ASEAN. Nhưng đây sẽ là một bước đi "lợi bất cập hại", khi điều này sẽ khiến các nước trong khu vực quay lưng lại với Australia.

Động thái của AUKUS đã củng cố nhận thức rộng rãi rằng câu thần chú trở thành “một phần của khu vực” của Australia trên thực tế chỉ là lời nói suông. Australia đã khẳng định chắc chắn ý định đặt các đồng minh của mình là Mỹ và Anh lên hàng đầu.

AUKUS cũng củng cố quan điểm rằng Australia không nên được chấp nhận là đối tác trong khu vực. Điều này, tất nhiên, không có gì mới. Trong nhiều năm, khối ASEAN đã coi Australia là một cánh tay của Mỹ, mặc dù quan điểm này không nhất thiết phải được nói ra.

Có thể nói rằng trong khi công chúng khá bất ngờ với AUKUS thì một liên minh kiểu này chắc chắn sẽ xảy ra. Chỉ là không ai mong đợi điều đó xảy ra sớm như vậy.