Hướng tới xây dựng Tòa án điện tử 

Chiều qua 23/10, tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XV, Chánh án TAND tối cao Nguyễn Hòa Bình trình Quốc hội tờ trình dự thảo Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến.

Trình bày Tờ trình dự thảo Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến, Chánh án TAND tối cao Nguyễn Hòa Bình khẳng định, việc xây dựng Tòa án điện tử và tổ chức xét xử trực truyến được triển khai phù hợp với quan điểm chỉ đạo, chủ trương, định hướng của Đảng; phù hợp với xu hướng toàn cầu về ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động xét xử của Tòa án.

Bên cạnh đó, tình hình dịch bệnh Covid-19 thời gian qua có chiều hướng diễn biến phức tạp, một số tỉnh, thành phố phải áp dụng biện pháp cách ly toàn xã hội. Do đó, hoạt động xét xử của Tòa án cũng bị ảnh hưởng; nhiều vụ án đến hạn nhưng không thể đưa ra xét xử theo quy định; một số vụ án bị kéo dài thời hạn giải quyết do đương sự, bị can, bị cáo đang cư trú hoặc bị tạm giam ở vùng có dịch nên không thể trực tiếp tham gia phiên tòa.

Để thích ứng với trạng thái bình thường mới, đòi hỏi phải đổi mới phương thức quản trị quốc gia. Ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển xã hội số, kinh tế số là giải pháp sáng suốt hiện nay. 

Về mục đích, quan điểm chỉ đạo việc xây dựng Dự thảo Nghị quyết, Chánh án Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh: Tổ chức phiên tòa trực tuyến bảo đảm tư pháp không chậm trễ, xét xử nhanh chóng, kịp thời; bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân có liên quan; Tạo cơ chế thuận lợi để tổ chức và cá nhân tham gia phiên tòa, tiết kiệm chi phí xã hội; Tổ chức phiên tòa trực tuyến góp phần nâng cao hiệu quả năng lực hoạt động của Tòa án, bảo đảm từng bước chuyên nghiệp, hiện đại, phù hợp xu thế quốc tế, là bước đi cần thiết cho việc xây dựng Tòa án điện tử.

Trình bày Báo cáo thẩm tra Tờ trình của TAND tối cao đề nghị Quốc hội ban hành Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga đánh giá, tổ chức phiên tòa trực tuyến là một bước cụ thể hóa việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác xét xử, hướng tới xây dựng tòa án điện tử ở nước ta.

Việc tổ chức phiên tòa trực tuyến sẽ nâng cao hiệu quả tố tụng. Các vụ án thuộc diện xét xử trực tuyến sẽ được đưa ra xét xử khẩn trương, kịp thời trong thời hạn luật định, tiết kiệm thời gian, công sức, chi phí cho người dân, doanh nghiệp, xã hội, phù hợp với quan điểm, chủ trương, định hướng của Đảng về tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động của các cơ quan tư pháp.

Phải triển khai thận trọng, chặt chẽ

Vào sáng nay (24/10), Quốc hội tiếp tục thảo luận tại hội trường về các báo cáo công tác của Chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC; công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật; công tác thi hành án; công tác phòng, chống tham nhũng năm 2021; Dự thảo Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến.

Cho ý kiến về dự thảo Nghị quyết phiên toà trực tuyến, đại biểu Lã Thanh Tân (Hải Phòng) tán thành với sự cần thiết ban hành ban hành Nghị quyết như trong tờ trình. Ông cho rằng đây là giải pháp đột phá nhằm nâng cao tính minh bạch trong hoạt động tố tụng của toà án. Đồng thời, đây cũng là một trong những yếu tố đòn bẩy để thúc đẩy quá trình giải quyết vụ việc của toà án được nhanh chóng, thuận lợi hơn, tiết kiệm chi phí đi lại của người dân.

Đây là phương thức tố tụng mới được áp dụng trên nền tảng công nghệ số, do vậy cần có sự đầu tư trang thiết bị, việc triển khai cũng cần thận trọng. Do đó, đại biểu đề nghị nên có sự thí điểm với từng loại án, từng địa bàn để chỉ đạo triển khai toàn quốc.

“Riêng tại Hải Phòng, vừa qua đã được đầu tư hệ thống thiết bị và đường truyền kết nối riêng từ hội trường xét xử của Toà án nhân dân TP Hải Phòng đến phòng xét xử đặt tại trụ sở UBND thành phố nhằm phục vụ phiên toà xét xử trực tuyến án hành chính”, ông Tân nói.

Ông Tân cũng thông tin, ngày 7/8 vừa qua Hải Phòng đã tổ chức phiên toà giả định xét xử vụ án hành chính bằng hình thức trực tuyến. Kết quả, phiên toà được đánh giá cao, chất lượng hình ảnh và âm thanh rõ nét, tín hiệu đường truyền ổn định. “Người tham gia phiên toà ở các điểm cầu đều theo dõi phiên toà được đầy đủ, toàn diện; đương sự được đảm bảo thực hiện đầy đủ quyền, nghĩa vụ theo quy định”, ông Tân nói và cho biết, từ kết quả này, Toà án nhân dân TP Hải Phòng đã có văn bản đề nghị Toà án nhân dân tối cao xem xét cho phép thí điểm xét xử trực tuyến tại Hải Phòng.

“Đề nghị Toà án nhân dân tối cao xem xét, lựa chọn Hải Phòng để triển khai thí điểm cho việc thực hiện Nghị quyết này khi được Quốc hội thông qua”, ông Tân nói.

Đại biểu Nguyễn Thị Yến (Bà Rịa Vũng Tàu) góp ý, Nghị quyết tổ chức phiên toà trực tuyến để đảm bảo việc toà án xét xử kịp thời, đáp ứng nhu cầu thực tiễn phòng chống dịch bệnh, thực hiện xã hội số, toà án điện tử. Tuy nhiên, đây là vấn đề còn mới, phát sinh từ yêu cầu thực tiễn nhưng chưa có luật quy định. Do đó, đại biểu Yến đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc bổ sung điều chỉnh rõ phạm vi tại khoản 1, điều 1 dự thảo Nghị quyết.

Theo đó, bổ sung toà án nhân dân tổ chức phiên toà trực tuyến để xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm các vụ án dân sự, hôn nhân, kinh doanh, hành chính… có tính chất tình tiết đơn giản, tài liệu chứng cứ trong hồ sơ vụ án rõ ràng. Tại khoản 2 điều 1 dự thảo Nghị quyết quy định phiên toà trực tuyến là phiên toà được tổ chức tại phòng xử án có sử dụng các thiết bị điện tử liên kết với nhau thông qua môi trường mạng.

Bà Yến cũng đề nghị các cơ quan cân nhắc có điều khoản quy định về nội dung ngân sách tổ chức thực hiện để toà án nhân dân các cấp và các cơ quan tố tụng khi triển khai Nghị quyết. Bên cạnh đó, khi tổ chức phiên toà trực tuyến phải quán triệt tuân thủ nguyên tắc không làm phát sinh thêm thủ tục tố tụng mới.

Đại biểu Lê Tất Hiếu (Vĩnh Phúc) lưu ý, với những vụ việc phức tạp, bị cáo không nhận tội, vụ án có nhiều đồng phạm tham gia… vẫn cần xét xử trực tiếp. Xét xử trực tuyến chỉ áp dụng xét xử sơ thẩm, phúc thẩm các vụ việc dân sự, hành chính có tính chất, tình tiết đơn giản. Đây là vấn đề mới, pháp luật hiện hành chưa quy định nên cần có sự chuẩn bị chu đáo, có quy định chi tiết để tập huấn, hướng dẫn cho các cơ quan tiến hành và tham gia tố tụng.

Dự thảo Thông tư phiên tòa trực tuyến đã qua 4 lần soạn thảo

Giải trình trước Quốc hội những vấn đề đại biểu nêu, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết: Sau một thời gian có sự chuẩn bị và lấy ý kiến của các cơ quan, đặc biệt là cơ quan thẩm tra, Tòa án nhân dân tối cao nhận thấy việc tổ chức phiên tòa trực tuyến là vấn đề lớn. Các đại biểu Quốc hội cho rằng phiên tòa trực tuyến không chỉ đáp ứng được yêu cầu trước mắt mà còn lâu dài trong việc xét xử các vụ án. Nếu chúng ta đưa vào Nghị quyết là 3 năm thì đồng nghĩa là sau đó phải có một Nghị quyết khác đề cập rõ hơn để duy trì tổ chức phiên tòa trực tuyến. Vì thế, trong báo cáo hàng năm của Tòa án nhân dân tối cao phải có báo cáo với Quốc hội về những kết quả đạt được, những hạn chế và các bài học rút ra cũng như đưa ra những đề nghị khi triển khai. Còn nếu chúng ta ấn định 3 năm thì có nghĩa là phương thức tổ chức phiên tòa trực tuyến chỉ được thi hành trong 3 năm, trong khi các đại biểu đều cho rằng, hình thức này có thể đáp ứng được việc giải quyết xét xử trong điều kiện bức thiết trước mắt và lâu dài Tòa án vẫn phải thực hiện cũng như ngày càng phải triển khai mở rộng hơn.

Giải trình ý kiến cần thận trọng, chặt chẽ khi đưa vào dự thảo Nghị quyết những nội dung về phạm vi, điều kiện áp dụng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, ở nhiều tòa án quốc tế đã đưa vào hệ thống hạ tầng pháp lý cho việc tổ chức phiên tòa trực tuyến với nhiều cách thức khác nhau như: ban hành đạo luật về tố tụng hoặc ban hành đạo luật riêng về tố tụng điện tử; giao cho Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao hướng dẫn.

Tham khảo kinh nghiệm của các tòa án quốc tế, Tòa án nhân dân tối cao đã đưa vào dự thảo các quy chế và sự lựa chọn của Tòa án, cụ thể là ban hành một Thông tư liên ngành giữa Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Bộ Quốc phòng nhằm tạo hạ tầng pháp lý cho việc thực hiện phiên tòa trực tuyến. Mặc dù dự thảo Thông tư về việc thực hiện phiên tòa trực tuyến được soạn thảo đến lần thứ 4 nhưng vẫn chưa hoàn thiện và việc hoàn thiện dự thảo vẫn đang được triển khai một cách kỹ lưỡng, thận trọng.

Về nguồn lực đảm bảo cho việc thực hiện phiên tòa trực tuyến, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, hiện các tỉnh Bắc Giang, Tuyên Quang, thành phố Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh và một số địa phương khác đã hỗ trợ Tòa án nhân dân tối cao để triển khai hình thức xét xử này. Việc triển khai phiên tòa trực tuyến sẽ được triển khai ở các địa phương đã được chuẩn bị kỹ lưỡng về cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin. Tuy nhiên, về lâu dài, các địa phương cần được bố trí nguồn lực hợp lý cho việc triển khai nên cần được đưa vào Nghị quyết của Quốc hội.

Đề cập về Tòa án điện tử với việc sử dụng công nghệ thông tin, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho rằng, để triển khai việc này cần phải có 3 yếu tố: Một là phải có hạ tầng công nghệ thông tin bao gồm: máy móc thiết bị, đường truyền và các phần mềm. Hai là phải có nhân lực về công nghệ thông tin như: kỹ sư chuyên ngành công nghệ thông tin, đội ngũ tòa án và các cơ quan khác sử dụng công nghệ thông tin cũng như công chúng sử dụng công nghệ thông tin khi có các vụ việc liên quan đến tòa án. Ba là hạ tầng pháp lý cho việc sử dụng công nghệ thông tin.