Hoạt động xuất khẩu dầu của Nga đang đối mặt với áp lực ngày càng lớn khi Mỹ, Anh và Liên minh châu Âu (EU) đồng loạt áp đặt lệnh trừng phạt nghiêm ngặt lên các tàu thuộc "hạm đội bóng tối" - nhóm tàu thường có tuổi đời cao và không được bảo hiểm, mà Moscow sử dụng để né tránh lệnh cấm vận quốc tế.

Tháng 1 vừa qua, Bộ Tài chính Mỹ công bố lệnh trừng phạt đối với 183 tàu thuộc quyền kiểm soát của Nga và hạm đội tàu của nước này. EU và Anh cũng đã đưa hơn 140 tàu tương tự vào danh sách trừng phạt. Các tàu này thường sử dụng nhiều thủ thuật nhằm che dấu nguồn gốc dầu thô của Nga, bao gồm tắt hệ thống nhận diện tự động (AIS), cung cấp vị trí giả và thực hiện các giao dịch chuyển dầu từ tàu sang tàu trên biển.

Tuy nhiên, hạm đội ước tính khoảng 1.300 tàu đang đối mặt với một thách thức khác khi ngày càng nhiều quốc gia từ chối cấp phép đăng ký tàu. Riêng Barbados và Panama đã loại khỏi danh sách hơn 100 tàu Nga bị trừng phạt.

"Những tàu này sẽ mất quyền hoạt động hợp pháp tại các khu vực đó, khiến chúng khó tiếp cận các cảng quốc tế cũng như dịch vụ bảo hiểm", Petras Katinas, chuyên gia năng lượng tại Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, nhận định với Business Insider. Để vào cảng, tàu cần có quốc kỳ hợp pháp do cơ quan hàng hải cấp, bảo hiểm đầy đủ và chứng nhận an toàn kỹ thuật.

Trước áp lực gia tăng, các tàu chở dầu thuộc hạm đội bóng tối của Nga buộc phải liên tục đổi cờ đăng ký - một chiến thuật được gọi là "nhảy cờ" (flag hopping). Theo Ami Daniel, CEO của công ty AI hàng hải Windward, Moscow từ lâu đã áp dụng chiến lược này để né tránh mức trần giá dầu 60 USD/thùng do Nhóm G7 áp đặt từ tháng 12/2022. Những tàu này thường đăng ký dưới cờ Panama, Liberia, Quần đảo Marshall và Malta.

"Đây giống như trò chơi 'đập chuột' (Whack-a-Mole)", Daniel nhận xét. "Các tàu của hạm đội bóng tối Nga sẽ tìm đến bất kỳ quốc gia nào sẵn sàng cấp phép".

Theo cơ sở dữ liệu hàng hải Equasis, một số tàu Nga từng đăng ký tại Barbados hiện đã chuyển sang cờ Tanzania và São Tomé và Príncipe để lách lệnh trừng phạt.

Tác động tài chính

Các lệnh trừng phạt mới nhất được đánh giá là có hiệu quả đáng kể trong việc hạn chế hoạt động thương mại của hạm đội bóng tối. Benjamin Hilgenstock, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Trường Kinh tế Kyiv, cho biết: "Người mua dầu, ngân hàng tham gia giao dịch và các cảng đều lo ngại bị trừng phạt nếu tiếp xúc với các tàu bị liệt vào danh sách đen".

Điều này có thể gây hậu quả tài chính nghiêm trọng cho Moscow, bởi xuất khẩu dầu khí là một trong những nguồn thu quan trọng nhất của Điện Kremlin. Theo Phó Thủ tướng Nga Alexander Novak, doanh thu từ dầu khí chiếm khoảng 30% ngân sách liên bang năm 2024.

Những tác động từ lệnh trừng phạt phương Tây đã bắt đầu thể hiện rõ. Trường Kinh tế Kyiv báo cáo rằng doanh thu xuất khẩu dầu của Nga đã giảm 1,1 tỷ USD, xuống còn 14,6 tỷ USD trong tháng 11 năm ngoái, giữa lúc Mỹ, Anh và EU gia tăng sức ép.

"Chiến lược gây áp lực ba chiều giúp nâng cao rủi ro và chi phí vi phạm, ngăn chặn các hành vi lách luật và buộc chủ tàu cũng như các quốc gia trung gian phải chịu trách nhiệm", báo cáo nhấn mạnh.

Theo Reuters, các lệnh trừng phạt cũng khiến chi phí vận chuyển dầu tăng vọt, buộc Trung Quốc và Ấn Độ - hai trong số những khách hàng lớn nhất của Nga phải tạm hoãn việc mua dầu thô Nga trong tháng 3 tới. Dù hai nước này vẫn nhập khẩu một lượng lớn dầu từ Moscow, họ cũng đang chịu sức ép từ các biện pháp trừng phạt thứ cấp của Mỹ.

Gonzalo Saiz Erausquin, nhà nghiên cứu tại Viện Hoàng gia Anh về Tài chính và An ninh, nhận định: "Dù Trung Quốc và Ấn Độ tiếp tục là thị trường quan trọng với Nga, họ cũng không thể bỏ qua nguy cơ từ các lệnh trừng phạt thứ cấp".

Các chuyên gia cho rằng phương Tây cần mở rộng danh sách tàu bị trừng phạt để thực sự tác động đến doanh thu dầu của Nga, bởi Moscow vẫn có thể tìm cách đối phó trong ngắn hạn. Erausquin đề xuất các quốc gia phương Tây nên siết chặt kiểm soát đối với các bên trung gian, môi giới và hệ thống đăng ký giả mạo giúp Nga tiếp tục xuất khẩu dầu.

"Chúng ta cần đảm bảo rằng hạm đội bóng tối của Nga không thể hoạt động dễ dàng", Erausquin nhấn mạnh.

Việt Hà (Theo Business Insider)