Cần lên tiếng mạnh mẽ

K, một người tị nạn từ Myanmar, 13 tuổi khi cô đến Mae Sot, một thị trấn biên giới ở Thái Lan. Sau khi tìm được công việc giúp việc gia đình tại một hộ gia đình địa phương, chị chủ của cô đã ép K làm việc trong tiệm mát xa của mình, nơi cô bị những người đàn ông lớn tuổi cưỡng hiếp.

Câu chuyện của K là một bằng chứng của những phụ nữ sống sót sau bạo lực tình dục do Weaving Women Voices ở Đông Nam Á, hay WEAVE, một mạng lưới luật sư và nhà hoạt động vì quyền phụ nữ, tổng hợp. Nhóm này không chỉ vận động chính phủ các quốc gia lấp đầy lỗ hổng pháp lý trong luật chống bạo lực tình dục mà còn cả Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á, để thực thi các tiêu chuẩn khu vực về quyền của phụ nữ và thiết lập các giao thức cho các trường hợp xuyên quốc gia như của K.

Chính quyền Thái Lan đã buộc tội chị gái của chủ lao động buôn bán trẻ em theo luật pháp địa phương. Nhưng những người đàn ông hành hung K được tự do mà không bị cảnh sát điều tra.

Đã qua nửa thập kỷ trong kế hoạch hành động hiện tại của ASEAN về xóa bỏ bạo lực đối với phụ nữ, và khi thế giới hướng tới lễ kỷ niệm Ngày Quốc tế Phụ nữ (8/3), những nỗ lực nhằm thay đổi hệ thống vẫn đang được tiến hành.

Các đợt phong tỏa nghiêm ngặt để ngăn chặn sự lây lan của virus Corona ở Đông Nam Á đã vô tình đẩy tình trạng bạo lực đối với phụ nữ gia tăng, khiến Liên hợp quốc gọi đó là "đại dịch bóng tối". Các đường dây trợ giúp về bạo lực gia đình ở Singapore và Malaysia đã ghi nhận số cuộc gọi tăng lần lượt là 33% và 40% trong năm qua về tình trạng khó khăn kinh tế, lo ngại về sức khỏe và bị giam giữ tại nhà.

Liên hiệp phụ nữ quốc tế (UN Women) nhận thấy rằng các vụ phong tỏa ở Campuchia và Indonesia đã ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận nơi nương tựa và hỗ trợ tâm lý xã hội cho những người phụ nữ và trẻ em gái.

Thực trạng bạo hành đối với phụ nữ

Rất lâu trước COVID-19, tỷ lệ bạo lực của bạn tình đối với phụ nữ ở Đông Nam Á là cao nhất trên thế giới lên tới 37,7%, theo Tổ chức Y tế Thế giới. Mặc dù tất cả các quốc gia thành viên đã phê chuẩn công ước của Liên hợp quốc về phân biệt đối xử với phụ nữ, nhưng nguyên tắc không can thiệp vào các vấn đề quốc gia của ASEAN dường như đã mở rộng đến quyền của phụ nữ - với thái độ phổ biến rằng bạo lực gia đình và tình dục là vấn đề riêng tư của gia đình.

Luật sư Rena Herdiyani cho biết, ngay cả Indonesia, quốc gia có trụ sở chính của ASEAN ở Jakarta, cũng không tham gia cuộc thảo luận về bạo lực đối với phụ nữ.

Herdiyani, phó chủ tịch Kalyanamitra, một tổ chức quyền phụ nữ Indonesia trong mạng lưới WEAVE, cho biết: “Chính phủ nói về nhân quyền ở ASEAN nhưng việc thực thi còn thiếu, đặc biệt là đối với nạn nhân của bạo lực tình dục”.

Herdiyani giải thích: Hiếp dâm là hình thức bạo lực tình dục duy nhất được bộ luật hình sự của Indonesia quy định và chỉ trừng phạt hành vi xâm nhập.

“Chúng ta có luật quy định về cưỡng hiếp trong hôn nhân và bạo lực gia đình, nhưng nhiều người thực thi luật và xã hội của chúng ta vẫn nghĩ rằng hiếp dâm giữa vợ và chồng là không thể xảy ra”, Herdiyani nói. "Họ cho rằng vai trò của phụ nữ là đáp ứng nhu cầu tình dục của chồng".

Tại Campuchia, Bộ Phụ nữ của nước này cũng nhận thấy rằng bạo lực đối với phụ nữ được chấp nhận và dung thứ rộng rãi. "Nó bắt nguồn từ thái độ và chuẩn mực xã hội và văn hóa đặc quyền nam hơn nữ và trẻ em trai hơn trẻ em gái", Bộ này viết trong đánh giá giới năm 2014.

Thái độ gây ra tình trạng lệch lạc cũng có thể không khuyến khích phụ nữ tố cáo bạo lực tình dục. Một cuộc khảo sát về những người sống sót sau bạo lực tình dục của Silaka, một nhóm bảo vệ quyền phụ nữ Campuchia trong mạng lưới WEAVE, cho thấy chỉ 19% số người được hỏi đưa vụ việc của họ lên chính quyền địa phương.

Reasey Seng, điều phối viên của Silaka về các vấn đề ASEAN, cho biết: “Ở đây, có một quy định rằng nếu có chuyện gì đang xảy ra ở nhà, bạn không nên báo cáo, nếu không sẽ khiến gia đình xấu hổ”.

Ngay cả ở Philippines, nơi phong trào phụ nữ tích cực sâu sắc đã đưa ra một số luật tiến bộ nhất trong khu vực chống bạo lực tình dục, những người sống sót vẫn có thể phải chịu sự vô cảm từ những người phản ứng đầu tiên và hệ thống luật pháp.

Jelen Paclarin, luật sư của Văn phòng Nhân quyền và Pháp lý của Phụ nữ ở Manila, cho biết: “Điều này được quy định trong luật rằng họ nên phản ứng như thế nào, với sự cẩn trọng và nhạy cảm, nhưng điều gì đó khác sẽ xảy ra”.

Theo Paclarin, những người sống sót thường cảm thấy rằng chỉ những vụ án nghiêm trọng do những người nổi tiếng nữ đệ trình mới được cơ quan thực thi pháp luật theo đuổi, hoặc những vụ án sẽ trở nên tầm thường nếu cảnh sát nhận thấy một số đơn khiếu nại về một thủ phạm.

Herdiyani, đồng nghiệp trong nhóm WEAVE của Paclarin ở Indonesia, đã làm việc với các nhóm xã hội dân sự từ năm 2004 để thông qua dự luật xóa bỏ bạo lực tình dục đối với phụ nữ. Dự luật sẽ mở rộng định nghĩa pháp lý về bạo lực tình dục ngoài cưỡng hiếp, bằng cách xâm nhập để bao gồm 9 hình thức khác nhau bao gồm cưỡng bức kết hôn và cưỡng bức phá thai. Các tiêu chuẩn cũng được thiết lập để bảo vệ và phục hồi người sống sót.

Herdiyani nói: “Các đảng bảo thủ trong quốc hội không hiểu nội dung của dự luật mà chúng tôi đang đề xuất, nhưng họ bác bỏ dự luật vì cho rằng có nguy cơ thúc đẩy các mối quan hệ LGBT”.

Bà nói thêm: “Chúng ta đã đấu tranh cho bình đẳng giới trong một thời gian dài, và cho đến bây giờ họ vẫn chưa hiểu về giới tính. "Đối với các nhóm yếu thế như LGBT và phụ nữ khuyết tật, phụ nữ và trẻ em gái bản địa, họ vẫn còn rất xa để có được quyền bình đẳng ở Indonesia".

Thúc đẩy cơ chế bảo vệ phụ nữ và trẻ em

Ngoài luật pháp quốc gia, ở đầu danh sách mong muốn của WEAVE là một cơ chế tư pháp ASEAN đối với các yêu sách nhân quyền, tương tự như Tòa án Nhân quyền Châu Âu.

Paclarin nói: “Ở Liên minh châu Âu, nếu bạn không thể tìm kiếm sự giải quyết ở cấp độ quốc gia và bạn cảm thấy rằng các tác nhân ở cấp độ quốc gia có quan hệ với nhau, bạn có thể chuyển sang cấp độ khu vực”.

Trong khi ASEAN có một ủy ban liên chính phủ về nhân quyền, được gọi là AICHR, nó chỉ có thể đưa ra các khuyến nghị chứ không phải ra phán quyết.

"Vấn đề là nguyên tắc không can thiệp của ASEAN - bạn không thể can thiệp vào các vấn đề quốc gia quan tâm", Paclarin nói.

Tuy nhiên, WEAVE và các nhóm đồng cấp chỉ ra rằng công ước ASEAN về chống buôn bán người là một mô hình khu vực tiềm năng để giải quyết bạo lực tình dục. Công ước đưa ra các thủ tục để các quốc gia thành viên hợp tác chống buôn người xuyên biên giới.

Kế hoạch hành động hiện tại của ASEAN kêu gọi một hệ thống giới thiệu khu vực về bạo lực tình dục, bao gồm các hình thức mới trên không gian mạng vượt qua biên giới.

Seng nói: “Khi nói đến vi phạm nhân quyền, tôi không tin rằng nguyên tắc không can thiệp được áp dụng. Nếu phụ nữ ở Campuchia hoặc Brunei đang phải đối mặt với vấn đề tương tự, thì đó là vấn đề của khu vực".

Đúng vào thời điểm cả thế giới hướng tới ngày Quốc tế phụ nữ, các quốc gia ở Đông Nam Á cần tích cực hơn trong việc thúc đẩy cơ chế, ban hành khung phạm lý đủ mạnh để bảo vệ phụ nữ, trẻ em gái, những người vẫn hàng ngày đang sống trong nỗi đau cả về thể xác và tinh thần.