Thiếu và yếu

Chỉ cần dạo qua và để mắt tới thị trường giống cho nông nghiệp chút ít thôi là chúng ta dễ thấy nghịch lý này. Giống cho nông nghiệp được mang nguồn gốc các cơ sở trong nước sản xuất chưa nhiều, không đa dạng và phần lớn được khoác thương hiệu bằng gia công bao bì hay sự ủy quyền buôn bán của các công ty nước ngoài. Có thể thấy thị trường giống cây trồng của nước ta đang bị giống có xuất xứ và nguồn gốc từ nước ngoài áp đảo và thống lĩnh. Từ các dòng lúa, đến những cây trồng đơn giản khác để phục vụ trồng trọt cho người nông dân như dưa chuột, cà chua, bầu, bí, đậu, ngô… mà chúng ta có thể sản xuất được nay đã phần lớn đều nhường chân cho các công ty nước ngoài, trong đó lớn nhất là Trung Quốc.

Theo một số chuyên gia, với thế mạnh về nông nghiệp, Việt Nam là nước xuất khẩu nhiều mặt hàng nông sản hàng đầu nhưng lại nhập khẩu tới trên 60% giống lúa lai F1 là điều phải xem lại. Cũng theo một thống kê gần đây cho biết, hiện nay diện tích gieo trồng lúa lai cả nước chỉ chiếm 8%, tập trung chủ yếu các tỉnh miền núi phía Bắc và vùng duyên hải Bắc Trung bộ. Mỗi năm cả nước nhập tới trên 10.000 tấn giống lúa lai F1 để cung cấp cho nông dân trồng cấy từ các quốc gia như Ấn Độ, Philippines và Trung Quốc. Lượng giống lúa lai sản xuất trong nước dao động 5.000 - 6.000 tấn tùy năm. Như vậy, nếu nghiên cứu để tạo ra giống lúa lai F1 sản xuất ngay trong nước, mỗi năm cả nước có thể tiết kiệm được khoảng vài chục triệu USD.

Việc bỏ ngỏ thị trường giống cây trồng cho nông nghiệp hiện nay được cho là có rất nhiều nguyên nhân. Ngoài sự phụ thuộc vào các công ty giống cây trồng nước ngoài thì cái cơ bản nhất là ngành giống cây trồng của chúng ta chưa được đầu tư đúng, đầu tư đủ và khuyến khích để phát triển. Hiện nay, ngoài một số ít các công ty, doanh nghiệp trong nước đang nắm bắt kịp thị trường thì chiếm phần đông trong số này vẫn là các công ty, doanh nghiệp nghiên cứu, sản xuất giống cây trồng nhỏ bé, ít vốn và lạc hậu về công nghệ. Những hạn chế này dẫn đến các công ty giống trong nước đã không thể cạnh tranh được với những công ty đa quốc gia đang có mặt ở Việt Nam. Theo thống kê của Syngenta, một Tập đoàn về giống cây trồng của Thụy Sĩ, thời gian gần đây, họ đã có thu nhập tương đối lớn về lợi nhuận từ giống cây trồng các loại cung cấp cho thị trường Việt Nam.

Manh mún, nhỏ lẻ và hạn chế trong phát triển và việc phát triển không cân bằng giữa miền Nam và miền Bắc cũng đang là một nghịch lý về thị trường giống cây trồng của chúng ta. Hiện nay, ở miền Nam đã nghiên cứu thành công và chủ động được giống lúa lai không còn phụ thuộc vào thị trường nhập khẩu nữa thì tại miền Bắc, việc chủ động vẫn chưa có được, dẫn đến nhập khẩu lúa lai còn tương đối cao. Những con số thống kê gần đây cho thấy, việc nhập và mua các giống lúa lai ở miền Bắc đã lên đến khoảng 70% và phần lớn có xuất xứ từ Trung Quốc. Hiệp hội Thương mại về Giống cây trồng miền Nam đã có lần đưa ra thống kê cảnh báo: Hiện nay các viện nghiên cứu, các công ty, doanh nghiệp có liên quan đến giống mới làm chủ được khoảng trên 10 loại giống với các cây trồng chủ yếu như lúa, ngô, cao su, cà phê, tiêu…

Cái giá của sự phụ thuộc

Vì không sản xuất và không chủ động được giống, ngoài việc phải bỏ tiền ra mua, chuyển lợi nhuận về cho các công ty nước ngoài thì nó còn kéo theo hậu họa như sâu bệnh, mất mùa và năng suất thấp. Về lúa và các cây lương thực khác đã vậy, riêng về sản phẩm rau, một thế mạnh của Việt Nam cũng đang chịu những lép vế. Theo số liệu thống kê gần đây, hằng năm Việt Nam phải bỏ ra 500 triệu USD để nhập khẩu hơn 8.000 tấn hạt giống các loại để cung ứng cho nhu cầu gieo trồng rau của cả nước. Đây là một con số đầy hấp dẫn đối với những doanh nghiệp sản xuất giống nhưng không phải doanh nghiệp nội nào cũng có thể tham gia do yêu cầu về chất lượng rất cao.

Giống đang là một thị trường hấp dẫn nhưng từ lâu Việt Nam đã vô tình trở thành “sân nhà” của các tập đoàn nước ngoài có tiếng như Monsanto, Syngenta, Takii, Sakata, East West… Bên cạnh đó, hiện 80% thị phần hạt giống rau tại Việt Nam là từ các công ty nước ngoài cung cấp thì giống do các công ty trong nước chỉ chiếm trên 10%, phần còn lại do người nông dân tự giữ giống. Riêng giống hoa, nhất là các giống hoa nhiệt đới như lan Mokara, Dendrobium, Catleya, hay lan xứ lạnh Hồ Điệp… không chỉ nhập khẩu giống mà còn nhập cả sản phẩm do nhu cầu tiêu dùng tăng cao và trong nước chưa đáp ứng kịp.

Để cải thiện thực trạng này, đã có nhiều ý kiến được đưa ra, trong đó trọng tâm nhất của vấn đề vẫn là: Nhà nước cần tạo điều kiện để doanh nghiệp đầu tư trang thiết bị, đổi mới công nghệ; mua bản quyền trí tuệ; xây dựng và thực hiện những mô hình nông nghiệp hiện đại để sử dụng được lợi thế nguồn nhân lực nhiều và rẻ ở nông thôn. Ngược lại, doanh nghiệp nông nghiệp cũng phải có đủ điều kiện về nhân sự và cơ sở hạ tầng để biến ý tưởng thành việc làm cụ thể. Có như vậy mới hội nhập và tiến sâu vào thị trường nông nghiệp vừa là lợi thế sân nhà, vừa là nơi diễn ra sự cạnh tranh quyết liệt khi CPTPP và AEC mở ra cho Việt Nam.

Song Nguyên