Khối 10 quốc gia thành viên cũng sẽ tổ chức một cuộc họp mở rộng vào ngày hôm sau với các đối tác từ 8 quốc gia quan trọng khác bao gồm Trung Quốc, Mỹ, Nhật Bản và Ấn Độ. Trong bối cảnh mối quan hệ băng giá giữa Bắc Kinh và Washington, sự kiện này đánh dấu cơ hội để hai cường quốc và các đối thủ khác thảo luận về các vấn đề địa chính trị.

Brunei, chủ tịch ASEAN năm nay, đã đưa ra một tuyên bố ngắn gọn trên trang web của Bộ Quốc phòng, cho biết nước này sẽ tổ chức các phiên họp trực tuyến trong hai ngày. Trong đó, họ không nêu chi tiết các chủ đề để thảo luận cũng như nêu tên các đại diện cho mỗi quốc gia.

Nhưng các cuộc đàm phán hôm thứ Ba (15/6) có khả năng bao gồm một Bộ Quy tắc ứng xử đã được lên kế hoạch để quản lý các tranh chấp ở Biển Đông, nơi Trung Quốc có các tuyên bố chủ quyền chồng chéo với một số nước Đông Nam Á.

Trong một cuộc họp ngoại trưởng vào tuần trước, ASEAN và Trung Quốc đã nhất trí xúc tiến việc nối lại các cuộc đàm phán về quy tắc này, do đại dịch đã tạm lắng.

Biển Đông cũng là một chủ đề chính trong các cuộc họp bộ trưởng quốc phòng ASEAN trước đây. Trước đó vào tháng 12, 10 nước đã ra tuyên bố nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thúc đẩy "an ninh, an toàn hàng hải, tự do hàng hải và hàng không, vừa tạo môi trường thuận lợi để giải quyết hòa bình các tranh chấp ở Biển Đông".

Họ cũng kêu gọi 'tự kiềm chế trong việc tiến hành các hoạt động có thể làm phức tạp hoặc leo thang tranh chấp", mà không nêu tên một quốc gia cụ thể.

Nhưng căng thẳng trên biển đã gia tăng trong những tuần gần đây. Malaysia hồi đầu tháng đã điều máy bay phản lực để đánh chặn máy bay Trung Quốc mà nước này cáo buộc vi phạm không phận của nước này.

Philippines đã phản đối sự hiện diện dai dẳng của các tàu Trung Quốc trong khu kinh tế của mình. Ngay cả Indonesia, quốc gia không có tranh chấp trực tiếp với Trung Quốc, cũng đã chuyển sang tăng cường lực lượng hải quân của mình.

Vào cuối ngày thứ Hai (14/6), Philippines cho biết Tổng thống Rodrigo Duterte đang trì hoãn việc chấm dứt Thỏa thuận các lực lượng thăm viếng với Mỹ trong sáu tháng nữa, khiến cho việc chấm dứt hiệp ước quốc phòng quan trọng lần thứ ba.

Đây là một giai đoạn đầy thách thức đối với ASEAN. Nhiều quốc gia thành viên vẫn đang vật lộn với đại dịch: Indonesia, Malaysia và Philippines tiếp tục báo cáo hàng nghìn trường hợp mắc mới mỗi ngày, trong khi tiêm chủng vẫn là một cuộc chiến khó khăn.

Ngoài ra, khối này đã phải chịu áp lực giải quyết cuộc khủng hoảng bạo lực ở Myanmar, sau cuộc đảo chính ngày 1 tháng 2.

Trong khi khẳng định mình ở Biển Đông, Trung Quốc - nước đã phục hồi nhanh chóng sau COVID-19 - cũng đã tìm cách củng cố mối quan hệ với các quốc gia ASEAN bằng cách hứa hẹn viện trợ nhiều vắc xin hơn.

Chiến lược của Bắc Kinh ở Đông Nam Á có thể sẽ được xem xét kỹ lưỡng vào thứ Tư (16/6) khi các bộ trưởng ASEAN gặp gỡ tám đối tác của họ, bao gồm Australia, New Zealand, Hàn Quốc và Nga. Cuộc gặp diễn ra chỉ vài ngày sau hội nghị thượng đỉnh G7, nơi chống lại Trung Quốc là một chủ đề chính.

Thông cáo của G7 cho biết: “Chúng tôi vẫn nghiêm túc quan ngại về tình hình ở Biển Đông và phản đối mạnh mẽ bất kỳ nỗ lực đơn phương nào nhằm thay đổi hiện trạng và gia tăng căng thẳng”.

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã nhấn mạnh đến các liên minh ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, tập trung vào vấn đề an ninh. 

Đối với Washington, cuộc họp ASEAN sẽ là một cơ hội khác để tìm kiếm sự hợp tác và kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc.

Với tên gọi chính thức là Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Plus, các cuộc thảo luận mở rộng bắt đầu vào năm 2010 như một phương tiện thúc đẩy đối thoại và hợp tác. Bất kỳ tuyên bố nào được đưa ra từ cuộc họp sẽ được theo dõi chặt chẽ.

Trong cuộc họp cuối cùng vào tháng 12 năm ngoái, 18 quốc gia đã thông qua một tuyên bố chung nhấn mạnh 'tầm quan trọng của tự do, cởi mở, hòa nhập và tôn trọng luật pháp quốc tế'.