Cơn giận đang bùng lên vì nguồn cung cấp vắc xin khan hiếm, với việc Liên minh châu Âu sẽ thắt chặt các quy định về xuất khẩu vắc-xin trong một động thái có nguy cơ gây ra một cuộc chiến bảo vệ vắc xin toàn cầu giữa các quốc gia.

Mặc dù có những nỗ lực đầy tham vọng để đảm bảo rằng vắc xin có thể tiếp cận các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, vẫn chưa rõ khi nào điều đó sẽ xảy ra. Các chuyên gia y tế công cộng cảnh báo rằng, các cuộc giao tranh và sự chậm trễ có khả năng kéo dài đại dịch, mang lại nhiều đau khổ và thiệt hại kinh tế và làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng toàn cầu.

Điều gì đang bị đe dọa?

Các chuyên gia y tế cho biết đại dịch sẽ được kiểm soát nhanh nhất nếu các vắc xin an toàn và hiệu quả được triển khai theo cách hiệu quả nhất có thể - với những liều đầu tiên dành cho các nhóm có nguy cơ cao nhất, chẳng hạn như nhân viên y tế, nhân viên viện dưỡng lão và người cao tuổi, thay vì so với toàn bộ dân số ở các nước giàu.

Nghiên cứu vào tháng 12 của Eurasia Group cho thấy việc để các quốc gia có thu nhập thấp hơn không được tiếp cận với vắc xin trong thời kỳ đại dịch sẽ gây ra thiệt hại kinh tế đáng kể cho cả những khu vực đó và các nền kinh tế tiên tiến.

Một nghiên cứu của Đại học Northeastern ở Boston kết luận rằng độc quyền vắc xin của các quốc gia giàu có - cái được gọi là "chủ nghĩa dân tộc vắc xin" - có thể gây ra số ca tử vong gần gấp đôi so với việc phân phối chúng một cách bình đẳng.

Các nước giàu hơn xếp hàng đầu tiên như thế nào?

Bằng cách đảm bảo liều lượng từ nhiều nhà sản xuất thuốc, tăng cơ hội tiếp cận với những nhà sản xuất vắc xin sớm, chẳng hạn như vắc xin được phát triển bởi Pfizer/BioNTech và một loại khác do Moderna Inc. Khoảng 96% nguồn cung cấp vắc xin đầu tiên đến từ Pfizer và Moderna.

Các quốc gia thịnh vượng đại diện cho 14% người dân trên hành tinh đã mua hơn một nửa số lượng vắc xin có triển vọng nhất. Canada đã ký hợp đồng để có đủ liều lượng tiềm năng cho gấp 5 lần dân số của mình.

Trung Quốc và Nga tập trung vào sản xuất trong nước và tự cho phép tiêm chủng trước khi chúng được thử nghiệm đầy đủ. Họ đã tiêm phòng cho khoảng 16 triệu người vào ngày 27 tháng 1, theo dữ liệu do Bloomberg tổng hợp.

Điều này khiến các quốc gia có thu nhập thấp đi đến đâu?

Có thể xảy ra viễn cảnh rằng nhân viên y tế tuyến đầu ở các quốc gia nghèo hơn có thể tụt hậu rất nhiều người ở các vùng giàu có hơn trong việc tiếp cận với các mũi tiêm. People’s Vaccine Alliance, một liên minh ủng hộ việc sản xuất nhanh chóng và triển khai công bằng, nhận thấy rằng 67 quốc gia có thu nhập thấp hơn, từ Kenya đến Pakistan, có nguy cơ bị bỏ lại phía sau.

Các nhà nghiên cứu tại Trung tâm Đổi mới Y tế Toàn cầu Duke ước tính rằng, các quốc gia xếp hàng cuối cùng có thể không nhận được vắc xin cho đến năm 2024.

Việc tiếp cận bây giờ sẽ phụ thuộc vào các nhà phát triển vắc-xin theo sau Pfizer và Moderna.

AstraZeneca Plc và Đại học Oxford có kế hoạch cam kết gần 2/3 liều lượng của họ cho các quốc gia đang phát triển, theo Oxfam và các đối tác. Họ cho biết, nhiều nhất họ có thể tiếp cận dưới 1/5 dân số thế giới vào cuối năm 2021.

Điều này đã xảy ra trước đây chưa?

Trong đợt bùng phát dịch cúm lợn năm 2009, nguồn cung cấp vắc xin chủ yếu đến các nước giàu có. Seth Berkley, người đứng đầu Gavi, Liên minh vắc xin - một nhóm phi lợi nhuận tập trung vào việc tăng cường khả năng tiếp cận với tiêm chủng ở các nước nghèo hơn - đã cảnh báo rằng nếu kịch bản tương tự xảy ra trong đại dịch COVID, virus sẽ tiếp tục lây lan và số ca tử vong sẽ tiếp tục trỗi dậy.

Chủ nghĩa dân tộc về vắc xin luôn xuất hiện giữa khoảng cách giàu-nghèo?

Không. Với việc các nước giàu hơn đang khao khát đưa nền kinh tế của họ đi đúng hướng, các chính trị gia đang bắt đầu tranh cãi về việc tiếp cận với vắc xin.

Vào tháng 1/2021, EU đã phàn nàn về tốc độ phân phối vắc xin của AstraZeneca có trụ sở tại Vương quốc Anh, khiến các nhà quản lý ở Brussels đề xuất yêu cầu các nhà sản xuất thuốc ngừng xuất khẩu vắc xin COVID - một động thái có thể làm gián đoạn việc cung cấp vắc xin Pfizer, được sản xuất tại Bỉ.

Bộ trưởng vắc xin của Anh đã cảnh báo EU không nên tham gia vào chủ nghĩa dân tộc vắc xin.

Các nước có thu nhập thấp hơn có thể tiêm vắc xin như thế nào?

Nguồn cung có thể diễn ra theo nhiều cách khác nhau.

Trọng tâm của nỗ lực là Covax, một chương trình toàn cầu do Gavi, Tổ chức Y tế Thế giới và Liên minh Đổi mới Chuẩn bị sẵn sàng Dịch bệnh dẫn đầu. Vào tháng 1, sáng kiến ​​cho biết đang trên đà cung cấp ít nhất 2 tỷ liều - khoảng 2/3 trong số đó sẽ đến các nền kinh tế có thu nhập thấp hơn - và tiêm chủng cho ít nhất 1/5 dân số của mỗi quốc gia tham gia vào cuối năm.

Để thúc đẩy nỗ lực, Tổng thống Joe Biden sẽ đưa Hoa Kỳ vào Covax, theo quan chức y tế hàng đầu của đất nước, sau khi người tiền nhiệm của ông Biden, Donald Trump, từ chối tham gia.

Là một phần tài trợ của Covax, Canada cam kết đầu tư vào việc phát triển một cơ chế phân phối lại liều lượng, thông qua quyên góp hoặc trao đổi. Các nhóm khác đã cung cấp một số cứu trợ. Ví dụ, Mexico và Argentina đã ký một thỏa thuận với AstraZeneca thông qua quỹ của tỷ phú Carlos Slim để tài trợ cho việc sản xuất 250 triệu liều.

Ấn Độ, nơi có hơn 10 triệu ca mắc bệnh, một phần có thể sẽ dựa vào liều lượng do Viện Huyết thanh Ấn Độ sản xuất. Viện này đã tham gia với AstraZeneca để sản xuất ít nhất 1 tỷ liều, một nửa trong số đó được dành cho trong nước.

Một số loại vắc xin, bao gồm cả thuốc tiêm của AstraZeneca, dự kiến ​​sẽ có chi phí thấp hơn và dễ triển khai hơn những loại vắc xin khác như Pfizer cần được bảo quản ở nhiệt độ siêu lạnh.

Đã có những đề xuất để phân bổ lại nguồn cung cấp cho những người cần nhất. Theo Mark Suzman, giám đốc điều hành của Quỹ Bill & Melinda Gates cho rằng các quốc gia giàu có sẽ có quá liều lượng cần thiệt, họ nên cân nhắc một bước đi như vậy.

Còn vắc xin từ Trung Quốc và Nga?

Trong khi lo lắng về chủ nghĩa dân tộc vắc xin đang gia tăng, một số quốc gia đang theo đuổi “ngoại giao vắc xin” - nhằm tăng cường nguồn cung đồng thời củng cố mối quan hệ chính trị và kinh tế. Trung Quốc đã ký hợp đồng với các nước như Indonesia và Thổ Nhĩ Kỳ...

Rất ít dữ liệu về hiệu quả và độ an toàn từ các thử nghiệm vắc xin giai đoạn cuối đã được công khai. Một vụ bê bối năm 2018 phát hiện ra các trường hợp 'đốt cháy giai đoạn' của các nhà sản xuất vắc xin Trung Quốc đã làm tổn hại đến danh tiếng toàn cầu của ngành.

Những người ủng hộ vắc xin Nga, bất chấp sự hoài nghi từ các nhà khoa học, cho biết họ đã nộp đơn xin phê duyệt ở 40 quốc gia và việc tiêm chủng sẽ có giá dưới 20 đô la cho một đợt tiêm hai mũi, rẻ hơn so với một số vắc xin phương Tây.

Argentina đã đảm bảo liều lượng để bắt đầu tiêm vắc xin Sputnik V của Nga, và các quan chức y tế châu Phi đã thảo luận về quan hệ đối tác với cả Trung Quốc và Nga để đảm bảo châu lục này không phải xếp hàng cuối cùng.