Trong năm ngoái, các website trên toàn thế giới đã bắt đầu có xu thế kém toàn cầu hoá hơn.

Châu Âu đang đề xuất các quy định về việc áp đặt các lệnh cấm tạm thời đối với các công ty công nghệ của Mỹ vi phạm luật của khối. Mỹ thì đang trên đà cấm TikTok và WeChat của Trung Quốc, mặc dù chính quyền mới của ông Biden đang cân nhắc lại động thái đó. Ấn Độ ngoài việc cấm các ứng dụng của Trung Quốc hiện cũng đang gây khó dễ với Twitter.

Và mới đây, Facebook đã xung đột với chính phủ Úc về một luật được đề xuất yêu cầu công ty này phải trả tiền cho các nhà xuất bản. Công ty đã quyết định nhanh chóng ngăn chặn người dùng chia sẻ các liên kết tin tức trong nước theo luật, kèm theo đó là khả năng sẽ phải thay đổi toàn bộ hệ thống hoạt động của mình trên toàn cầu.

Tuy nhiên, vào hôm thứ Ba (23/2), Facebook đã đạt được một thỏa thuận với chính phủ Úc và đồng ý khôi phục các trang tin tức. 

Tuy nhiên, trong thông báo về thỏa thuận, Facebook đã ám chỉ về khả năng xảy ra các cuộc đụng độ tương tự trong tương lai.

"Chúng tôi sẽ tiếp tục đầu tư vào ngành báo chí trên toàn cầu và sẽ chống lại nỗ lực của các tập đoàn truyền thông nhằm thúc đẩy các quy định không xem xét tới mối quan hệ thực giữa các nhà xuất bản và các nền tảng như Facebook", ông Campbell Brown, Phó chủ tịch quan hệ đối tác tin tức toàn cầu của Facebook cho biết trong một tuyên bố hôm thứ Ba (23/2).

Nhưng nếu các thỏa thuận như vậy trở nên phổ biến hơn, thì mạng internet kết nối toàn cầu mà chúng ta biết sẽ trở thành một tập hợp của các mạng nội bộ khác nhau có giới hạn được xác định bởi biên giới quốc gia hoặc khu vực.

Sự kết hợp của các chủ nghĩa dân tộc gia tăng, các tranh chấp thương mại và lo ngại về sự thống trị thị trường của một số công ty công nghệ toàn cầu đã dẫn đến các đề xuất thắt chặt quản lý trên toàn thế giới.

Điều này không chỉ ảnh hưởng tới các công ty công nghệ đã xây dựng các doanh nghiệp khổng lồ dựa trên lời hứa về một mạng internet toàn cầu, mà còn ảnh hưởng tới cốt lõi của nền tảng web về việc có thể được truy cập và sử dụng theo cùng một cách bởi bất kỳ ai ở bất kỳ đâu trên thế giới.

Daphne Keller, giám đốc chương trình về quy định nền tảng tại Trung tâm Chính sách Mạng của Đại học Stanford, nói với CNN Business rằng: “Tôi nghĩ rằng đang có một xu hướng trên toàn thế giới về việc chia nhỏ lại Internet".

Như các sự kiện gần đây đã cho thấy, việc chia nhỏ không cần tới các lệnh cấm hay đóng cửa từ chính phủ. Trong ví dụ của Facebook tại Úc, khi công ty này ngừng hiển thị các liên kết tin tức cho người dùng tại Úc, người dùng ở nước ngoài cũng không thể truy cập nội dung từ các trang của Úc.

Động thái tạm thời này đã đi ngược lại tiêu chí cốt lõi của Internet như một công cụ hỗ trợ luồng thông tin di chuyển tự do trên toàn cầu.

Tại Ấn Độ, khi Twitter được cảnh báo rằng họ "được hoan nghênh hoạt động kinh doanh" nhưng "cũng phải tôn trọng luật pháp của Ấn Độ", công ty đã tìm kiếm giải pháp trung gian bằng cách ẩn đi một số tài khoản sử dụng các hashtag mà chính phủ cho là mang tính "kích động và vô căn cứ", nhưng các tài khoản này vẫn có thể được hiển thị ở nước khác.

Ngoài những trường hợp ngoại lệ đáng chú ý như Trung Quốc và Triều Tiên, Facebook và các đối tác của mình đã có thể tung ra các sản phẩm của họ trên toàn thế giới mà không bị cản trở nhiều. Giờ đây, sự cởi mở đó có thể không còn được cho trước nữa.

"Những gì hợp pháp ở Thụy Điển có thể không hợp pháp ở Pakistan, và vì vậy họ phải tìm cách nào đó để dung hòa điều đó với cách thức hoạt động của internet", bà Keller nói.

Kết quả là "các nền tảng đang tự nguyện, hoặc dưới sức ép của chính phủ, dựng lên các rào cản địa lý, để chúng ta thấy những nội dung khác nhau tại các khu vực địa lý khác nhau".

Bước đi lùi trong tiến trình toàn cầu hoá

Mặc dù Facebook không phải là công ty công nghệ duy nhất nằm trong danh sách của các chính phủ trên toàn cầu, nhưng nó có lẽ mang tính biểu tượng hơn bất kỳ doanh nghiệp nào khác ở Thung lũng Silicon về lời hứa về một mạng internet toàn cầu, không bị hạn chế bởi luật của các quốc gia.

Năm năm trước, Giám đốc điều hành Facebook Mark Zuckerberg đã nói về mục tiêu đạt được 5 tỷ người dùng, hoặc phần lớn dân số thế giới. Hiện tại, công ty đã có hơn 3 tỷ người dùng hoạt động hàng tháng trên các ứng dụng khác nhau của mình, một minh chứng cho việc mở rộng nhanh chóng trên toàn thế giới.

"Chúng tôi muốn làm cho bất kỳ ai, ở bất cứ đâu, trẻ em lớn lên ở vùng nông thôn Ấn Độ chưa từng có máy tính, có thể sử dụng điện thoại để truy cập vào tất cả những thứ giống như bạn và tôi có được từ Internet", ông Zuckerberg nói trong một cuộc phỏng vấn năm 2013 với biên tập viên Chris Cuomo của CNN.

Giờ đây, Facebook gần như đang đánh mất đi chính mình khi đe dọa rút các sản phẩm của mình ra khỏi thị trường khi đối mặt với các quy định bất lợi.

Vào năm 2014, Google đã đóng cửa dịch vụ Google Tin tức của mình ở Tây Ban Nha sau khi quốc gia này thông qua luật tương tự như Úc. Họ cũng đe dọa rút công cụ tìm kiếm của mình ra khỏi Úc trước khi nhượng bộ và ký kết hợp đồng với một số nhà xuất bản hàng đầu của đất nước.

Lần này, ít nhất, lời đe doạ dường như có tác dụng với Facebook. Nhưng có những dấu hiệu cho thấy các quốc gia trên thế giới, bao gồm cả Mỹ, sẵn sàng mạnh tay và cứng rắn hơn trong quá trình cải tiến các công ty công nghệ.

Các công ty này cuối cùng vẫn phải phụ thuộc vào việc tiếp tục tiếp cận hàng tỷ người dùng trên khắp thế giới để kiếm tiền và các chính phủ đã cho thấy họ sẵn sàng cắt quyền truy cập đó với danh nghĩa bảo vệ công dân và chủ quyền của họ trên mạng.

Ông Sinan Aral, giáo sư tại Trường Kinh doanh MIT Sloan cho biết các công ty như Facebook và Google sẽ gặp phải khủng hoảng nếu họ bắt đầu rút khỏi mọi thị trường yêu cầu họ trả tiền cho tin tức địa phương.

"Bằng việc đe doạ rút khỏi thị trường, họ có lợi ích nhất định trong việc cố gắng tạo áp lực lên các chính phủ để không áp đặt các quy định tương tự", ông nói. "Phía chính phủ về cơ bản thì đang nói: 'Nếu bạn không trả tiền cho nội dung, bạn sẽ không có quyền truy cập vào thị trường người tiêu dùng của chúng tôi hoặc nội dung trong thị trường này".

Internet đứt gãy còn các chính phủ thì đoàn kết

Cuộc chiến với chính phủ Úc chỉ là một phần tương đối nhỏ trong cuộc đụng độ giữa các công ty công nghệ và chính phủ, chủ yếu tập trung vào các vấn đề như kiểm duyệt, quyền riêng tư và cạnh tranh.

Nhưng sự việc của Facebook đã cho thấy những biện pháp quản lý các công ty công nghệ đang thu hút được sự chú ý trên toàn cầu, nhưng cũng đi kèm với đó là khả năng dịch vụ Internet sẽ bị gián đoạn từ quốc gia này sang quốc gia khac.

Khi chính phủ của ông đối mặt với Facebook vào tuần trước, Thủ tướng Úc Scott Morrison đã đưa ra cảnh báo đối với gã khổng lồ truyền thông xã hội rằng những gì Facebook làm tại Úc có thể sẽ gây ra thiệt hại cho chính công ty ở một quốc gia khác.

"Những hành động này sẽ chỉ xác nhận mối quan ngại mà ngày càng nhiều quốc gia bày tỏ về hành vi của các công ty Big Tech, những người cho rằng họ lớn hơn chính phủ và các quy tắc không nên áp dụng cho họ", ông viết trong một bài đăng trên Facebook. "Họ có thể đang thay đổi thế giới, nhưng điều đó không có nghĩa là họ điều hành thế giới".

Hôm thứ Ba (23/2), ông Morrison cho biết quyết định khôi phục tin tức của Facebook là "đáng hoan nghênh", đồng thời nói thêm rằng chính phủ Úc vẫn cam kết tiến hành luật của mình để đảm bảo "các nhà báo và tổ chức tin tức của Úc được bồi thường một cách công bằng cho nội dung gốc mà họ sản xuất".

Bà Keller nhận định rằng: “Sẽ cực kỳ hữu ích nếu các chính phủ hợp tác với nhau trong một đề án xuyên quốc gia và đưa ra một hiệp ước hoặc một số loại tiêu chuẩn về việc ai có thể tiếp cận và ảnh hưởng đến nội dung và thông tin bên ngoài lãnh thổ quốc gia của họ. Đó là điều mà nhiều người trong số họ đang cố gắng làm, nhưng họ đã không làm được, và kết quả là bạn nhận được sự chắp vá rất rời rạc này".

"Nếu kết quả cuối cùng của việc này là mỗi quốc gia có một nền tảng mạng xã hội riêng thì những gì chúng ta sẽ có là một hệ sinh thái thông tin hoàn toàn phân chia hoặc tách rời trên toàn cầu", ông Aral nói.