Từ cuộc điện đàm “phá băng”…

Hôm thứ Ba (16/3), khi Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin hội đàm với những người đồng cấp Nhật Bản tại Tokyo trong một cuộc họp "2+2" tập trung nhiều vào "hành vi của Trung Quốc" trong khu vực, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên cho rằng, Bắc Kinh hy vọng cuộc gặp ở Alaska sẽ là cơ hội để đưa quan hệ song phương đi đúng hướng.

"Trung Quốc và Mỹ sẽ tổ chức đối thoại chiến lược cấp cao trong những ngày tới. Hai bên vẫn đang thảo luận về chương trình nghị sự cụ thể", ông Triệu nói trong cuộc họp báo thường kỳ. "Chúng tôi hy vọng rằng dựa trên tinh thần cuộc điện đàm của hai nguyên thủ vào đêm trước Tết Nguyên đán, hai bên có thể có những cuộc hội đàm thẳng thắn về các vấn đề cùng quan tâm".

Tại Anchorage, ngày 18/3, Ngoại trưởng Blinken và cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan sẽ gặp Ủy viên Bộ Chính trị Dương Khiết Trì và Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị.

Trong cuộc điện đàm kéo dài hai giờ giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào tháng trước, nhà lãnh đạo mới của Mỹ "nhấn mạnh những lo ngại cơ bản của ông về các hoạt động kinh tế bất công và cưỡng bức của Bắc Kinh, đàn áp ở Hồng Kông, vi phạm nhân quyền ở Tân Cương, và ngày càng tăng các hành động quyết đoán trong khu vực, bao gồm cả đối với Đài Loan", theo một bản tin của Nhà Trắng.

Nhưng một báo cáo của Tân Hoa xã về cuộc gọi cho biết, Tổng thống Joe Biden lưu ý rằng Hoa Kỳ "chuẩn bị đối thoại thẳng thắn và mang tính xây dựng với phía Trung Quốc ... để cải thiện sự hiểu biết lẫn nhau và tránh thông tin sai lệch và tính toán sai lầm". Đây có thể là những gì người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc đang đề cập đến.

Tuy nhiên, các tín hiệu phát ra từ phía Hoa Kỳ cho thấy một cuộc gặp mà hai nước sẽ không có cùng quan điểm.

Điều phối viên Ấn Độ - Thái Bình Dương của chính quyền Biden Kurt Campbell nói với truyền thông Australia trong một cuộc phỏng vấn được công bố hôm thứ Ba (16/3) rằng, Washington sẽ không hàn gắn quan hệ cho đến khi Bắc Kinh ngừng “bắt nạt” Australia về mặt kinh tế.

“Chúng tôi đã nói rõ rằng Mỹ không chuẩn bị để cải thiện quan hệ trong bối cảnh song phương và riêng biệt cùng lúc mà một đồng minh thân thiết và gần gũi đang phải chịu một hình thức ép buộc kinh tế”, ông Campbell phát biểu trên The Sydney Morning Herald và The Age. "Điều đó sẽ không xảy ra", Campbell nói.

Mối quan hệ giữa Canberra và Bắc Kinh đã trở nên xấu đi rất nhiều kể từ khi Thủ tướng Scott Morrison kêu gọi một cuộc điều tra quốc tế về nguồn gốc của COVID-19, một động thái mà Trung Quốc coi là chỉ trích về việc xử lý loại virus được phát hiện lần đầu tiên ở Vũ Hán. Một hành động được xem là đáp trả sau đó, Trung Quốc đã áp thuế đối với hàng hóa của Australia và ngừng nhập khẩu các sản phẩm khác nhau.

"Vấn đề này đã được nêu ra trong mọi cuộc họp với các quan chức Trung Quốc và nó sẽ được nhấn mạnh trong các tương tác ở Anchorage vào cuối tuần này", ông Campbell nói.

Khi được hỏi về tuyên bố này, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng "nguyên nhân sâu xa của những khó khăn hiện tại trong quan hệ song phương là những lời nói và hành động sai trái của Australia về các vấn đề liên quan đến chủ quyền, an ninh và lợi ích phát triển của Trung Quốc, vốn đã làm xói mòn nền tảng của sự tin cậy lẫn nhau và hợp tác giữa hai nước".

Ông Triệu Lập Kiên nói: “Phía Australia hiểu rõ hơn ai hết những điều trong và ngoài cuộc”.

… đến thực tế các hành động

Ban đầu, Bắc Kinh hy vọng có cơ hội xoa dịu căng thẳng với Mỹ dưới thời chính quyền Biden, nhưng cách tiếp cận của Washington đang tỏ ra khó hiểu một cách bất ngờ.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc mô tả cuộc gặp sắp tới là một "cuộc đối thoại chiến lược" đã bị phía Mỹ từ chối thẳng thừng, khi Ngoại trưởng Blinken phát biểu trong một phiên điều trần trước Quốc hội vào tuần trước rằng nó không có nghĩa là một điểm khởi đầu cho một loạt các cam kết.

“Đây không phải là một cuộc đối thoại chiến lược”, ông Blinken nói. "Tại thời điểm này, không có ý định cho một loạt các cam kết tiếp theo. Những cam kết đó, nếu họ muốn tuân theo, thực sự phải dựa trên đề xuất rằng chúng ta đang thấy tiến bộ hữu hình và kết quả hữu hình về các vấn đề chúng ta quan tâm với Trung Quốc".

Việc Bắc Kinh tiếp tục sử dụng "đối thoại chiến lược", ngay cả sau khi bị Washington mâu thuẫn trực tiếp, phản ánh sự bất an của phía Trung Quốc về việc thiếu một khuôn khổ cho các cuộc đàm phán song phương đang diễn ra.

Trong khi đó, với việc cử Ngoại trưởng Blinken và Bộ trưởng Quốc phòng Austin biến Tokyo trở thành điểm đến nước ngoài đầu tiên của họ và bằng cách mời Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga đến Nhà Trắng vào tháng 4 với tư cách là nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên Biden gặp mặt trực tiếp, chính quyền Biden đang làm rõ rằng họ coi Nhật Bản là một quan trọng đồng minh cho kế hoạch chi tiết Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Tuyên bố chung được đưa ra sau cuộc họp “2+2” hôm thứ Ba (16/3) cho biết Mỹ và Nhật Bản "thừa nhận rằng hành vi của Trung Quốc, nơi không phù hợp với trật tự quốc tế hiện có, đưa ra những thách thức chính trị, kinh tế, quân sự và công nghệ đối với liên minh và cộng đồng quốc tế".

Các tuyên bố chung từ bốn cuộc họp “2+2” trước đó đều né tránh để lên án Trung Quốc một cách thẳng thắn. Lần cuối cùng kết thúc là vào năm 2013, khi các bộ trưởng nhẹ nhàng nói rằng các bộ trưởng "khuyến khích Trung Quốc đóng một vai trò có trách nhiệm và mang tính xây dựng đối với sự ổn định và thịnh vượng của khu vực" và "tuân thủ các chuẩn mực hành vi quốc tế", cùng những điều khác.

Tuyên bố hôm thứ Ba (16/3) nhấn mạnh sự thay đổi trong quan điểm của Washington đối với Bắc Kinh trong 8 năm qua.

Theo một quan chức cấp cao của chính phủ Nhật Bản, chính điều phối viên Ấn Độ-Thái Bình Dương Campbell đã vận động Nhà Trắng chọn Thủ tướng Suga là nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên mà Tổng thống Joe Biden gặp mặt trực tiếp.

Việc đưa Nhật Bản lên đầu danh sách là một dấu hiệu cho thấy Washington hy vọng vào mối quan hệ này. Chính quyền Biden hình dung ra vai trò rộng lớn hơn đối với Nhật Bản trong nhiều khía cạnh của chiến lược Trung Quốc, bao gồm việc sở hữu các tên lửa tầm trung như một phần của “Sáng kiến ​​Răn đe Thái Bình Dương” của Lầu Năm Góc và giúp xây dựng chuỗi cung ứng ít phụ thuộc vào Trung Quốc.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc bình luận về cuộc gặp “2+2” trong cuộc họp giao ban hôm thứ Ba (16/3) rằng: "Chúng tôi tin rằng trao đổi và hợp tác giữa Mỹ và Nhật Bản sẽ giúp các nước trong khu vực tăng cường hiểu biết và tin cậy lẫn nhau, tăng cường đoàn kết và hợp tác, cũng như duy trì hòa bình và ổn định ở Châu Á - Thái Bình Dương. Tương tác của họ không được nhắm mục tiêu vào bên thứ ba hoặc làm tổn hại đến lợi ích của bên thứ ba".

Vào tháng 2, các tàu tuần duyên của Trung Quốc đã đi vào vùng lãnh hải xung quanh quần đảo Senkaku mà Bắc Kinh gọi là Điếu Ngư tổng cộng 6 ngày, nhiều nhất trong một tháng kể từ tháng 8/2016.

Shi Yinhong, Giám đốc Viện Nghiên cứu Mỹ tại Đại học Nhân dân Trung Quốc cho biết: “Đó là dấu hiệu cho thấy chính phủ Trung Quốc vô cùng khó chịu về việc chính quyền Suga tăng cường hợp tác quân sự với Mỹ để chống lại Trung Quốc”.

Từ những hành động thực tế và thái độ gần đây giữa hai bên cho thấy, cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa các quan chức cao cấp của Mỹ và Trung Quốc sẽ khó đạt kỳ vọng như cả hai mong muốn.